Ad: Soyad: Fakültə

İynəli drosselli hidravlik gücləndiricisi 

 

İynəli  drosselli  hidravlik  gücləndiricilərin  konstruksiyaları  nisbətən  sadədir.  Bu  tipli 

gücləndiricinin prinsipial sxemi şəkil 3.2.11-də verilmişdir. 

 

İynə 1 porşenin 2 daxilindəki axıtma xətlə birləşən boşluğuna daxil olur. Porşen 2 silindrin 

daxilində hərəkət edir. Silindrin ştok tərəfdəki boşluğuna yüksək təzyiq p

o

 daxil olur. Həmin 

kanal 3 drossellə silindrin ştoksuz boşluğu ilə də əlaqəsi vardır. Porşenin ştok tərəfdəki işçi 

sahəsi F

o

, ştoksuz tərəfdəki isə – F-dir. İynə ucunda b enində dördbucaqlı sabit və ya maili 

dəyişən en kəsikli yarığı vardır. Porşenlə iynə arasında izləmə mövcuddur. İynə sağ 

istiqamətində yerin dəyişdikdə ara məsafə x kiçilir (drosselin keçid sahəsi azalı r, hidravlik 

müqavimət artır), nəticədə porşenin ştoksuz boşluğunda təzyiq p artır və porşen iynə 

dayanana kimi sağa doğru  hərəkət edir. İynə dayananda porşen də dayanır, ona görə ki 

məsafə 

 

---

10 

 

əlavə artsa təzyiq p azalacaqdır və qüvvələr müvazinəti pozulacaqdır. Analoji olaraq, iynə sola 

doğru  yerini  dəyişdikdə  məsafənin  x  artmasına  görə  ştoksuz  boşluğunda  təzyiq  p  azalır  və 

porşen  iynə  hərəkət  edən  tərəfə  yerdəyişməsinə  başlayacaqdır.  İynənin  diametri  d  ştokun 

diametrindən  olduqca  kiçik  olduğuna  görə  porşenin  F  işçi  sahəsi  ştoksuz  tərəfdəki  işçi 

sahəsində F

o

 bir neçə dəfə artıqdır və iynəyə tətbiq olunan qüvvə ilə ştoka dəfələrlə artıq təsir 

olan qüvvəni P dəf etmək olur. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Şəkil 3.2.11. İynəli drosselli hidravlik 

 

gücləndiricinin sxemi 

 

Ətalət qüvvələrini nəzərə almamaqla 

 

pF = p

o

F

o

  + P 

, 

(3.2.28) 

 

---

11 

 

burada  P  −  ştoka  təsir  edən  faydalı  qüvvədir,  o  cümlədən  sürtünmə  qüvvələri  daxil 

olmaqla. İynənin tərpənməz halında drosseldən Q

dr

 və iynədən Q

i

 keçən maye axınlarının eyni 

olduğundan Q

dr

 = Q

i

 və 

 

   

2(р

o

 − р) 

 

2 

p 

 

Q

dr 

=

 

μ

dr

ω

dr o 

b 

;   Q

i

 = μ xb 

,  (3.2.29) 

ρ 

 

ρ 

 

   

 

 

 

 

haradakı μ

dr

 , μ – tənzimlənən drosselin və keçid aralığın sərf əmsalları, x, b – aranın uzunluğu 

və eni, ω

dr

 

ο

 − drosselin maksimal keçid sahəsidir. 

 

Tənliklərin sağ tərəflərini bərabərləşdirsək, alınır: 

 

 

 

 

   

  2(р

o

 − р) 

   

2 

p 

 

 

 

 

μ

dr

ω

dr o 

b 

= μ x b 

, 

(3.2.30) 

 

 

     

ρ   

ρ 

 

 

 

        

   

 

 

və a = 

μ b 

qəbul edərək bir neçə sadə dəyişdirmələri 

aparıb, 

μ

dr

ω

dr o 

alırıq:   

 

        

p

o 

   

 

 

 

 

 

 

   

p = 

 

 

. 

