Adabiy ta’limda avloniy publitsistik asarlarini o’qitish gulmira Rustamova Mahmudjon qizi Bag’dod tumani 53-umumta’lim maktabi o’qituvchisi Telefon:[phone]

ADABIY TA’LIMDA AVLONIY PUBLITSISTIK ASARLARINI O’QITISH
Gulmira Rustamova Mahmudjon qizi
Bag’dod tumani 53-umumta’lim maktabi o’qituvchisi
Telefon:[phone]
[e-mail]
Annotatsiya.
Kalit so’zlar:
O‘zbek adabiyotini o‘qitish metodikasi, asosan, yigirmanchi asrning 20-yillarida fan sifatida shakllandi va rivojlanib bordi. Abdulla Avloniy Turkistonda o’qitish metodikasining asoschilaridan biri hisoblanadi. Bugungi mustaqillik zamonasidagi erkin va zamonaviy yoshlarga ana shu o’zbek pedagogikasining zabardast vakili Avloniyning boshqa asarlari qatori publitsistikasini ham o’qitish, o’rgatish zarur, fikrimizcha. Chunki ulardagi g’oyalar yuqorida ta’kidlaganimizdek o’z kuchini yo’qotmagan.
Akademik litsey o’quvchilarining III bosqichlari darsligiga Abdulla Avloniyning “Adabiyot yohud milliy she’rlar” birinchi juzidan, “Maktab gulistoni” milliy she’rlari beshinchi juzidan, “Birinchi muallim”, “Ikkinchi muallim”, “Turkiy guliston yohud axloq” asarlaridan parchalar, “Advokatlik osonmi?” dramasi va “Kim nimani yaxshi ko’rar?” hamda “Sanoye nafisa” kabi maqolalari kiritilgan.
Biz e’tiborimizni “Kim nimani yaxshi ko’rar?” hamda “Sanoye nafisa” kabi maqolalariga qaratsak, ularni o’qitish usullari haqida so’z yuritsak.
Hozirgi zamon ta’lim tizimida o’quvchilarga shunchaki mavzuni tushuntirish orqali bilim berish mashkul. Shu boisdan ham ta’lim jarayonida zamonaviy metodlardan foydalanish o‘quvchi-talabalarning mantiqiy, tanqidiy, mustaqil fikrlash qobiliyatini shakllantirishda yaxshi samara beradi. Mazkur metodlar tarbiyaviy xarakterdagi bir qator vazifalarni amalga oshirish imkonini ham beradi:

- o‘z faoliyati natijalariga mas’ullik va qiziqish uyg`otadi;
- o‘zgalar fi kriga hurmat;
- jamoa bilan ishlash mahorati;
- faollik;
- ishga ijodiy yondashish;
- imkoniyatlarini ko‘rsata bilish;
- «men»ligini ifodalay olish va hokazolar

«Mini test», «Blits-so‘rov», «Blits-testlar», «Kichik guruhlarda ishlash», «Muammoli vaziyatni o‘rganish», «Test-ekspress», «Debatlar», «Rezume» texnologiyalari kabi o‘nlab zamonaviy metodlarni foydalangan holda darslarni tashkil etish o’quvchilar bilim saviyasining oshishi uchun xizmat qiladi.
“Kim nimani yaxshi ko’rar?” maqolasini o’qitishda “Klaster” usulidan foydalanish mumkin. Bunda o’qituvchi sinf xattaxtasiga yoki maxsus qog’ozga quyidagi chizmani ko’rsatishi

