A'dan Z'ye Felsefe
Yüklə 1,64 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
SOKRATES (M.Ö 469-399)
Sokrates, Batı felsefesine hem karakteri hem de felsefi diyalogları ile damga vurmuştur. Kendisi yazılı hiçbir şey bırakmamıştır, ama Atina yurttaşları ile yaptığı konuşmalar Platon ve Ksenop-hanes gibi hem öğrencisi hem izleyicisi olanlar tarafından kaydedilmiştir. Sokrates’in düşüncelerinin Platon tarafından yorumlanmış hali felsefi analizde büyük ağırlığa sahiptir. Platon’un diyaloglarını okurken, bunların hocasının düşüncelerini kendi açısından anlattığım ve bu anlatımın Platon’un kendi zihni geliştikçe ve olgunlaştıkça giderek daha az Sokratik, daha çok Platonik hale geldiğini unutmamak gerekir. Tıknaz ve güçlü bir bedeni, ucu kalkık basık bir burnu olan Sokrates, önceleri heykeltıraştı. Ama arkadaşı Kriton onu felsefi düşüncesini geliştirmeye teşvik etti. O da Arkhelaos ve Anak-sagoras’tan dersler aldı. Eşi Xanthippe’den üç erkek çocuğu oldu. Peleponnes savaşında çarpıştı. Barış döneminde halk arasında tanınan biri haline geldi. Hoşgörüyü ve sofrosine'yi (Özdenetim) savunan, merhametli ve saygıdeğer biri olarak biliniyor ve genellikle seviliyordu. Felsefesini pazaryerinde yapıyordu. Yani insani meseleleri, adaleti, ruhu, bilgiyi sokaklarda ve agora'da dolaşırken tartışıyordu. Felsefeyi gökten yere ve sıradan insana indiriyordu. Platon ile Sokrates’in öteki izleyicileri, işte bu devrimci bakış açısıyla felsefeyi hayatla, hayat hakkında bilebileceğimiz şeylerle ve ne yapmamız gerektiği sorunuyla ilişkilendir-miştir. Efsaneye göre, Delfi kâhini Sokrates için Yunanistan'ın en bilge insanı demişti. Sokrates de bunun neden böyle olduğunu araştırmaya başladı ve bilgeliğinin cehaletine dayandığını fark etti. Başkaları, bilgi sahibi olduklarını iddia ederken, üstelik Sokrates bu bilgiyi incelemeye tabi tuttuğunda çok sorunlu olduğunu keşfederken, kendisi aslında hiçbir şey bilmediğini ileri sürüyordu. Anlayabildiğimiz kadarıyla Sokrates’in kendi düşüncesinden kaynaklanan güçlü bir teoriye göre, insan bilerek yanlış davranamaz. Doğru olanın ne olduğunu bilen insan onu yapacaktır; bundan kaçış yoktur. Bu tür bir ahlaki determinizm Aristoteles tarafından çok safdil olduğu gerekçesiyle eleştirilmiştir. Ona göre, insanlar bilerek yanlış davranabilir çünkü ahlaken zayıf olabilirler. Ancak, Sokrates’in güneşin altında ne varsa her şeyi lafı saptırmadan araştırması bazılarını ona düşman edecekti. Bunlar filozofu, Atina gençliğini yozlaştırmakla, kentin panteonuna yeni tanrılar katmakla suçlamaya başladılar. Dava esnasında Sokrates göz kamaştırıcı bir yüce gönüllülük sergileyecekti. Dostlarının yardımını reddetti, kendini başarıyla savundu. Son tahlilde hiçbir şey bilmediği argümanına yaslanan alçakgönüllü savunması yargıçları rahatsız etmişti. İdamına karar verildi. İnfaz zehir içirilerek yapılacaktı. Sokrates hükmü olduğu gibi kabul ediyor, kaçırılma konusunda yapılan önerileri reddediyordu. Çünkü, diyordu, hayatın mı ölümün mü daha iyi olduğunu ancak tanrılar bilebilir. Platon’un Phaidon diyalogundan öğrendiğimize göre, Sokrates ölümden ne öğrenebileceğini görmek için de ölümü deneyim-lemek istemiştir. Davanın bitiminden 30 gün sonra hayata gözlerini yumacaktı. Bu süre, dostlarına Sokrates’le kafa kafaya vererek birçok fikri tartışma fırsatını tanıdı. Sokrates’in asil tavrı ve ölümü Atinalıların verdikleri karardan pişmanlık duymasına yol açtı (o zamanlar bu Atmalılarda sık görülen bir durumdu). Davanın savcıları ya Atina’dan kaçtılar ya da kendi hayatlarına son verdiler. Biri de öldürüldü. Yıllar sonra, Atinalılar felsefeye karşı bir suç daha işlemenin eşiğindeyken Aristoteles de Atina’dan kaçacaktı. Yüklə 1,64 Mb. Dostları ilə paylaş:
|