Adabiyotshunoslik nazariyasi

 

 

X U L O S A 

XX  asr  o`zbek  adabiyotida  o`ziga  xos  uslubga  ega  bo`lgan  ijodkorlardan  biri 

Shukur  Xolmirzayev  sanaladi.  Shukur  Xolmirzayev    o`zbek    adabiyotiga  60-yillarda 

kirib  keldi.  Ilk  hikoyalari  bilanoq  o`quvchilar  qalbini  zabt  etdi.  U  yaratgan  hikoyalar 

Abdulla Qahhor e`tiboriga tushdi. Keyinchalik romanchilikka ham qo`l urdi. 

---

20 

 

Shukur Xolmirzayev hikoyalaridagi obrazlarga alohida ahamiyat qaratdi. Ularni 

samimiy va tabiiy qiyofada aks ettirishga intildi. U yaratgan hikoyalarda ayniqsa bola 

obrazi alohida ahamiyat kasb etdi.  

Shukur Xolmirzayev o`zbek hikoyachilik san`atining ustozi Abdulla Qahhordan 

keyin yangi, yuqori bosqichga ko`targan yozuvchilardan  biridir. Uning hikoya, qissa 

va romanlari tesha tegmagan voqealarga bag`ishlanganligi, xarakterlarga boyligi bilan 

ajralib turadi. 

Shukur Xolmirzayev o`ndan ortiq hikoyalarida bola ruhiyatini yoritishga harakat 

qildi.  Bu  obraz  o`ndan  ortiq  hikoyalarda  aks  etgan  bo`lsa-da,  bir-birini 

takrorlamaydigan xarakterlar galeriyasi bo`lib gavdalandi. 

Shukur  Xolmirzayev  o`ziga  xos  shaxsiy  badiiy  uslub  sohibi  sifatida 

taqlidchilikdan,  biryoqlamalikdan,  bayonchilikdan  qochadi,  so`zga  xasis  bo`lsada, 

fikrini  o`quvchiga  to`la  va  yorqin  etkazishga  erishadi.  Biroq  ba`zan  uning  asarlari 

tugallanmagandek  taassurot  uyg`otadi.  O`quvchi  asar  davomini  kutadi.  Qahramonlar 

portretini chizmaydi, asosiy e`tiborini xarakter yaratishga qaratgandek ko`rinadiki, bu 

o`quvchini  o`ylashga,  chuqur  mulohaza  qilishga  majbur  qiladi.  Asar  qahramonlari 

ustidan chiqarilgan hukm o`quvchi e`tiboriga havola etiladi. Har bir o`quvchi qanday 

asar  o`qimasin  o`qigan  asar  qahramonlarining  taqdirini  o`zi  xohlaganidek  bo`lishini 

istaydi. 

Adibning ―Qorbobo keladi‖ hikoyasida bola obrazi ruhiyati ifoda etilgan. U bola 

bo`lganda  ham  juda  sodda,  ishonuvchan,  qalbi  pok,  orzu  qilgan  narsalarini  o`zi 

xohlaganday  tasavvur  qiladigan  va  shunga  o`zi  ham  ishonadigan  obraz  sifatida 

tasvirlangan. 

Yozuvchining ―Bahor‖ hikoyasida esa tog`li hududlarda yashovchi, qalbida ilk 

muhabbat  kurtak  otayotgan  va  bu  ayni  bahor  faslida  daraxtlar  uyg`onib,  barg 

yozayotgan fasl tasvirlanib hikoyaga yanada joziba bergan. 

---

21 

 

“Jo’raboshi”    hikoyasi    o`zlarini  ko`chaning  ―xo`jayinlari‖  deb,  biluvchi  bir 

guruh,  har  xil  yoshdagi  bolalarning  hayotidan  olingan  haqqoniy  lavhadir.    ―Ko`cha 

xo`jayinlari‖  ning  boshlig`i  Habibulla  ismli  bola  bo`lib,  u  harbiy  xizmatga  ketish 

arafasida  o`z  ―ishchilari‖  bilan  xayrlashishi,  ularga  vazifalar  tayinlashi  arafasida 

ulardagi  ruhiyatning  o`zgarishi  orqali  bolalar  hayotini  tasvirlaydi.  Bolalik,  o`smirlik, 

o`spirinlik davri va ular bilan xayrlashuv sifatida ifoda etiladi. 

Adibning “Nasib etsa” hikoyasida   haqiqatgo`y  bola  to`g`risida  gap boradi. 

Elyor Bo`ritosh opasini juda yaxshi ko`radi. U ishdan kelgan zahoti bola uning atrofida 

girdi kapalak bo`lib o`ynar, u bilan sihbatlashar edi.  

 

Bo`ritoshni  qishlog`idan  Berdiyor  yaqinda  olib  qochib  kelganligi  uchun  Elyor 

unga  oilasi,  qishlog`i  to`g`risida  o`zini  qiziqtirgan  savollarni  beraveradi.  Shu  orqali 

bola  ruhiyati  asta-sekinlik  bilan  ochila  boradi.  Adib  bola  ruhiyati  orqali  inson 

hayotidagi  o`zgarishlarning  ta`sirini  ushbu  hikoyada  tasvrlaydi  va  buni  uddasidan 

chiqadi. 

Shukur  Xolmirzayev  hikoyalarida  bola  ruhiyatini  ochar  ekan  ko`proq  ularni 

qiziqarli  holatlarda  aks  ettirishga  harakat  qiladi.  Bunday  paytda  yozuvchi  bolalar 

hayotida yuz berishi mumkin bo`lgan voqea – hodisalarga e`tiborini qaratadi. Masalan, 

maktab tasvirini berish orqali unda bolalarning maktab yoshiga xos bo`lgan jihatlarini 

ochishga harakat qiladi, qishloq hayotidan  lavhalar keltirish orqali  esa, tabiat  va  bola 

ruhiyatidagi  o`xshashliklar  yoritiladi.  Bolalar  turmush  tarzining  ko`p  qismini  egallab 

turadigan jarayon bu-o`yin. Yozuvchi hikoyalarida o`yin epizodidan foydalanar ekan, 

keltirilgan o`yinning qanday o`ynalishi, o`ynalish qonun-qoidalari haqida ham gapirib 

o`tadi.  Bundan  yozuvchining  o`zbek  milliy  o`yinlari  turkumiga  kiruvchi  o`yinlaridan 

anchagina yaxshi xabardor ekanligini bilib olamiz. 

Yozuvchi  hikoyalarida  murg’ak  bolaning  ko’nglidan    o’tayotgan  tuyg’ularni 

mahorat  bilan  ochib  bergan.  Ko`ngil  oynasi  bir      sinsa,  yoki  lat  yesa  qayta    tuzatib  

bo’lmaydigan,  shisha  misoli.  Ko’ngil  bir  ozor  yesa  o’z  holiga  kelishi,  avvalgiday 

---

22 

 

bo’lishi  qiyin.  Shukur  Xolmirzayev  bola  obrazini  yaratar  ekan  bu  jihatlarni  ham 

yoddan chiqarmaydi va uni mahorat bilan ko`rsata oladi.  

Xullas,  Shukur  Xolmirzayev  o`ndan  ortiq  hikoyalarida  bola  obrazini  yaratgan. 

Bolalarga xos bo`lgan ruhiy kechinmlalar, hissiyotlar, ularni larzaga solgan hodisa va 

voqealar bola tilidan ifoda etilgan. 

 

                                            ADABIYOTLAR RO`YXATI