Abituriyentler ushın Qaraqalpaq tili páninen qollanba quwat Jarekeev Tildiń jámiyetlik xızmeti

Aralas qospa gáplerdiń irkilis belgileri
Aralas qospa gáplerge de ulıwma qospa gáplerge tiyisli irkilis belgiler qoyıladı. Olar mınalar:
1.Aralas qospa gáp dánekersiz mezgilles qospa gáp hám baǵınıńqı qospa gáplerden dúzilgen bolsa, kóbinese aralarına útir qoyıladı. Mısalı: Sheshesi atlanıp ketkennen keyin, Ayparsha úyge kelip edi, túsi qup-quw bolıp ketken eken.
2.Aralas qospa gáptiń dánekersiz, intonaciya arqalı baylanısqan jay gápleriniń mánileri hár túrli bolıp kelgende, arasına noqatlı útir qoyıladı da, al baǵınıńqı gáp útir arqalı jazıladı. Egin-tegin jıynalǵalı, Amanlıq Jańakentke kóp qatnaytuǵın edi: ol hayalınıń awırǵanlıǵı ushın nókerlerdiń izinen azıq aparıp kóbinese qonbaytuǵın edi.
3.Aralas qospa gáptiń dánekersiz, intonaciya arqalı baylanısqan jay gápleri sebep mánili bolıp kelgende, olardıń arasına sızıqsha qoyıladı da, basqaları útir arqalı jazıladı. Mısalı: Qanday da bir awır jaǵday payda bolǵanday sezildi – óndiris jetkilikli pát penen óspedi, óykeni materiallıq jaqtan xoshametlew ushın jetkilikli túrde qarjı bólip shıǵarılmadı, al qarjı jetpedi, sol sebepli ónidirs aqırın ósti.
Qospa gáplerdiń stillik qollanılıwı
Qospa gápler dúzilisi, mazmunınıń keńligi hám quramındaǵı jay gáplerdi baylanıstırıwshı grammatikalıq qurallardıń hártúrli bolıp qollanılıwı menen stillik ózgesheliklerge iye boladı. Ásirese, qospa gáplerdiń stillik ózgesheliklerge iye bolıp keliwi prozalıq kórkem shıǵarmalarda hám publicistikalıq stillerde keń qollanıladı. Mısalı: 1.Qıstaǵı tirishilik joytılǵan jılǵalarda taǵı ómir payda bolıp, neshshe álwan gúller ırǵaladı, jap boylarında súyrikler sılanıp, urıqlar jelkildeydi. 2.Putalar shıtırlap, mayda qaraǵaylardıń ushları jan-jaqqa shertilip, qabırshaq muzlar shıqırladı.Bul qospa gáplerdegi jay gáplerdiń bayanlawısh formaları hár túrli bolıp berilgen jay gápler arasındaǵı mazmun teń mánili, birgelilikti bildiredi. Olardıń hal feyilden bolǵan bayanlawıshların betlik feyil formalarındaǵı bayanlawısh penen almastırǵanda da, dáslepki mazmunı saqlanadı. Bul jaǵdayda sol qospa gápler bayanlawısh formalarınıń hár túrli bolıp qollanılıwına baylanıslı bolıp keledi. Biraq bayanlawısh formalarındaǵı betlik qosımtalardıń qayta-qayta tákirarlanıwına baylanıslı azı-kem stillik kemshilikke ushıraydı. Mısalı: Qıstaǵı tirishilik joytılǵan jılǵalarda taǵı ómir payda boladı, neshshe álwan gúller ırǵaladı, jap boylarında súyrikler sılanadı, urıqlar jelkildeydi.Bul gáptiń jay gápleri hal feyil formasında berilgen joqarıdaǵı gápke salıstırǵanda azı-kem stillik kemshiliktiń bar ekenligi seziledi. Bunda jazıwshı bayanlawıshlardı bir formada qaytalay bermey stillik talapqa ılayıq betlik formalardaǵı bayanlawıshtı sońǵı gápte keltirip dáslepkilerine ortaq túrde qollanǵan. Ekinshi qospa gápte sonday. Bul jaǵday teń mánili, birgeliktiń talanına juwap beredi. Demek, quramındaǵı jay gápleri hár túrli grammatikalıq qurallar arqalı baylanısıp, mánisi birdey yamasa jaqın mánide qollanılǵan sintaksislik birliklerge sinonim qospa gáp delinedi.
Qospa gáplerdiń dizbekli, baǵınıńqılı hám dánekersiz túrleriniń hárbiri óz aldına stillik ózgesheliklerge iey boladı. Sonıń menen qatar, olar óz ara bir-biri menen sinonimlik qatarlardı dúzip te stillik xımetlerdi atqaradı. Dizbekli qospa gáplerdiń sinonimlik qatarlardı dúzip keliwi, kóbinese biriktiriwshi, qarsılas dánekrlerde bilidiriledi.