Abituriyentler ushın Qaraqalpaq tili páninen qollanba quwat Jarekeev Tildiń jámiyetlik xızmeti

Modal sózlerdiń sintaksislik xızmeti
Modal sózler bas hám ekinshi dárejeli aǵzalarday gáptiń grammatikalıq aǵzası bola almaydı. Sebebi, olar gáp aǵzaları menen mánilik jaqtan ǵana baylanısadı. Modal sózler tómendegishe sintaksislik xızmetlerdi atqaradı:
1.Modal sózler pútin gáptiń mazmunına qatnaslı kiris aǵza xızmetin atqaradı. Kiris aǵza xızmetinde kelgen modal sózler gáptiń basqa aǵzalarınan útir arqalı bólinip jazıladı. Mısalı: Demek, aytqanı kelgen ekendá. Waqtında jetip baramız, álbette. Men, múmkin, qáte aytıp atırǵan shıǵarman. Itimal, ol wádesinen shıǵar. Tapsırma, sózsiz, orınlanadı. Joq, aytqanım-aytqan.
2.Maqullaw, biykarlaw, boljaw t.b. mánilerdegi modal sózler gáplik intonaciyaǵa iye bolıp, sóz-gáp xızmetinde atqaradı. Mısalı:
- Búgin qarsı bolǵanlar bar shıǵar?
- Awa
- Basqa adamlar joq pa?
- Joq.
- Anaw kiyatırǵan Naziyra emes pe?
- Álbette.
- Amanqul biy, nókerlerge óziń bas bolıp barasań, maqul ma?
- Maqul.


BAYANLAWÍSHLÍQ SÓZ SHAQABÍ
Mánisi barlıq-joqlıq hám minnetlilikti bildiretuǵın sózlerge bayanlawıshlıq sóz shaqabı delinedi. Bayanlawıshlıq sóz shaqabı xızmetin bar, joq, kerek, dárkar, lazım, tiyis, zárúr, shárt, minnetli, májbúr, parız, hájet, mútáj sıyaqlı sózler atqaradı. Bul sózler gáptiń quramında dara hám qospa bayanlawısh túrinde qollanıladı. Mısalı: 1.Shax penen ásker ashıq-mashıqlar sıyaqlı bir-biri menen awqamlas bolıwı, hárbir iste kelisip islewi kerek. 2.Aqsawıttıń jaǵası bar, jeńi joq. 3.Tuwrı gúna kóp bolsın, az bolsın onı moyınlaw ushın da qattı batırlıq, azamatlılıq kerek. 4. Portfeldiń mayda zatlar salatuǵın qaltası bar.
Bayanlawısh sóz shaqabı gáptegi qollanılıw mánisine qaray barlıq-joqlıq hám minnetlilik mánili sózler bolıp ekige bólinedi.
Barlıq-joqlıq túri. Bayanlawıshlıq sóz shaqabınıń bul túri bar, joq sózleri arqalı bildirilip is-háreket, waqıyalardıń bar yamasa joq mánilerin bildiredi.
1.Bar, joq sózleri dara yamasa qospa bayanlawıshtıń quramında kelgende, olarǵa birlik, kóplik sanlarda betlik qosımtası qosıladı. Mısalı: Seyilbek men qasıńda barman, qorıqpa, qaraǵım, - dep alǵa júre berdi.
2.Bar, joq sózlerine edi, bol tolıqsız hám kómekshi feyiller qosılıp qospa bayanlawısh dúzip kelgende úsh bette birlik, kóplik sanlarda tartımlanadı. Mısalı: Mısalı: Portfeldiń jıltırawıq temirden islengen qulpı bar edi.