ACİl triyaj eğİTİm rehberi ocak 2015 İÇİndekiler
Yüklə 318,43 Kb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- TRİYAJ NEDİR
- TRİYAJDA DÖKÜMANTASYON
- GERİATRİK HASTADA TRİYAJ
- TRİYAJDA MEDİKO-LEGAL KONULAR
- TRİYAJ YÖNTEMLERİ Doç. Dr. Tarık OCAK Triyaj
- Kim tedavi alacak, kim almayacak
- Acil servis triyajı Inpatient (ICU) triyaj KazaTriyajı Askeri (Battlefield) triyaj
- ACİLİYET ŞİDDETİ İNDEKSİ (EmergencySeverityİndex)
- Şekil 1: ESI Triyaj Algoritması ESI 1
- MANCHESTER TRİYAJ SKALASI
- SAĞLIK BAKANLIĞI UYGULAMALARI Acil Sağlık Hizmetleri Yönetmeliği
- Acil Sağlık Hizmetlerinin Sunumu
- 16 .10. 2009 Resmî Gazete Sayı : 27378 YATAKLI SAĞLIK TESİSLERİNDE ACİL SERVİS HİZMETLERİNİN UYGULAMA USUL VE ESASLARI HAKKINDA TEBLİĞ
- Triyaj Kodlama – Alanlar Öncelikli Acil (Ağır Yaralanma) – Kırmızı Alan
- Geciktirilebilir – Sarı Alan
ACİL TRİYAJ EĞİTİM REHBERİ OCAK 2015 İÇİNDEKİLER
TRİYAJ NEDİR? Prof. Dr. Başar Cander Sanayi devriminden sonra toplum hayatımızda sürekli artan hızda büyük değişimler gerçekleşmektedir. Bir taraftan dünya nüfusu sürekli artmakta bir taraftan da bilimsel teknolojik gelişimler toplum yapısını hızla değiştirmektedir. Öyle ki kişi kendi yaşadığı geçmişi bile incelediğinde bu dönüşümün bire bir canlı şahidi olmakta çok farklı zaman dilimlerinde çok farklı şartlarda yaşadığını gözlemleyebilmektedir. Dönüşümler geçmiş yıllarda 4-5 kuşak insan ömrüne sığan değişimler günümüzde bir insanın küçük yaşam parçalarına sığabilmektedir. Toplum yapısına yansıyan bu değişimler insanların hayata bakış açılarını yönetim biçimlerini hayattan beklentilerini etkilemektedir. Bilgiye ulaşımın çok kolaylaştığı günümüzde dünya küçük bir köy halini almış eşit vatandaşlık algısı herkesin haklarını daha dikkatli bir şekilde talep etmesini aksi uygulamaların şeffaf bir biçimde toplumun gözü önüne sergilendiği bir ortam oluşturmuştur. Bu yüzden hizmetin eşit şekilde tüm vatandaşlara ulaştırılması hizmet veren birimlerde ana öğelerden biri olmuştur. Hizmet verenle hizmet alanlar arasında oluşan dengesizlikte hemen her sektörde özellikle bazı zaman dilimlerinde karşımıza çıkmaktadır. Hayati önem arz etmeyen durumlarda bir çok sektörde hizmet önceliği eşitlik ilkesine göre yapılandırabilir. Ancak bunun da bazen farklı uygulamalara ihtiyaç doğurduğu görülmektedir. Mesela normal bir sıra beklerken daha acil bir işlem söz konusu olduğunda o işlem için öncelik tanınması bir çok sektörde karşımıza çıkmaktadır. Fakat sağlık konularında insan hayatını ilgilendiren konular söz konusu olduğundan ve hastaların sağlık durumu aynı olmadığından öncelik belirlenmesi durumu daha çok önem kazanmaktadır. İşte sağlık alanında hastanın aciliyet durumuna göre öncelik belirlenmesine triyaj uygulaması denir.Bu uygulamanın ana gerekçesi arz talep dengesizliğidir. Sağlık hizmetinde İhtiyaç ve istekler sunulan kaynaklardan fazla olduğu zaman hangi ihtiyaçların öncelikli karşılanacağı ve kaynakların nasıl dağıtılacağı belirlenmelidir. Sağlık konularında sıklıkla kullanılan triyaj deyimi ihtiyaçların önceliğinin belirlenmesi ve kaynakların nasıl sunulacağını, dağıtılacağını içeren bir sınıflamadır. Triyaj Fransızca'da ‘’trier’’ kelimesinden orijin almaktadır. Sıralamak, sınıflandırmak manasına gelmektedir.Günümüzde triyaj kelimesi yaygın olarak sağlık alanında kullanılmaktadır. Triyaj uygulamasına ancak sunulan ihtiyacın arz edilen hizmetten daha fazla olduğu durumlarda gereksinim vardır.
