KELBETLIKTIŃ JASALÍWÍ
Házirgi qaraqalpaq tilinde kelbetlikler úsh túrli usıl menen jasaladı: affiksaciya, sóz qosılıw, leksika-semantikalıq.
Kelbetliktiń affiksaciya usılı arqalı jasalıwı
Atawısh sózlerden kelbetlik jasawshı qosımtalar
-lı/-li qosımtası (-lıq/-lik qosımtasınıń qısqarǵan túri) atlıq sózlerge jalǵanıp adamnıń hárqıylı hal-jaǵdayın bildiretuǵın kelbetlikler jasaydı: aqıllı, ǵayratlı, moynaqlı, dáwletli, sawatlı, kewilli, suwlı, aybatlı, qádirli hám t.b.
-lıq/-lik qosımtaları atlıq sózlerge jalǵanıp, hárqıylı waqıyalarǵa baylanıslı sıpattı bildiretuǵın kelbetlikler jasaydı: awıllıq (awıllıq mektep), háptelik (háptelik joba), jaslıq (jaslıq waqıt), qıyametlik (qıyametlik dos), erkinlik (erkinlik dáwir) hám t.b.
-sız/-siz qosımtası atlıq, kelbetlik, almasıq sózlerge qosılıp, qarama-qarsı mánilerdi bildiredi: qádirsiz, uyatsız, arsız, jaramsız, sheksiz, minsiz hám t.b.
-day/-dey, -tay/-tey qosımtaları atlıq, kelbetlik, almasıq, sanlıq sózlerge jalǵanıp, istiń túr-túsin, sın-sımbatın bildiredi: muzday, qazanday, dáryaday, polattay, qaymaqtay, bizdey, sendey, onday, bunday, jaqsıday, jamanday, úshtey, bestey, ózińizdey, sendey, mendey t.b.
-shıl/-shil qosımtası arqalı tek ǵana atlıq sózlerge qosılıp, belgili bir nársege adamnıń tikkeley qatnasın bildiretuǵın kelbetlik sózler jasaladı: Mısalı: gúrrińshil, aǵayinshil, qonaqshıl, oyınshıl, tuwısqanshıl, sózshil, kúnshil, sınshıl, minshil, tershil t.b.
-ıy/-iy qosımtaları atlıq sózlerge jalǵanıp, zatqa tán óz ara baylanıs mánilerin bildiredi: mádeniy, ádebiy, siyasiy, tábiyǵıy, haqıyqıy, náletiy, áskeriy, ilimiy t.b.
-ǵı/-gi, -qı/-ki qosımtaları atlıq, ráwish sózlerge jalǵanıp, zattıń orınǵa yamasa waqıtqa baylanıslı belgilerin bildiretuǵın kelbetlikler jasaydı: awıldaǵı, qaladaǵı, búgingi, erteńgi, keshki, qısqı, jazǵı, sırtqı, ishki t.b.
-shań/-sheń qosımtası atlıq sózlerge jalǵanıp, zattıń ayırıqsha bir belgige iye ekenligin bildiretuǵın kelbetliklerdi jasaydı: boyshań, sózsheń, kóyleksheń t.b.
Dostları ilə paylaş: |
