Abituriyentler ushın Qaraqalpaq tili páninen qollanba quwat Jarekeev Tildiń jámiyetlik xızmeti

Kómekshi sóz arqalı baylanısadı. Sózlerdiń sintaksislik baylanısın bildiriw xızmetin tirkewish, dáneker, sintaksislik janapaylar atqaradı. Mısalı: 1.Bizler úyge qaray juwırdıq. 2.Spası paxta menen pollanǵan. 3.Azat penen Polat bir klasta oqıydı. Bul mısallardaǵı 1, 2-gálperdegi astı sızılǵan sóz dizbekleri qaray, menen tirkewishleri arqalı baylanısqan. Al 3-gáptegi astı sızılǵan sózler bolsa, penen dánekeri arqalı teń mánide baylanısqan.

Almasıqlar. Baǵınıńqı qospa gáptiń jay ǵaplerin baylanıstıradı. Mısalı: Kim qanaatlı bolsa, sol bay. Atańa ne qılsań, aldıńa sol keledi.

Orın tartip arqalı baylanısadı. Mısalı: Altın gúzdiń jaǵımlı samalı esip tur. Tawdıń alıstaǵı qarlı shıńları tap súwrettegidey bolıp turadı. Bul gáplerde altın gúz, jaǵımlı samal, qarlı shıńlar, súwrettegidey bolıp turadı sóz dizbekleri óz ara orın tártip arqalı baylanısqan.

Sózlerdiń orın tártip arqalı, kóbinese anıqlawıshlıq hám predikativlik qatnastaǵı sózler baylanısadı. Sózlerdiń orın tártibin almastırıw arqalı sóz dizbegi gápke, gáp sóz dizbegine aylanıp ketedi. Mısalı: kúshli dawıl, ıssı kún, taza hawa. Bular sóz dizbegi esaplanadı, sebebi olar tamamlanǵan oy-pikirdi bildirmeydi. Egerde usı sóz dizbekelrindegi sózlerdiń ornın almastırıp aytsaq, onda olar tamamlanǵan oy-pikirdi bildirp gápke aylanadı: Dawıl kúshli. Kún ıssı. Hawa taza.

5. 
   Intonaciya arqalı baylanısadı. Sóz dizbeginil intonaciyası bir dem menen aytıladı. Bir sintagm dúzip kelgen sózlerdiń dizbegi (bul kitapxana, ol shıpaker) intonaciaylıq ózgeriske ushırap aytılǵanda, sóz dizbegi túrinen ózgerip, gáplik intonaciyaǵa iye boladı. Mısalı: Mınaw balam..., bul kitapxana.... degen sózler sóz dizbegin dúzip kelgen. Bul sóz dizbegi ekenligi soraw qoyıw arqalı da (qaysı balam?, qaysı kitapxana? Qaysı sawınshı?) anıqlanadı. Bul jaǵdayda mınaw, bul, ol almasıqları siltew almasıqları mánisinde keledi. Egerde bul sózlerdiń arası ádettegiden sozılıńqılaw aytılsa, onda olar gáplik belgige iye boladı. Bul jaǵdayda almasıqlar atlıq mánisine jaqınlasadı. Mısalı: Mınaw – balam. Bul – kitapxana. Ol –sawınshı.
   

Esletpe: Mektep sabaqlıǵında (8-klas)sózlerdi sintaksislik baylanıstırıwshı 4 túrli qural berilgen. “Almasıqlar” berilmegen. Sóz formaların “seplik, betlik, tartım qosımtaları arqalı” dep berilgen.