Triyaj uygulaması modern tıbbın birçok alanında olduğu gibi askeri kökenlidir. Savaşlarda pek çok sayıda yaralanma durumlarında kaçınılmaz bir şekilde öncelik belirleme ihtiyacı doğmuştur. Bununla ilgili ilk belgeler 18. Yüzyıla dayanır. Bu yüzyılın başında askeri cerrahlar ilk olarak savaş alanında triyaj kuralları geliştirmişlerdir. Birçok araştırmacı da ilk formal triyaj uygulamasının Napolyon’un cerrahı Dominik Jean Larrey tarafından yapıldığını kabul eder. Bu uygulamada savaş alnında derhal müdahale edilmesi gereken yaralılarla saatler günler içinde müdahale edileceklerin ayrıldığı belirtilmektedir. 1846'da İngiliz Cerrah John Wilson önemli bir adım atmış, yaralıların hayati tehdit etmesi ve tedavide başarı şansını birlikte değerlendirerek öncelik sıralaması yapmıştır. Kendisi de askeri cerrahtır. Triyaj uygulamaları bu şekilde savaşlarla paralel değişimler göstererek gelişmiştir. I. dünya savaşında makineli silahlar ve gaz zehirlenmeleri triyaja farklı bir boyut kazandırmış ve öncekilerden farklı olarak tedavinin aldığı zaman da değerlendirilmiştir. II. dünya savaşında, Kore savaşında, Vietnam da değişen şartlara göre daha kapsamlı triyaj modelleri geliştirilmiştir. Triyaj bu şekilde askeri alandan ihtiyaç doğrultusunda sivil hayata da geçmiştir. İlk başta askeri deneyimlerden faydalanılmış fakat bazı değişik koşullar bunu sınırlamıştır ilk olarak 1964'te Weinerman triyajı tanımlamış ve yayınlamıştır.
Hasta önceliğinin belirlenmesi hastanın çok kaynakların daha az olduğu değişik bir çok ortamda gerekebilmektedir. Gerek hastane öncesi durumlarda gerek acil servislerde gerek yoğun bakım hastalarında ihtiyaçlara göre bazı hastalara öncelik tanınması gerekebilir.Hastane öncesinde bu durum afetlerle sınırlı değildir. Örneğin 3-4 kişinin yaralandığı bir trafik kazasında olay yerine ulaşan sağlık ekibi hastaların durumlarına bakarak öncelik sıralaması yapmak zorunda kalabilir Günümüzde triyaj en sık acil servis hastalarında yaygın kullanılmakla birlikte hastane öncesi yoğun bakım hatta hastaneye yatırılması gereken hastalar içinde triyaj uygulamaları vardır ve bunların kendine özgü parametreleri vardır. Acil Servis Triyajı Genellikle hemşireler tarafından uygulanır Hastalar değerlendirilerek tedavi önceliği ve hangi birimde tedavi edileceği belirlenir. Ülkemizde karşılık bulan şekliyle kırmızı sarı ve yeşil alan hastaları belirlenir. Triyaj sisteminde ana hedef derhal müdahale edilmesi gereken veya hayati tehlike oluşturabilecek problemleri olan hastaları belirlemek ve onlara öncelik tanımaktır. Örneğin göğüs ağrısı olan ve AMI geçirme riski bulunan hastada zaman kaybına tahammül yoktur ve bu hasta diğer hastalar gibi sıra bekleyemez. İşte triyaj uygulaması zaman kaybına tahammülü olmayan ciddi hayati riskleri bulunan hastaları ayırarak bunların derhal bakımını sağlar. Triyaj uygulamasında daha az riski olan hastalar da kaynaklara ulaştırılır ancak bunların tedaviye ulaşma süreleri daha uzundur ve bu süreyi bekler veya beklemek istemeyen hastalar başka birimlere yönelir. Bazı triyaj modellerinde ise minör problemleri olan hastalar başka kliniklere veya aile