Abituriyentler ushın Qaraqalpaq tili páninen qollanba quwat Jarekeev Tildiń jámiyetlik xızmeti

-mastan/-mesten túrine aldın, burın kómekshi atawıshlarınıń dizbeklesip keliwi arqalı bildiriledi. Mısalı: Sarımbet ketkeli beri, awılda kóp ózgerisler boldı. Muǵallım kelmesten burın, oń qaptalıma taǵı bir qız kelip otırdı.
7.Shıǵıs sepligindegi -ıw/-iw, -w qosımtalı atawısh feyilden hám sol feyilge menen, máttál, baslap tirkewishiniń dizbeklesip keliwinen boladı. Mısalı: Murat ketiwden, anası kirdi. Mırzashólde paxta jıyın-terimi tawsılıwı menen, olardıń toyı boldı. Poezd toqtawı menen, olar Mahmud aǵanıń aldına juwırdı. Semenniń dawısı esitiliwi máttál, biziń jigitlerimiz baspashılardıń ústine arıslanday atıldı. Shopan ketiwden baslap, jigit qoylardı sata baslaydı.
8.-sa/-se qosımtalı shárt meyilden boladı. Mısalı: Baymurat avtovakzalǵa kelse, dárwazanıń aldında Jálmenov tur eken. Bizler kelsek, qonaqlar shay ishiwge kirisken eken.
9.Baǵınıńqı gáptiń bayanlawıshı 1-bettegi anıqlıq meyilge degenshe, degende kómekshi feyiliniń dizbeklesip keliwinen boladı. Mısalı: Begjan qol-polın juwaman degenshe, Zexan awqatın da alıp keldi. Ol Bórijemes kólinen kelemen degenshe, bizler de qaytıp ketermiz. Biraq bay balsı biydaylıqqa endi, jettim degende, mıltıq sesti gúrp ete qaldı.
Orın baǵınıńqılı qospa gáp
Bas gáptiń quramında orın pısıqlawısh xızmetinde qollanılǵan siltew almasıǵı mánisin túsindirip kelgen baǵınıńqı gápke orın baǵınıńqılı qospa gáp delinedi. Orın baǵınıńqı gáp qayda? qay jerde? qayerden? Degen sorawlarǵa juwap beredi. Orın baǵınıńqı qospa gáptiń baǵınıńqı bóleginiń bayanlawıshı tómendegishe bildirilip, bas gáp penen baylanısadı:
1.Baǵınıńqı gáptiń bayanlawıshı -sa/-se formalı shárt meyilden bolıp, tiykarǵı orın mánisin baǵınıńqı hám bas gáptiń quramındaǵı qayda-sonda, qay jerde-sol jerde, qaydan-sonnan, qay jerge-sol jerge, qay jaqtan-sol jaqtan t.b. sıyaqlı qatnaslıq sózler atqaradı. Mısalı: Aldıńǵı arba qaydan júrse, sońǵı arba sonnan júredi. Bolıs qayda bar dese, ol sonda islep júretuǵın edi.
2.Baǵınıńqı gáptiń bayanlawıshı kelbetlik feyildiń orın seplik qosımtalı -ǵanda/-gende túrinen hám -ǵan/-gen formalı kelbetlik feyilge jerde sózi dizbeklesip, bas gáp penen baylanısadı. Bunday jaǵdayda tiykarǵı orın mánisin baǵınıńqı gáp quramındaǵı orın mánisindegi atawısh sóz atqaradı. Mısalı: Bizler Taxıyatastıń tusına kelgende, jol ekige bóólindi. Bizler toǵaydan shıǵa bergen jerde, arası 50-60 adımday qayırlıq gezlesti.
Geyde bas gápte qatnaslıq sóz qollanılmay keliwi de múmkin, biraq onıń ornı gáptiń ulıwmalıq mazmunınan belgili bolıp turadı. Mısalı: Qay jerde daw bolsa, ... pastek molla.
Esletpe: Eger bul sıyaqlı gáplerdiń bas gápi tikkeley waqıtlıq mánige qatnaslı bolsa, onday gáplerdiń orın mánisine qaraǵanda waqıtlıq mánisi basım boladı. Mısalı: Ol awılǵa kelgende, kún batıwǵa meyillenip edi.