«Adabiyot» 5-sinflar uchun 20 yil Mavzu: adabiyot so‘z san’ati

O’tgan mavzuni so’rash.
a) individual - tarqatma materiallar, kartochka.
b) Frontal (guruh bilan ishlash)
Yangi mavzu:
Qasida hajman salmoqli, har biri 10 satrlik 14 banddan iborat. Jami – 140 satr. Banddagi toq va juft satrlar o‘zaro qofiyalanib keladi. Har bandning so‘nggi bayti bir-biri bilan qofiyalanadi. She’r g‘oyat muhim mavzuga – ona-Vatanimiz sha’niga bag‘ishlangan. Xo‘sh shoir Vatandek muqaddas mavzuni qanday yoritadi? Uning bu haqda aytadigan yangi gapi bormi?
Birgalikda ko‘raylik.
Mana, shoir yurti haqida she’r bitmoqchi. Uni dunyoning eng go‘zal maskanlariga qiyoslab ko‘rsatmoqchi. Yo‘q, unday joy yo‘q ekan. Hatto behishtni ham unga o‘xshatib bo‘lmaydi. Bu yurt – beqiyos. U – bitilmagan doston. Uni ta’rif qilmoqqa qalam ojizlik qiladi. Har bir band “O‘zbekiston, Vatanim manim!” degan g‘ururbaxsh satr bilan yakunlanadi. Shuni aytish kerakki, bu fikrlar 1968-yilda aytilgan edi. U paytlari “SSSR – bizning Vatanimiz!” degan soxta shior million-million insonlar ongiga singdirilgan edi. Abdulla Oripov shunday bir sharoitda “O‘zbekiston – Vatanim manim!” deb chiqdi. Bu jasorat edi.
She’rni tahlil qilishda davom etamiz. Ha, bu yurtning o‘xshashi yo‘q. Ustoz Hamid Olimjon bu yurtning ko‘klamini qalamga olgan edi – dovrug‘I olamga yoyildi. Uning yurti shunchalar go‘zal, shunchalar sehrli.
Tarixi-chi?! Tarixi ham sharaflarga burkangan tarixdir. Shoir yurtining kechmishiga nazar tashlaydi. Olis tarix qa’ridagi buyuk ajdodlarni ko‘radi. Ana, yarim dunyoni zabt etib, ulug‘ saltanat o‘rnatgan sohibqiron. Beriroqda, 1018 yulduzni aniqlab bergan, “osmon ilmi”ni yaratib ketgan nabirasi – Ulug‘bek.
Shoir xayolidan asrlar “nuqs-u chiroyini ko‘z-ko‘z etib” o‘tadilar. Ana, muallif bir zot ustida to‘xtab qoldi. U – Beruniy! Ming yil oldingi kashfiyotlari bilan hali-hanuz dunyoni hayratga solib kelayotgan buyuk ajdodimiz. U Xristofor Kolumbdan salkam besh yuz yil oldin Amerika qit’asini bashorat qilgan edi. Hind okeani sohillarida uzoq tekshirishlar olib borib, bu suvlarning olis bir materikdan qaytishini taxmin etgan edi. Va bu Amerika bo‘lib chiqdi. Uning kashf etilishi shuhrati esa Kolumbga o‘tib ketdi. Shoirning Kolumbda alami borligi shundan.
Vatan tarixida yana bir porloq siymo borki, uni chetlab o‘tib bo‘lmaydi. Bu – Navoiy. Bu ko‘hna dunyo juda ko‘p jahongirlarni ko‘rdi. Lekin so‘z mulkining jahongirlari kam keldilar. Alisher Navoiy dunyoni o‘z qalami bilan zabt etgan va dunyoni chamanzorga aylantirgan siymo edi. Bular bilan faxrlanmaslik mumkinmi?!
Bu buyuk shaxsiyatlarning yaratuvchisi “baridan buyuk”, “baridan suyuk” xalqdir. Shoir keyingi bandlarda mana shu buyuk va suyuk ona xalqining timsolini yaratadi. Bunday buyuk farzandlarni jahonga yetkazib bergan, ularning shon-sharafini asrlardan asrlarga olib o‘tgan mana shu xalqdir. Uning birinchi fazilati farzandlariga bo‘lgan cheksiz mehridir. Shoir xalq tarixiga shu jihatdan bir nazar tashlaydi. Ko‘z oldimizda xalqimizning o‘tda kuymas, suvda cho‘kmas timsoli paydo bo‘ladi. Kimlar uning tepasiga ot o‘ynatib kelmadilar. Dovrug‘ingga hasad qilib Chingiz keldi. Seni dunyodan yo‘qotmoq qasdi bilan keldi. Jaloliddin samani bo‘lib, daryodan sakrab o‘tding, omon qolding. So‘ng inqilob keldi. U ham ofat edi. Chora istab faryod qilding. Shahidlarning qirmiz qonidan qora tunlaring alvon bo‘ldi. So‘ng fashist keldi. Yana qonlaring oqdi. Lekin sen o‘lmading, o‘chmading. Seni hech qanday dushman yo‘qota olmadi. Yondirib kultepaga aylantirilgan Vatan xarobalari ostidan har gal afsonaviy samandardek chiqib kelaverding. Shu tariqa Vatan va Millat tushunchasi bir-biriga o‘tib, bir-birini to‘ldirib boraveradi. Darhaqiqat, o‘zbek degani bu O‘zbekistondir, O‘zbekiston deganda esa o‘zbek ko‘z oldimizga keladi.