hekimlerine yönlendirilirler. Triyajda 3 seviyeli veya 5 seviyeli modeller mevcuttur ABD'de her iki sistem kullanılmaktadır Kanada Avustralya ve İngiltere gibi birçok ülkede 5'li triyaj modeli uygulanmaktadır Ancak bunu alan triyajıyla karıştırmamak gerekir. Çünkü 5 seviyeli triyaj modelleri uygulanan yerlerde de hasta bakımı üç alanda yapılabilmektedir nitekim 2009 da acil servisler için yayımlanan tebliğde acil servisler üç alan olarak sınıflandırılmıştır. Bu 5 seviyeli triyaj uygulamalarına mani bir durum değildir. Bu modellerin hepsinde her seviyede fizik muayene ve tedavi için süre belirlenmekte ayrıca Seviye I de derhal müdahale edilecek hastalar ayrılmaktadır. ABD'de yaygın kullanılan ESI 'Emergency Severity Index' seviye 1 veya 2 de en hızlı müdahale edilecek hastalar belirlenmekte diğer seviyelerde ise kullanılacak kaynaklara göre bakım ve tedavi süre ve önceliği tespit edilmektedir. Kaynak kullanımı ESI'ya özgü bir kullanım olarak görülmektedir. Ülkemizde yılda 100 milyonu aşan hasta başvurusu vardır ve bazı acil kliniklerine günlük başvuru 2000 civarındadır. Bu bilgiler doğrultusunda efektif bir triyajın yapılması geliştirilmesi ve uygulanması acil servis işleyişinde en temel unsur olarak karşımıza çıkmaktadır. Triyaj uygulaması hayat kurtarıcı bir uygulamadır ve bunun başta yöneticiler olmak üzere herkes tarafından kanıksanması uygulanabilirliğin sağlanmasında temel taşlardan biridir. Bunun dışında hastaneye yatacak hastalar için yoğun bakım hastaları için ve afet durumları için triyaj uygulamaları vardır. Bütün bunlarda temel unsur sunulan kaynakların yeterli olmadığı durumlarda önceliğin belirlenmesidir. Örneğin yoğun bakım yatışı bekleyen üç hasta var ve yoğun bakımda bir yatak varsa hangisinin yatacağı ve öncelikli olduğu konusunda parametrelere ihtiyaç vardır ve bu durumda yoğun bakım triyajı gündeme gelir. Bütün bu triyaj uygulamaları acil servisle ilgili olabilmektedir. TRİYAJ YÖNTEMLERİ Doç. Dr. Tarık OCAK Triyaj Triyajın amacı hastaları acil servisten hızla göndermek ya da bir sağlık çalışanının hastaları hızla değerlendirip, “senin önemli bir şeyin yok, polikliniğe gidebilirsin” demesi için yapılan bir uygulama değildir. Oluşturulan kriterlere göre mümkün olduğunca basit bir şekilde veri toplayarak başvuranların şikayetlerinin şiddetini belirlemeye çalışmaktır.Acil servislerdeki triyajın amacı, başvuru anında hastaları hemen değerlendirip, yakınmalarına ve başvuru şekillerine göreaciliyetin önceliğini belirlemek ve sınıflandırmak, hastaların güvenliğini ve acil serviste daha hızlı bir şekildedeğerlendirilebilmelerini sağlamaktır. Ancak unutulmaması gereken önemli nokta triyaj, acil servisin başlangıcıdır,sonlanma noktası değildir. Kim tedavi alacak, kim almayacak? Kriterler çok çeşitli: 1. Beklenilen vaka sayısı 2. Yaralanma şiddeti 4. Ek kaynaklara ulaşım süresi Triyaj Sistemleri Sağlık Bakanlığının Hizmet Kalite Standartlarının Acil Servis Hizmetleri başlığı altındaki bir maddede her hastane için, Triyaj Sistemi Sınıflandırılması “Yazılı olarak tanımlanmış ve etkili olarak uygulanan bir triyaj sistemi bulunmalıdır.” şeklindedir.
