A'dan Z'ye Felsefe
Yüklə 1,64 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
* Gerçek hayatın simüle edildiği bir bilgisayar oyunu (y.n.)
Descartes sorunu ıskalamaz ve kendini bu döngüden çıkarmak için bazı temel kavrayışları sabitleştirmeye çalışır: Bunlar o kadar apaçıktır (ya da aksiyomatiktir) ki reddedilmeleri budalaca olacaktır. Her ne kadar Kant’ın zihnin kategorileri teorisinde bu adımın genişletilmesini buluyorsak da, bu yanıt herkesi tatmin etmemiştir. Descartes için ise, kendi varlığının kesinliği ile Tanrı’nın varlığının kesinliğinin birleşmesi kendisine epistemo-lojik bakımdan ileri doğru yürümesi açısından "sezgisel” bir gerekçelendirme sağlamıştır. Düşünmeye başlamak için bir çift keyif verici öncül (cogito ve Tanrı) elde ettiğine inanan Descartes, şimdi karşı karşıya kaldığımız şeyler için deliller bulmak amacıyla duyuların geri gelmesine izin verecektir. Ne de olsa, insan kendine zarar vermek istemiyorsa, zihin dışındaki dünyanın gözlemlenmesi son derece yararlıdır. Descartes’a göre, bilimsel prosedür, gerekçelendinlebilir öncüllerden hareket ederken bir yöntem çerçevesinde bütünleşme-lidir: Bu, nicel yöntemdir. Bütün varlıklar ve aralarındaki ilişkiler ölçülebilir ve grafik olarak temsil edilebilir. Nitekim, Descartes eksenler temelinde çizilen grafiği, yatağında yatarken bir sineğin tavandan geçişini izledikten sonra icat etmiştir. Nicel analiz, bilime hâlâ ciddi biçimde etkilendiği bir ivme kazandırmıştır. Bunun iyi yanlan da vardır, kötü yanları da: Eleştirel tavır takınanlar, Kartezyen indirgemeciliğin matematiksel yöntemlerin ve istatistik analizin, özellikle nitel ilişkilerin de önemli bir rol oynadığı sosyal bilimlerde ve tıpta aşırı kullanımına yol açmış olmasından şikâyet ederler. Buna bağlı olarak Descartes’a, a priori (önsel) akıl yürütmenin bilgiyi ortaya çıkartmakta en emin yolu oluşturduğuna inanan kişi anlamında rasyonalist denmiştir. Rasyonalizmi çekici bulanların birçoğu için, matematik en iyi yöntemi sunar. Matematiğin bir dizi aksiyomdan hareketle gittikçe karmaşık sonuçlara ulaşma prosedürü, öteki disiplinler tarafından taklit edilmesi gereken bir şeydir. Ne var ki, birçok felsefeci gibi, Descartes’ın da kolay etiketlcnemeyeceği kaydedilmelidir. Birçok çalışmasında duyular üzerinde sağduyu tarzı bir vurgu çok belirgindir. Yine de, amaç bilimleri matematiğin yöntemini izlemeye indirgemektir. Bunun nedeni filozofun şu argümanına dayanır: Bütün fiziksel varlıklar uzayda üç boyutlu bir kaplama sahip olmak zorundadır ve dolayısıyla geometrik olarak haritalanabilir-ler, ilişkileri ve onların ilişkileri de matematik olarak betimlenebilir. Ama eğer her şeyin kaplamı varsa (ve bu yüzden ölçülebilir ve haritalanabilirse), Descartes mantıksal olarak hiçliğin varlığını kabul edemezdi. Bunun tek istisnası kendi zihniydi. Düşünme sürecinde Descartes kendi varoluşunun bedeninden ayrıştırılabileceği sonucuna ulaşır. Bu, aynı zamanda Tan- rı’nın varlığını ve ruhun ölümsüzlüğüne ilişkin Katolik doktrinini kabul eden biri için epeyce yararlı bir sonuçtu. Filozof serbest tarzda meditasyonlara girişmesine rağmen, insan ulaşacağı sonucun önceden belirlenmiş olduğundan kuşku duyuyor. Çünkü ruhun maddi olmayan karakterine birdenbire bir sıçramayla ulaşıyor. Oysa bu kendi öncülleri temelinde bile oldukça tartışmalı bir sonuç. Bu argüman Descartes’ın zihin/beden düalizmi-nin temeli