Bu orqali o’quvchilarda maqolada keltiriladigan shaxslar haqida tushuncha hosil bo’ladi, ularning ta’rifiga e’tiborlari ortadi. Shundan so’ng esa maqolani “zanjir” usulida o’qitilishi maqbuldir.
Dars jarayonida “tanlab o’qish”ning ham samarasi yaxshi bo’ladi. Chunki o’quvchilar bunday o’qish jarayonida o’quvchilardan sinchkovlik va katta e’tibor talab qilinadi. Bu esa shubhasizki, mavzu bo’yicha beriladigan bilim sifatini yanada oshiradi. “Tanlab o’qish” uchun o’qituvchi yo’naltiruvchi vazifasini o’tashi ayni muddaodir, chunki shunda o’quvchilar o’rtasida kelishmovchiliklar yuzaga kelishining oldi olinadi.
Masalan, o’qituvchi bir o’quvchiga maqoladagi eshonlar haqidagi fikrni o’qing deb aytsa, “Eshonlarimiz toat va ibodat, pand-u nasihat, zikr-u tasbeh o’rnig’a to’ylarda to’n kiyub ko’p oshab, ko’p uxlashni yaxshi ko’rurlar”
Ikkinchi o’quvchiga maqoladagi tabiblar haqidagi fikrni o’qing deyishi mumkin: “...dolchin, zanjabil, hubbul malik, filfil kabi bir necha qutisida yo’q narsalardan murakkab doru va ma’junlar yasab, bechora nodon xalqni pulini lishni yaxshi ko’rurlar”.
Ana shu tariqa maqoladagi boshqa shaxslar ta’rifiga ham o’quvchlarni yo’naltirish orqali ularga maqolaning mohiyatini aniqroq tushuntirishimizning imkoni yaratiladi.
Ushbu maqola o’rgatilayotgan dars jarayonida o’quvchilar guruhlariga alohida-aohida topshiriq berishning ham anchayin afzal tomonlari bor. Chunki bunda guruhlardagi o’quvchilarga izlanuvchanlik talabi ortadi. Misol tariqasida,
1-guruhga: maqoladagi diniy nom va qarashlarni topib, daftaringizga yozing;
2-guruhga: maqoladagi oilaga oid joylarni topib, daftaringizga yozing;
3-guruhga: maqoladagi ilmga xos nomlar va ta’riflarni topib, daftaringizga ko’chirib yozing.
Bunday tarzda mashqlar bajartirish o’quvchilarning darsga qiziqishlarini orttirishi tabiiy. Shuning uchun ham darslar jarayonida bu kabi usul, metod va topshiriqlardan foydalanish orqali darsning sifati va samaradorligi ortadi.
Maqola bir qator oqib chiqilgandan so’ng darsning mustahkamlash qismida “tezkor savol javob”dan foydalanish ham mumkin. Bunda

• 
  Eski zamonlarda insonlar qanday yashaganlar?
  
• 
  Ular kelgusi avlod uchun qanday yodgor qoldirganlar?
  
• 
  Maqoladagi qadimiy tasvirlardan misol keltiring.
  
• 
  Ijodkor sanoye nafisaga qo’yilgan ilk qadam sifatida nimani ko’radi?
  
• 
  Sanoye nafisaga keying qadamlar haqida fikr bildiring.
  
• 
  Sanoye nafisaning adabiyot davri haqida gapiring.
  
• 
  Tor qanday paydo bo’lgan?
  
• 
  Ijodkor fikricha, eng ruhlik san’at qaysi?
  

Darsni yana “Zig-zag” usulidan foydalanib ham davom ettirish mumkin.
O’quvchilarga savollar varaqalari tarqatiladi. Varaqalarning birinchi tomonida savollar yozilgan bo’ladi, ikkinchi tomonida esa javoblar bo’ladi. Lekin javob old tarafdagi savolning javobi emas, boshqa savolning javobi bo’ladi. Savolni olgan o’quvchi savol bilan barchani tanishtiradi. Shu savolning javobi kimning savol varaqasining orqasida bo’lsa shu o’quvchi javob beradi. Javob bergan o’quvchi o’z savolini o’qiydi. Bu savolning javobi kimda bo’lsa u javob beradi. Dars shu tarzda davom ettiriladi. Bu usulda savol-javob o’tkazishda zig-zag shakli hosil bo’ladi.