Acil Servis Triyajı Durumu stabil olmayan hastanın tedavisi bitinceye kadar her tıbbi basamakta yeniden yapılan sürekli ve süregen olan triyajda 2’ li, 3’ lü, 4’ lü ve 5’li olmak üzere değişik sınıflandırma sistemleri kullanılmaktadır.  Üçlü triyaj sistemi uygulayanlar
Beşli triyaj sistemi uygulayanlar
Etkin bir triyaj sistemi basitlik, zaman etkinliği, prediktif doğruluk, güvenilirlik ve en az yanılma özelliklerine sahip olmalıdır.Literatüre bakıldığında farklı sınıflama ve skalalar olduğu görülmektedir. En yaygın kullanılanlar; Manchester Triyaj Sistemi (TheManchester TriageSystem-MTS), Avusturalasya Triyaj Sistemi (AustralasianTriageScale-ATS), Kanada Triyaj ve AciliyetSistemi (TheCanadianTriageandAcuityScale-CTAS) ve Aciliyet Şiddeti İndeksi (TheEmergencySeverity Index-ESI) olaraksayılabilir. MTS’de her hastalık grubu için bir akış şeması oluşturulmuş ve uygun triyaj kategorileri belirlenmiştir. ATS’ye hasta değerlendirme zamanları ve medikal yaklaşımlar göz önüne alınarak son şekli verilmiştir. CTAS’da ATS’den farklı olarak triyaj kategorisine göre önerilen hasta değerlendirme zamanları değiştirilmiş ayrıca çocuk yaş grubu için ayrı triyaj kriterleri tanımlanmıştır. MTS ve CTAS hasta yakınması tabanlı triyaj sistemleridir. ESI’de yakınma tabanlı bir sistem kullanılmamış,hastaların kaynak kullanım gereksinimleri ve tahmini kaynaklar belirlenerek sınıflamaları yapılmıştır.
İlk kez ABD’de 2000 yılında Wuerz ve ark. tarafından uygulamaya girmiştir. Aciliyet Şiddeti İndeksi(AŞİ) son yıllarda geliştirilen yeni bir yöntemdir.
Detaylı triyaj gerektirmez, Triyaj görevlisi sadece hastanın ne gibi tetkikler veya konsültasyon ihtiyacı olup olmayacağına dair bilgiler alır. 1.kategori hasta en fazla kaynağa ihtiyacı olan hastadır, 5. kategori hasta ise herhangi bir test, dikiş, iv sıvı vb hiçbir şey istemez. Her hasta için vital bulgu ile vakit kaybedilmez, hastanın vital bulguları sadece bazı 3. kategori hastaları yeniden sınıflayıp gerekirse 2. kategoriye düşürmek için kullanılır.
ESI acil müdahale gerektiren ve bekletilmesi riskli hastaları tespit ettikten sonra kaynak tahmini üzerinden hastanın triyaj kategorisini belirleyen, bunun için algoritmada 4 temel karar aşaması bulunan kullanımı basit 5 seviyeli bir triyaj sistemidir (Şekil 1). 
Şekil 1: ESI Triyaj Algoritması  ESI 1: Acil hayat kurtarıcı müdahale gerektirir hastaları içerir (Tablo 1). Bu grup hastalara kardiyak arrest, ciddi solunum sıkıntısı, bilinci kapalı travma hastası, dolaşım bozukluğu yapan taşikardi, bradikardi, hipoglisemi, anaflaksi örnek verilebilir. Bu hastalar hemen resüsitasyon odasına alınarak sağlık personelinin hızla hastanın başına gelmesi sağlanır.
