«Adabiyot» 5-sinflar uchun 20 yil Mavzu: adabiyot so‘z san’ati
Yüklə 1,83 Mb.
|
|
Darsning borishi (reja): 1.Tashkiliy qism: a)Salomlashish, b)tozalikni aniqlash, d)davomatni aniqlash c) darsga tayyorgarlik ko`rish va dars rejasi O’tgan mavzuni so’rash. a) individual - tarqatma materiallar, kartochka. b) Frontal (guruh bilan ishlash) Yangi mavzu: U kishining ismi sharifi Shayx Muslihiddin Sa’diy Sheroziydir. «Shayx» deb ko‘proq so‘fiylar boshlig‘iga, din arboblariga nisbatan aytilgan. Taxallusidan ma’lum bo‘lganidek, sherozlik. Sheroz Eronning mashhur shaharlaridan. Sa’diy nomini dunyoning juda ko‘p mamlakatlarida biladilar. Sharqda u qanchalar hurmat bilan tilga olinsa, G‘arbda ham bu shoirning e’tibori shuncha balanddir. Sababi nimada? Sababi shundaki, u ajoyib g‘azallar yozdi. Bu g‘azallar hikmatli fikrlarga boy edi. Go‘zal o‘xshatishlarga, ta’sirli manzaralarga to‘la edi. Masalan: «Ey sorbon, ohista ron oromi jonam meravad», — deb boshlanar edi bir g‘azali. Tuya yetaklovchini, karvonboshini «sorbon» deydilar. Oshiq shoir unga qarata iltijo etmoqda: Ey sorbon, ohista yur, oromijon ketmoqdadur... Ko‘z oldingizga keltiring. Bepoyon sahro, karvon ohista yo‘lga tushmoqda. Ilojsiz oshiq uning atrofida parvonadek aylanadi, karvonni qo‘yib yuborgisi kelmaydi. Chunki bu karvonda uning joni, jahoni ketib bormoqda. Forschadagi «sorbon — ohista ron, oromi jon» so‘zlaridagi ohangdoshlik — ichki qofiya shu bir satrning o‘zidayoq nolakor musiqa yaratadi. Ayni paytda, qalqib-qalqib borayotgan tuyalar qatori, ular o‘rkachi ustida bir maromda tebranayotgan mahofalar (odam o‘tirib ketishga qilingan, kabinani esga tushiruvchi moslama uychalar). Bir satrda shuncha ma’no, shuncha ohang, shuncha dard bor edi. Shuning uchun ham uni Eronda qanchalar sevsalar, Turkistonda ham shuncha sevardilar. Eron-u Turkistonni qo‘ying, fransuz Volter, nemis Gyote o‘z asarlarida uning she’rlariga murojaat qiladilar. Ayniqsa, shoirning «Guliston» va «Bo‘ston» nomli ikki asari uning nomini butun dunyoga tanitdi. Bu asarlar haqida gapirishdan oldin ikki og‘iz uning hayoti haqida ma’lumot beraylik. Chunki bu ikki asar uning o‘z ko‘rgan-kechirgan, eshitgan-bilgan voqealari asosida maydonga kelgan. U Sherozda o‘ziga to‘q va ma’rifatli bir xonadonda o‘sib ulg‘aygan. Uzoq umr ko‘rgan. Tug‘ilgan yilini har xil (1184, 1189, 1203, 1210) ko‘rsatadilar. 1292-yilda vafot etgan. Umrining 20 yilidan ko‘prog‘i sayohatda o‘tgan. Afrikadan Xitoygacha, Hindistondan Farangistongacha kezib chiqqan. Musofirlikning, hatto asirlikning azoblarini ko‘rgan. Va bu sayohatlari davomida ko‘rgan-bilganlarini umumlashtirib, sayqallab «Bo‘ston» (1257-yilda yozilgan) hamda «Guliston» (1258) asarlariga ixcham hikoyalar qilib kiritgan. «Bo‘ston»da shunday bir hikoyat keltiriladi: Shahar qozisi bir guruh olim-u fozillarni suhbatga chaqiradi. Qimmatbaho liboslarga burkangan kazo-kazolar, «o‘tsinlar o‘tsinlar» bilan to‘rdan joy oladilar. Poygakda eski to‘n kiygan bir darvesh qisinibgina o‘tirardi. Suhbat boshlanadi. Shariat va tariqatdan fiqh-u hadislarga o‘tadilar. Bahs, muhokama, munozara avj oladi. Bir masala ustida qattiq talashib qoladilar. O‘tirganlar baqir-chaqir qilishar, lekin hech biri ishonchli bir dalil bilan isbotlab bera olmasdi. Shunda o‘sha eski to‘n kiygan darvesh so‘z olib, masalani burro til, oydin dalil bilan isbot qilib beradi. Hamma hang-u mang bo‘lib qoladi. Qozi o‘rnidan turib salla-to‘nini darveshga in’om etib, to‘rga taklif qiladi. Darvesh to‘nni ham, to‘rni ham rad etadi. Gap insonning salla-to‘nida emas, ilm-u donishda, agar kiyimda bo‘lsa edi, salla ilingan qoziq yoki to‘qim urilgan eshak eng e’tiborli bo‘lardi, deb qozi uyini tark etadi. «Q’sha darvesh men o‘zim edim» deb tugatadi Sa’diy hikoyasini. «Guliston» asarida esa biz shoir boshiga tushgan ajab savdolarga duch kelamiz.
