Modal sózlerdiń mánileri
Modal gápler pútin gápten ańlasılǵan pikirge onıń bir aǵzasına qatnasına qaray tómendegi mánilerde qollanıladı:
Gáptegi aytılǵan pikirge isenim bildiriw mánisinde qollanıladı: álbette, durısında, rasında, shınında, sózsiz, shubhasız t.b. modal sózler kiredi.
Boljaw, shamalaw, gúman etiw mánilerin bildiredi: bálkim, múmkin, shaması, qáydem, mágár, sirá.
Maqullaw, biykarlaw, tastıyıqlaw mánilerin bildiredi: awa, joq, yaq, jaqsı, maqul, meyli, ájep boladı.
Sóylewshiniń sezimlik (emociyonallıq) qatnas mánisin ańlatadı: tilekke qarsı, baxtımızǵa, meniń baxtıma, ne qılayıq, ıqtıyarı t.b.
Sóylewshiniń pikirin dáslepki pikir menen baylanıslılıǵın, juwmaǵın, nátiyjesin bildiredi: demek, qısqası, qullası, aqırı, aqırında, olay bolsa, mısalı, máselen, sóytip, nátiyjede, al ǵárez, bolǵanı t.b.
Bulardan basqa da modallıq mánide aytpaqshı, aytqanday, menińshe, kerisinshe, birinshiden, ekinshiden, jaqsısı, qáne, qánekey, minekey t.b. sıyaqlı sózler ańlatıp keledi.
Modal sózlerdiń stillik qollanılıwı
Modal sózler ózindegi pikridiń izbe-izligi, anıq haqıyqatlıqqa qatnası hám taǵı basqa belgilerine qaray sóylewdiń barlıq stillerinde keńnen qollanıla beredi. Biraq solay bolsa da, olardıń ishinde kitabıy stilge tán (itimal, hátteki, bálkim), sóylew stiline tiyisli (meyli, qáydem, aytpaqshı) sózlerdi ajıratıwǵa boladı. Modal sózler kórkem ádebiyatta personajlar tilinde keń qollanıladı.
Qaraqalpaq tilinde modal sózlerdiń bir toparı qospa bayanlawısh quramında kelip, Oǵan modallıq máni beredi. Mısalı: Ol ele bunı bilmeytuǵın shıǵar. Ol ele bunı bilmewi múmkin.
Modal sózlerdiń kópshiligi tariyxıy shıǵısı jaǵınan hártúrli sóz shaqaplarınan payda bolǵan. Házirgi qaraqalpaq tilinde modal sózlerge tiykarınan, atlıq, kelbetlik, sanlıq, almasıq, feyil hám ráwish sózler ótip qollanıla aladı.
rasında, shaması, mısalı, haqıyqatında, qısqası t.b. atlıq sózler modallıq mánige iye bolıp, modal sóz bolıp qollanıladı.
sózsiz, durıs, shubhasız, ras, tuwrı, yaqshı kelbetlikleri modallıq mánide qollanıladı.
birinshiden, ekinshiden, bir esaptan sanlıq sózleri de modallıq mánide qollanıladı.
menińshe, sóytip, mine, qáne almasıqları da modal sózlerge ótedi. Almasıqlardan bolǵan modal sózler gáptegi oy-pikirdiń kimge tiyisli ekenin bildiredi.
aqırında, qırsıǵına, kerisinshe, sirá degen ráwishler de modal sózler bolıp qollanıladı.
demek, aytpaqshı, aytayıq, shıǵar feyilleri de modal sózler xızmetinde jumsaladı.
Dostları ilə paylaş: |