ESI 2: Bekleyemeyecek durumda olan hastaları tanımlar. Bu gruptaki hastalara ise; göğüs ağrısı, inme, şiddetli ağrısı olan hasta, ani bilinç değişikliği olan yaşlı, intihar düşüncesi olan hasta, gastrointestinal sistem kanaması, pnömotoraks, örnek olarak verilebilir. Bu hastalar hemen muayene odasına alınır ve 10 dakika içinde doktoru hastanın başında olması sağlanır. ESI 3: Birden fazla kaynağın kullanılacağı düşünülen ve vital bulguları stabil olan hastaları içerir. Bu hastalara karın ağrısı, pnömoni, kırık şüphesi olan hasta örnek olarak gösterilebilir. Bu hastalar boş oda varsa muayene bölümüne alınır, eğer yer yoksa bekleme salonunda bekletilebilecek hastalardır. ESI 4: Tek kaynak kullanımı gereken idrar yolu enfeksiyonu, basit kesiler, bel ağrısı, ayak bileği burkulması gibi hastalardır. ESI 5: Kaynak kullanımı gerektirmeyen sadece muayene ile karar verilebilecek boğaz ağrısı, burun akıntısı gibi şikayetlerle başvuran hastalardır. ESI 4 ve 5 hastalar saatlerce bekleyebilir veya hızlı bakı ünitesinde değerlendirilebilir. 
MANCHESTER TRİYAJ SKALASI İngiltere’de 1997 yılından itibaren çoğu acil serviste kullanılmaktadır 5 kategori içeren bir skaladır. Sık başvuru şikayetlerine göre düzenlenmiş 52 adet görsel akış şemasından oluşur (örn; kafa travması) Manchester Triyaj Grubu acil servis doktorları ve acil hemşireleri arasında bir standart sağlamak amacıyla kurulmuştur.
Manchester triyaj grubu klinik önceliği 3 temel ilkeye göre belirler.
Dezavantajları:
SAĞLIK BAKANLIĞI UYGULAMALARI Acil Sağlık Hizmetleri Yönetmeliği Özel ve kamuya ait bütün hastanelerin acil birimleri, bütün acil başvurularını ayırım yapmaksızın kabul ederler. Başvuran her hasta için acil tıbbi değerlendirme, müdahale ve gerektiğinde stabilizasyon sağlanır. Acil servis, hastanın sosyal güvencesi olup olmadığına, bağlı bulunduğu sosyal güvenlik kuruluşunun nevine ve hastanın diğer özelliklerine bakmaksızın, stabilizasyon sağlanıncaya kadar bütün tıbbi hizmetleri sunar. (Resmi Gazete Tarih:11.05.2000 Sayı: 24046 ) Acil Sağlık Hizmetlerinin Sunumu GENELGE-2008/13 Acil sağlık hizmeti vermekle yükümlü bulunan sağlık kuruluşları, acil vakaları hastanın sağlık güvencesi olup olmadığına veya ödeme gücü bulunup bulunmadığına bakmaksızın kabul edecek ve gerekli tıbbi müdahaleyi kayıtsız-şartsız ve gecikmeksizin yapacaktır. Hiçbir sağlık kuruluşu acil olarak gelen hastalara yeterli personeli veya donanımı olmadığı, ilgili birimi veya boş yatağı bulunmadığı, hastanın sağlık güvencesi olmadığı ve benzeri sebepler ile gerekli acil tıbbi müdahaleyi yapmaktan kaçınmayacaktır. Hekim tarafından tıbben acil olarak değerlendirilmeyen olgularda, tıbbi ve hukuki sorumluluk sağlık kuruluşunun uhdesinde kalmak üzere gerekli yönlendirme yapılacaktır. Acil olarak sağlık kuruluşuna müracaat eden hastaların acil tıbbi müdahale ve tedavileri yapılırken hiçbir surette tedavi masraflarının nasıl karşılanacağı sorgulanmayacaktır. Hizmet bedelinin tahsili ile ilgili işlemler acil müdahale sağlandıktan sonra yapılacaktır.