Mavzu: «GULISTON»dan Hunar o‘rganmoq haqida Darsning texnologik haritasi
Darsning texnik chizmasi:
Darsning borishi (reja): 1.Tashkiliy qism: a)Salomlashish, b)tozalikni aniqlash, d)davomatni aniqlash c) darsga tayyorgarlik ko`rish va dars rejasi O’tgan mavzuni so’rash. a) individual - tarqatma materiallar, kartochka. b) Frontal (guruh bilan ishlash) Yangi mavzu: Bir hakim o‘g‘ullariga mundoq pand berur edikim: «Ey jon farzandlarim, hunar o‘rganinglar, negakim, mulk va molg‘a e’timod yo‘qdurur. Siym va zar xatar mahallidadur — yo o‘g‘ri barchasini birdan olur va yo hakim oz-oz olib yo‘q etar. Ammo hunar chashmayi ravon va davlati bepoyondurkim, agar hunarmand odam davlatdin tushsa, hech g‘am va alami yo‘qdur. Nedinkim, hunar aning zotida ulug‘ davlatdur va har yergakim borsa, sohibi qadr bo‘lur va majlisning yuqorisida o‘lturur va hunarsiz kishi gadoylik qilur va har joygakim borsa, beqadr va bee’tibor bo‘lur». Bayt: Ota merosini gar istasang, o‘rgan ota ilmin, Ki qolgan mol otadin sahl muddatda tamom o‘lg‘ay. DARYO KO‘RMAGAN QUL HIKOYATI Bir podshoh bir ajamiy g‘ulom bila kemaga mindi. G‘ulom hargiz daryoni ko‘rmamish erdi va kemaning haybat va mehnat in bilmamish erdi. Vahm bila ko‘p yig‘lab, zorlig‘ qilib, a’zo va andom ig‘a larza va beqarorlig‘ yetishti. Har nechakim mulotafat ko‘rguzub, tadorik in qilur erdilar, aslo orom topmas erdi. Bu jihatdin, podshohning ayshi tiyra bo‘lur erdi. Hech chorasin topmas erdilar, ammo hamul kecha ichida bir hakim bor erdi. Podshohga dedi: «Agar ruxsat bersangiz, man bir ish etib, ani xomush qilurman». Podshoh dedi: «Agar mundoq qilsang, bizning haqimizda nihoyatsiz karam qilmish bo‘lg‘aysan». Ondin so‘ng hakim buyurdi, to g‘ulomni sochidan tutub, daryog‘a tashladilar. Uch navbat cho‘mg‘ondin so‘ng tortib, kemaning oldig‘a yovuq kelturdilar. G‘ulom jon havlidin ikki qo‘li bilan kemadagi kishilarning qo‘lig‘a yopushib, zo‘r bila o‘zini kema ichiga olib, bir go‘shada o‘lturub, orom tutdi. Podshohg‘a bu hol taajjub ko‘runub, so‘rdikim: «Munda ne hikmat bor erdi?» Hakim dedi: «G‘ulom burundin g‘arq bo‘lmoq mehnatin ko‘rmamish erdi, lojaram, kema ichining salomatligi qadrin bilmas erdi, emdi bildi, andoqkim, ofiyat qadrin bir musibatg‘a giriftor bo‘lg‘on kishi bilg‘usidur». Qit’a: Qorning to‘q esa, arpa noni yaxshi ko‘runmas, Gar och ersang, oy qursi kabi xo‘b erur va sof. A’rof behisht o‘lg‘usidur do‘zax eliga, Jannat eliga bo‘lg‘usi do‘zax vale a’rof. Yangi mavzuni mustahkamlash: Og’zaki savol-javob. Uyga vazifa. Dars yakuni. Baholarni tahlil qilish. O’quv-tarbiya bo’yicha direktor o’rinbosari: ________________ «Adabiyot» 5-sinflar uchun «________»___________________20___ yil Mavzu: «BO’STON»dan Darsning texnologik haritasi
Darsning texnik chizmasi:
