Abituriyentler ushın Qaraqalpaq tili páninen qollanba quwat Jarekeev Tildiń jámiyetlik xızmeti

RÁWISHTIŃ JASALÍWÍ
Ráwishler úsh túrli usıl menen jasaladı. 1) Affiksaciya (qosımtalar arqalı) usılı, 2) sóz qosılıw usılı, 3) leksika-semantikalıq usıl (adverbializaciya).
Ráwishtiń affiksaciya usılı arqalı jasalıwı. Aylıq, kelbetlik, sanlıq, almasıq hám ráwishlerge jalǵanıp dórendi ráwishler jasaladı. Dórendi ráwishler tómendegi qosımtalar arqalı jasaladı:
1.-sha, -she qosımtası atlıq, kelbetlik, sanlıq hám ráwishlerge jalǵanıp dórendi ráwish jasaydı. Mısalı: orıssha, awızsha, qaharmanlarsha, jańasha, qısqasha, tómendegishe, ózimshe, bıyılsha, házirshe, usılayınsha, onsha, sonsha, ómirinshe t.b
2.-lay, -ley atlıq, kelbetlik, almasıqtan ráwish jasaydı.Mısalı: zatlay, aqshalay, qıslay, jazlay, kókley, shiykiley, qurǵaqlay, boslay, usılay, solay, bılay (bulay) t.b
3.-lap, -lep qosımtası muǵdar, sın ráwishleri hám waqıtlıq, awırlıq ólshew birliklerin bildiretuǵın atlıqlardan ráwish jasaydı. azlap, kóplep, ástelep, jayawlap, piyadalap, keyinlep, uzaqlap, jaqınlap, alıslap, aylap, jıllap, tonnalap, gramlap t.b
4.Dórendi ráwishler waqıt, orın mánili atlıqlarǵa barıs, shıǵıs, orın sepliginiń qosımtaları qosılıwı arqalı da jasaladı. Bul qosımtalar óziniń dáslepki mánisinen pútkilley uzaqlasıp, sol sózlerden ajırıatıwǵa bolmaytuǵın dárejede qáliplesip ketken. Sonlıqtan olar túbir ráwishler sıyaqlı mánili bóleklerge (morfemalarǵa) bólinbeydi. Mısalı: qısta, jazda, keshte, túnde, báhárde, uzaqta, uzaqtan, uzaqqa, azanda, kúnde, jılda, túste t.b
5.Bir sanlıǵana –day qosımtasınıń jalǵanıwı arqalı da ráwish jasaladı. Siziki birdey qorqıw, qashan qoyıladı usı ádet. Bul qosımta birdey-i-ne túrinde de qollanıladı. Mısalı: Siz birdeyine ótirik sóyleysiz.
6.-ǵarı, -geri, -qarı, -keri qosımtalarınan jasalatuǵın ráwishlerdiń sanı onsha kóp bolmaǵanı menen, qollanılıwı ónimli. ishkeri, tısqarı, sıtrqarı, ushqarı, alǵarı (aldarı), artqarı t.b. Ol tısqarı shıǵıwǵa ıńǵaylaystı.
7.-ın, -in, -n qosımtaları waqıtlıq mánidegi atlıqlarǵa jańǵanıp ráwish jasaydı. Biraq bunday sózler oǵada az. Mısalı: jazın, qısın, gúzin t.b. Bunday ráwish orın sepliginde kelip te qollanıladı. Bul jerde qısında kún qattı suwıq boladı. Kúndiz benen keshinde, sáske menen pesinde.
8.-pa, -a qosımtasınıń qosılwı arqalı kóriniske hám seske eliklewish sózlerden ráwish jasaladı. Mısalı: Hayal jaǵama sharppa asıldı. Ol sol sebepli gápti sharta basladı. Ol ne derin bilmey qalsha toqtap qaldı.
9.-latıp, -letip, -lata, -lete qosımtaları tiykarınan atlıqlarǵa jalǵanıwı arqalı sın, waqıt mánili dórendi ráwishler jasaydı. jawınlatıp, dawıllatıp, túnletip, keshletip, dawıllata, keshlete, túnlete t.b