 

 

(3.2.31) 

 

 

 

   

 1+ a

2

 x

2 

 

 

 

Buradan görünür ki, alınan tənlik ucluq-qapadıcı gücləndiricisi üçün tapılan tənliklə eynidir 

və iynəli gücləndiricisinin təzyiqə görə gücləndirmə əmsalı k

p

 bərabərdir. 

Şırnaqlı gücləndiricilər 

 

Hidropnevmoavtomatikada  və  hidravlik  idarə  olunan  sistemlərind  ə,  o  cümlədən 

hidravlik  və  pnevmatik  hesablayan  maşınlarda)  şırnaqlı  (axınlı)  gücləndiricilərdən 

---

12 

 

(cihazlardan) geniş istifad ə edilir. Burada maye və qaz axınlarının bir-birinə və bərk cismə 

təsirindən əmələ gələn effektlərindən istifadə edilir. 

 

Şırnaqlı  gücləndiricilər  iki  qrupdan  ibarətdir  –  fasiləsiz  təsir  edən  (mütənasib 

gücləndiricilər)  və  diskret  (fasilə  ilə,  qeyri  müntəzəm)  təsir  edən  (iki  stabil  vəziyyətli 

gücləndiricilər). Bunlar dairəvi və ya düzbucaq kəsikli kanallar şəkillərdə hazırlanırlar. 

 

 

Mütənasib təsirli gücləndiricilər 

 

Bütün  şırnaqlı  elementlər  (şəkil  3.2.11,  a)  qidalanma  kanalından  (ucluqdan)  a  və 

hidravlik mühərriklə (yüklə, şəkildə ikitərəfli ştoklu silindrlə) birləşən iki çıxış (qəbuledici) c

1

 

və c

2

 kanallarından ibarətdir. Bundan başqa, cihazın təyinatından asılı olaraq onun şırnağ ına 

qarşılıqlı təsir edən e zonası (qapalı boşluq) və idarə edən b

1

 və b

2

 kanallar vardır. 

Qəbuledici ucluqlarında c

1

  və c

2

  kinetik enerjisi potensial en erjiyə (təzyiqə) çevrilir 

ki, bu da hidravlik mühərrikin ucluqlara birləşmiş silindrin porşeninin hərəkətini 

yaradır. Belə şırnaqlı gücləndiricilər formasından asılı olaraq, fasiləsiz (arasıkəsilməz) 

və diskret (fasiləli) əməliyyatları apara bilərlər. İdarə etmə siqnalı olmadıqda fasiləsiz 

təsirli gücləndiricidə (şəkil 3.2.11, a) a ucluqdan çıxan şırnaq yüklə (hidravlik silindrlə) 

əlaqədə olan c

1

 və c

2

 çıxış kanalların ın arasında iki bərabər ax ına bölünür. İdarə etmə 

siqnalı kanalların birinə – b

1

 və ya b

2

-yə verdikdə, qidalandırıcı şırnaq bu kanaldan əks 

tərəfə yönələcək, nəticədə yana dönmüş şırnaq tərəfd ə çıxışdakı güc əks tərəfdə olan 

çıxışdakı gücündən artıq olacaq və porşen hərəkətə gələrək siqnal verildiyi kanala doğru 

mövqeyin d əyişəcək. Belə gücləndiricinin xarakteristikası qarşılıqlı təsir edən 

şırnaqların kamerada qarışması formasından və prosesindən, eləcə də hərəkət 

miqdarının mübadiləsindən asılıdır   

 

 

 

 

 

---

13 

 

 

Şəkil 3.2.11. Mütənasib şırnaqlı gücləndiricinin işinin 

 

prinsipial sxemi: 

a – iş prinsipinin sxemi; b – gücləndiricinin çıxışdakı təzyiqin idarə edici təzyiqdən asılılığı 

 

  

Belə  şırnaqlı  gücləndiricinin  çıxış  siqnalı  c

1

  və  c

2

  qəbul  kanallarında  yaranan  sərflərin 

fərqi, axının h ərəkət miqdarı və onun çıx ışdakı yükdən asılı olaraq təzyiqlə təyin edilir. Bu 

qiymətlər  əyilmiş  axının  sürətinin  paylanmasından  və  əyilmə  bucağı  θ-dan  asılıdır.  Çıxış 

təzyiqinin  idarə  edicinin  təzyiqlər  fərqindən  (təzyiqlər  diferensialında)  asılılığı  3.2.11,  b-də 

göstərilmişdir. 