Darsning borishi (reja): 1.Tashkiliy qism: a)Salomlashish, b)tozalikni aniqlash, d)davomatni aniqlash c) darsga tayyorgarlik ko`rish va dars rejasi O’tgan mavzuni so’rash. a) individual - tarqatma materiallar, kartochka. b) Frontal (guruh bilan ishlash) Yangi mavzu: «BO‘STON»dan Ayb qidirmaslik haqida Birov ilmdon-u bo‘lsa tadbirkor, Nogoh toyib ketsa oyog‘i yakbor. Kichik bir xatoga gapirma qo‘pol, Ulug‘lar demishlar: «Yaxshilikni ol!» Birga o‘sadi-ku tikan birla gul, Ey odil, tikanmas, gulni dasta qil. Tab’i aybjo‘ylik bo‘lsa agar bas, Tovus oyog‘idan boshqasin ko‘rmas. Tozalik axtargil, ey o‘zi xira, Ne ko‘rsatar ko‘zgu gar yuzi xira! Barcha aybin yuzga solma, ey g‘addor, Sening ham aybingni ko‘rsatuvchi bor. Gunohkorga darra, cho‘p buyurgani O‘zini gunohsiz bilurmi, qani? Yomonlik yoqmasa, o‘zing qilmagil, Keyin boshqalarga «qilmagil», degil. Yaxshi-yu yomoni o‘zining moli, Har kim o‘z foyda-yu ziyon hammoli. Sa’diy she’rin ko‘rib ichi qoralar, Nafrat bilan so‘kib, uni qoralar. Yuzlab nuktasiga solishmas quloq, Bir aybni topsalar, ta’na besanoq. Bir illati bordir xudpisand so‘zin, Hasad ko‘r qilgandir haqiqat ko‘zin. Har ko‘z-u qosh yaxshi, demagil, do‘stim, Pista mag‘zini ye, tashlagil po‘stin. Hayit kuni adashib qolganim va otamning sabog‘i Yoshlik davronimdan esimda qolgan: Hayitda chiqardim men otam bilan. O‘yinga berilib yugurdim, shoshdim, Otamdan olomon ichra adashdim. Baqirdim, ovozim har yoqni buzdi, Otam yetib kelib, qulog‘im cho‘zdi. Ey ko‘zi o‘ynoqi, sho‘xi beqaror, Barimni mahkam tut, dedim necha bor. Bilmaysan yosh bola bo‘lgandan keyin — Tanho yo‘l yurmoqlik dunyoda qiyin. Sa’diydek dunyoni kezib ter boshoq, Ma’rifat xirmonin yig‘arsan shu choq. Dehqon hayajonda: o‘sarmi nihol, Ko‘chatidan meva berarmi iqbol? Ba’zi xomtamalar sochmay urug‘, don, Ko‘tarmoqchi bo‘lar dehqonday xirmon. Hikoyat Eshitdim adolatli bir podsho, Kiyarkan astar-u avra bo‘z qabo. Biri debdi: «Shohim, to‘ning juda jo‘n, Xitoyi shohidan tiktir yaxshi to‘n!» Debdi: «Bul kiyimda tanga osoyish, Bundan ortig‘idir zeb-u oroyish... Mening boshimda ham yuz-yuzlab havas, Lekin g‘azna tanho meniki emas. Qo‘shunlar haqidir boylig-u gavhar, Shoh ziynati uchun emas siym-u zar. Gar askar bo‘lmasa shohidan rizo, Vatan chegarasi qolur xavf aro. Dehqon eshagini talab ketsa yov, Nechuk soliq olar Sulton beayov. G‘animlar talasa, shohi olsa boj, Ne iqbol ko‘radi unday taxt-u toj. Yangi mavzuni mustahkamlash: Og’zaki savol-javob. Uyga vazifa. Dars yakuni. Baholarni tahlil qilish. O’quv-tarbiya bo’yicha direktor o’rinbosari: ________________ «Adabiyot» 5-sinflar uchun «________»___________________20___ yil Mavzu: «MUFRADOT»dan Darsning texnologik haritasi
Darsning texnik chizmasi:
Darsning borishi (reja): 1.Tashkiliy qism: a)Salomlashish, b)tozalikni aniqlash, d)davomatni aniqlash c) darsga tayyorgarlik ko`rish va dars rejasi O’tgan mavzuni so’rash. Yüklə 1,83 Mb. Dostları ilə paylaş:
|