Renk Kodlaması ve Triyaj Uygulaması, Muayene, Müdahale, Refakat Esasları ve Güvenlik Önlemleri MADDE 8 (1) Acil servislerde etkin bir hizmet sunumu için renk kodlaması uygulanır. Triyaj işlemi başvuru sırasında yapılır. Triyaj uygulaması için muayene, tetkik, tedavi, tıbbi ve cerrahi girişimler bakımından öncelik sırasına göre kırmızı, sarı ve yeşil renkler kullanılır. Renk kodlamasına ilişkin uygulama esasları Ek-7’de gösterilmiştir. (2) Dal hastaneleri ve bünyesinde I. Seviye acil servisi bulunan sağlık tesislerinde triyaj uygulaması yapılması zorunlu değildir. 112 Acil ambulanslarıyla sağlık tesisine getirilen hastalara triyaj uygulaması yapılmaz. Ambulansla getirilen acil vakaların sağlık tesisine kabul işlemleri en kısa sürede tamamlanır. (3) Acil serviste ilk kayıt, güvenlik ve triyaj uygulaması için yeterli alan ayrılır. Triyaj uygulaması tabip veya acil tıp teknisyeni, hemşire, sağlık memuru (toplum sağlığı) ve benzeri nitelikteki sağlık personeli tarafından yapılır. Acil bakım ve triyaj uygulamasına ilişkin verilmesi gereken eğitimler, eğitimlerin müfredatı ve süresi ile eğitim verilecek merkezler Yükseköğretim Kurulu Başkanlığının ve ilgili diğer kurumların da görüşü alınarak Bakanlıkça belirlenir. Muayene, müdahale ve refakat esasları MADDE 9
(1) Acil servise başvuran tüm hastaların triyaj işlemleri en kısa sürede tamamlanır. Bunu takiben tıbbi durumları dikkate alınarak tanı ve tedavi işlemleri için sıraya konulur ve triyaj koduna uygun olan alana alınırlar. Acil muayene, tıbbi müdahale ve tedavi gerektiren kritik hastalara kayıt işleminin yapılıp yapılmadığına bakılmaksızın derhal gerekli tıbbi işlemler uygulanır. Kritik hastaların kayıt işlemlerinin öncelikle yapılabilmesi için otomasyon sistemi ile ilgili gerekli düzenlemeler yapılır. 2011 YILI SUT GÖRE : Hastalar için belirlenen kriterler çerçevesinde öncelik sırasını gösteren kırmızı, sarı, yeşil renk kodları kullanılır. Renk koduna göre servis içinde ilgili alanlarda muayene ve tedavileri gerçekleştirilir. Buna göre; Kırmızı renk kodu alan hastalar hemen değerlendirilerek tedavi gereksinimi olan kritik hasta grubunu, Sarı renk kodu alan hastalar göreceli olarak daha az aciliyeti olan ve belirli bir süre bekleyebilir hasta grubunu, Yeşil renk kodu alan hastalar acil olmayan, ayaktan tetkik ve tedavi edilebilir hasta grubunu oluşturmaktadır.
Hayatı tehdit eden ve hemen bakım gereken Resusitasyon odası, Monitörlü alanlar, Triyaj sonrası genel durumu en kötü ve acil bakım gereken hastalar. Alan sorumlusu Acil Tıp uzmanı ya da travma cerrahı Kırmızı Alan Hastaları:
Geciktirilebilir – Sarı Alan: Kalıcı bir hasarı önlemek için hekim bakımı gereken fakat bekleyebilecek hasta grubu. Hayatı tehdit eden yaralanması olmayan tıbbi müdahale ve bakımları için bir süre bekleyebilecek yaralılar için tedavi alanı. Acil servis muayene ve müdahale odaları. Yönetim Acil tıp uzmanı ya da tecrübeli bir travma cerrahı. Sarı Alan Hastaları: • Kapalı uzun kemik kırıkları • Açık kısa kemik kırıkları • %30’dan az II-III° yanık • Elektrik yanığı • Turnike ile kontrol edilebilen ciddi kanama • Kırık ya da çıkık sonucu dolaşım bozulması • Kalça, dirsek, diz çıkığı • Kompartmansendromu • İlerleyici olmayan, ani görme bozukluğu • Karın bulguları ile birlikte ciddi abdominal ağrı
Yüklə 318,43 Kb. Dostları ilə paylaş:
|