 

Gücləndiricinin  yükün  müqavimətinin  dəyişməsinə  (c

1

  və  c

2

  qəbul  kanallarındakı 

təzyiqə) qarşı həssaslığ ını azaltmaq üçün e kamerası dəliklərlə atmosfer ilə əlaqələnir. c

1

 və 

c

2

 qəbul kanalları tam qapalı olduqda (məsələn, hidravlik silindrin porşeni dayandıqda) axın 

bu dəliklərdən atmosferə axır. 

 

Şırnağın əyilməsini müxtəlif üsullarla, o cümlədən b

1

 və b

2

 kanaldan verilən idarəedici 

axınlarla və ya a kanalın bucağın dəyişməklə əldə etmək olar,. 

 

 

Diskretli (qeyri-müntəzəmli) gücləndirici 

 

Maye  axınını  paylamaq  (bölmək)  üçün  diskretli  (fasiləli)  təsir  edən  şırnaqlı 

gücləndiricidən də istifadə edilir. Bu gücləndiricidə şırnaq iki sabit (dayanaqlı) vəziyyətdə olur 

(şəkil 3.2.12). 

Bu gücləndiricinin quruluşunun münasib gücləndiricidən əsas fərqi şırnaqların qarşılıqlı 

təsir kamerasının e yan divarlarının bir-birinə yaxınlaşdırılmasıdır. Nəticədə maye şırnağının 

bu kameranın bir divarına «yapışması»dır. 

---

14 

 

Bu növlü gücləndiricilərd ə şırnaqların qarşılıqlı təsiri düzbucaqlı kanal və ya düzbucaqlı 

kamera vasitəsilə yaradılır. 

 

«Yapışma» mexanizmi şəkil 3.2.12, b və 3.2.12, c-də verilir. Şəkil 3.2.12, b-də göstərilən 

şırnağın mərkəzi oxu qeyri dayanaqlıdır. Şırnaq hər hansı cüzi təsirdən istənilən tərəfə əyilə 

bilər (şəkil 3.2.12, c). N əticədə şırnaq ilə qarşılıqlı təsir kamerasının divarı arasında ejeksiya 

təsirindən ayrılmış alçaq təzyiqli dövran (sirkulyasiyalı) zona yaranır və eninə təzyiq 

düşküsü  əmələ  g  əlir.  Bunun  təsirindən  şırnağın  sonrakı  əyilməsi  baş  verir.  Əyilən  şırnağın 

yan  ında  divar  olduqda  o  həmin  divara  «yapışmış»  olur.  «Yapışmış»  şırnağın  bu  divardan 

qopması və digər divara «yapışması» yalnız idarəedici axının sərfinin və təzyiqin dəyişməsi 

ilə baş verə bilər. Bu tipli gücləndiricilərin təzyiqə görə gücləndirmə əmsalı k

p

 = 8...10, idarə 

etməyə sərf olunan maye miqdarı Q

id

 = (0,08...0,09)Q

n

 təşkil edir. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Şəkil 3.2.12. Diskret tipli şırnaqlı gücləndiricinin işinin prinsipial sxemi 

 

 

 

 

 

 

---

15 

 

 

Ədəbiyyat siyahısı 

1)  HƏCMİ HİDRAVLİK İNTİQALLAR VƏ HİDROPNEVMOAVTOMATİKA Dərslik 

II CİLD 

2)  . Əzizov Ə.H. Hidravlik intiqallar və hidroavtomatika (həcmi hidrointiqal bölməsi) 

(Dərs vəsaiti)ADNA, Bakı, 1999, 60 s. 3. 

3)  Əzizov Ə.H., Əhmədov Ə.S., Əzizov M.H.. Həcmi hidravlik intiqallar və 

hidroavtomatika hidroaparatları. (Dərs vəsaiti). ADNA, Bakı, 2003