olmuştur. Bu ikilik üzerine çağdaş felsefede çok şey söylenmiştir, günümüzde bile söylenmektedir. Kendi düşünen benliğini değerlendirirken Descartes bu benliğin kaplamı olmadığını, maddi bir şey olmadığını apaçık bir şey olarak görür, ama onun kendi bedeninin fizikselliğine bağlı olduğunu düşünmekten de rahatsız olmaz. Beden maddi olarak vardır, uzayda yer tutar, uzay içinde hareket ederken ruh dokunulmamış olarak kalır. Ama zihnin maddi olmadığı neden apaçık olsun? Sezgiler böyle söylüyor diye düşünüyordu Descartes. Zihin açıktır ki yekparedir, bir bütündür. Bazı kısımlarını yitirebilecek olan ve böylece ayrıştırılabilir olan bedene benzemez. Ama ruh bedenden ayrıdır ve dolayısıyla ondan ayrılabilir. Bu argüman Descartes’a ruhun ölümsüzlüğü konusunda teolojik sonuçlara geri dönme olanağı yaratır. Ama bunun ardında yatan güçlükleri düşünmek zor değildir: Nasıl oluyor da bedenim her hareket ettiğinde ruhum bedenimden kayıp çıkmıyor? İzninizle Kartezyen bir flört cümlesi kurayım: “Neden şu anda bedenimden çıkıp senin bedeninle bütünleşmiyorum?” Ama konuyla daha doğrudan bağlantılı olan şu: Maddi olmayan benliğim maddi bedenimi nasıl harekete geçiriyor? Zihin/bedcn ikiliği felsefi bakımdan zengin tartışmalara yol açmıştır. Descartes’m düşünceleri epeyce tartışılmış ve zihin konusunda çeşitli kamplara bölünmenin temelini oluşturmuştur. Etkileşimciler (Descartes’ın da pratikte düşündüğü gibi) zihin ile bedenin birbirinden ayrı olduğuna ama etkileşim içinde olduğuna inanırlar. Bölünme konusunda ısrarlı olan katı düalistler ikisi arasında hiçbir bağ kuramazlar, bu da bir sinirsel dürtünün zihinde nasıl kaydedildiği konusunda ilginç sorulara yol açar. Materyalistler maddi olmayan zihni reddederler. İdealistler zihni maddi olduğu için reddederler. Descartes insan bedeni üzerinde anatomi çalışmalarını destekliyordu. Harvey’in kalp üzerine çalışmaları onu çok heyecanlandırıyordu. Ama daha sonraları entelektüel ve bilimsel destek elde edecek bir dizi başka bilimsel teoriyi küçümsemiştir. Ampirik araştırma yerine yeniden skolastik akıl yürütmeye geri düşecektir. Örneğin, vakumun olanaklıhğını veya atomun varlığını reddediyordu (Tanrı bizim bölünemez olarak düşündüğümüz şeyi her zaman bölebilirdi; bunu reddedersek onun kadir-i mutlak oluşuna bir sınırlama getiriyor oluruz). Göğün ve yerin aynı maddeden oluştuğunu, bundan dolayı başka dünyaların varola- mayacağını ileri sürüyordu (çünkü bu maddenin evrenin tümünü şimdiden kapladığı varsayılmaktaydı, o zaman başka dünyalara yer kalmıyordu). Bu tür argümanlar modern düşünürlere tuhaf gelebilir. Ama Descartes’ın modern felsefenin kurucusu olduğunu kabul etmekle birlikte, unutmamalıyız ki o skolastik geleneğin de boylu boyunca içinde yer alıyordu ve bu geleneğe açıkça referans yapar: Buna karşılık, Aristoteles’in ve bütün zamanların Öteki bütün filozoflarının onaylamadığı herhangi bir ilkeyi kullanmadım. (Descartes, Principles of Philosophy [Felsefenin İlkeleri], 331) Bu kaydı düştükten sonra ekleyelim: Descartes’m çalışmaları modern felsefe kanonunun kilit bir unsurunu oluşturur. Bu, kısmen istemeden yarattığı bazı içinden çıkılmaz güçlüklerdendir, kısmen sistematik bir felsefe teorisine katkılarındandır, ama hiç kuşku yok ki, aynı zamanda Meditasyonlar*inin üslubundandır: Zihninin bilgiyle nasıl uğraştığı konusunda kişisel bir serüvendir bu. Yüklə 1,64 Mb. Dostları ilə paylaş:
|