Adlandirilmasi
Sterokimyəvi nomenklatura
Yüklə 0,86 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Örtülmüş konformasiya
- Cədvəl 20 -nın davamı Əvəzedici qrup Şərti nömrəsi Əvəzedici qrup Şərti
- Cədvəl 20-nin davamı Əvəzedici qrup Şərti nömrəsi Əvəzedici qrup Şərti
- Z-izomer (
- MƏSƏLƏLƏR
|
Sterokimyəvi nomenklatura İUPAC-ın qəbul etdiyi stereokimyəvi nomenklaturaya gö- rə stereoizomerlərin fəza quruluşunu əks etdirmək üçün onların sistematik adına xüsusi sözönləri və ya işarələr əlavə edilir. C-C əlaqəsi boyu fırlanma ilə bir-birinə keçən və atom- ların fəza yerləşmələri, habelə enerjiləri ilə fərqlənən formalara konformasiyalar deyilir. Potensial enerjisi minimal olan nisbə- tən stabil konformasiyalara konformerlər deyilir. Etan moleku- lunda iki metil qruplarının C-C əlaqəsi boyu fırlanmasından alı- nan çoxsaylı konformasiyalardan enerjisi maksimal, davamsız olan örtülmüş konformasiyanı və enerjisi minimal, davamlı olan ləngidilmiş konformasiyanı tetraedrik və Nyumen proyek- siya formullarında aşağıdakı kimi göstərmək olar: H H H
H H H H H H H H Nyumen formulu Örtülmüş konformasiya H H H H H H H H H H H H Nyumen formulu Ləngidilmiş konformasiya
Konformasiya tarazlığında həmişə davamlılığı çox olan ləngidilmiş konformasiya üstünlük təşkil edir. n-Butan mole- kulunun konformerləri C 2 və C 3 karbon atomlarındakı CH 3
Ümumiyyətlə, konformerlərin adında Nyumen formulunun aşa- ğıda göstərilən qaydada bölünməsindən alınan sin- və anti-, 105
“+” və ”–“ sahələr, habelə müşahidiçidən uzaqdakı əvəzləyi- cinin klinal və ya periplanar vəziyyətləri öz əksini tapır: sin anti
periplanar + klinal klinal +
Bu adlandırma prinsipləri əsasında n-butanın konformer- lərinin adları aşağıdakı kimi olacaqdır: H 3 C CH 3 H 3 C CH 3 H 3 C CH 3 H H H H H H H H H H H H sinperiplanar (+) sinklinal (+) antiklinal φ φ 1 0 2 φ
H 3 C CH 3 H 3 C H 3 C H 3 C H 3 C H H H H H H H H H H H H antiperiplanar (-)antiklinal (-)sinklinal φ φ
3 4 5
Stereokimyəvi nomeklatura enantiomerlər və diastereo- merlərin adlandırılmasında Kan-İngold-Preloqun ardıcıllıq qaydasından istifadə edir. Bu qayda ilə əvəzedicilərin bir-birinə nəzərən üstünlüyü müəyyən edilir. Üstün əvəzləyici sıra nöm- rəsi daha böyük olan atom hesab olunur. Məsələn,- OH qrupu – NH 2
3, və s. qruplarına nəzərən üstün qrupdur, çünki, oksi- genin sıra nömrəsi azot və karbonunkundan böyükdür. Əgər əvəzedici qruplar eyni elementin çoxatomlu törəmələridirsə, məsələn, -CH 2 Cl, -CHF 2 , -CH
2 OH ,-CH
2 SH və s., onda onların üstünlüyü “ ikinci təbəqədə” müəyyən olunur:
106 C O H H C H H S C H C H H Cl F F H H C(Cl ,H,H) C(F,F,H) C(O,H,H) C(S,H,H) 17 9
1 1 1 1 1 1 1 16 8 Əvvəlcə, karbon atomu ilə birləşmiş “ ikinci təbəqədə ” olan üç element atomları sıra nömrələrinin azalması ardıcıllığı ilə mötərizədə yazılır. Bu ardıcıllıqlarda birinci atomunun sıra nömrəsi böyük olan qrup ümumilikdə daha üstün hesab olunur. Onda verilmiş qrupların üstünlüyü aşağıdakı sıra üzrə azalır: -CH 2
2 SH > -CHF 2 > -CH
2 OH
Bir çox qruplar üçün ardıcıllıq qaydasına görə müəyyən edilmiş şərti üstünlük nömrələri 18-ci cədvəldə verilmişdir. Cədvəl 20 Ardıcıllıq qaydasına görə əvəzedici qrupların üstünlüyü ( şərti nömrəsi böyük olan qrup daha üstündür). Əvəzedici qrup Şərti nömrəsi Əvəzedici qrup Sərti nömrəsi Allil
CH 2 =CH-CH 2 -
10
Amino -NH
2
43 Ammonio
-NH 3 +
44 Asetil CH 3 -C- O
36
Asetilamino CH 3 -C-NH- O
48
Asetoksi CH 3 -C-O- O
64
Benzil C 6 H 5 CH 2 -
13
Benziloksi C 6 H 5 CH 2 -O-
60 Benziloksikarbonil C 6 H 5 CH 2 -OC-
O
41 Benzoil
C 6 H 5 C -
O
37 107
Cədvəl 20 -nın davamı Əvəzedici qrup Şərti nömrəsi Əvəzedici qrup Şərti nömrəsi n-Butil 5 ikili-Butil 16
üçlü-Butil 19 izo-Butil 9 Dimetilamino (CH 3
2 NH-
51 Dietilamino (C 2 H 5 ) 2 NH-
52 Hidrogen H
1 Hidroksi -OH
57 Karboksil -COOH
38 Metil
-CH 3
2 Merkapto -SH
69 Metilamino CH 3
45 Metoksi CH 3 O-
58 Metiltio CH 3
79 Metoksikarbonil CH 3 O(O)C -
39 Nitro
-NO 2
56
Nitrozo -N=O
55 m-Nitrofenil
27
p-Nitrofenil 24 o-Nitrofenil 33 Propinil-1 C C CH
3
29 Propinil-2 HC C CH
2
12 Fenil
22 Fenoksi O
61
Fenilamino NH
47 Formil H-C-
O
35 Formiloksi H-C-O
O
63 Sulfo
-SO 3 H
73 108
Cədvəl 20-nin davamı Əvəzedici qrup Şərti nömrəsi Əvəzedici qrup Şərti nömrəsi Trimetilammonio (CH 3
3 N- +
53 Vinil CH 2 =CH-
15 Flüor 68 Xlor 74 Brom 75 Yod 76
və trans- adlandırma, bir də ardıcıllıq qaydasından istifadə etməklə Z və E işarələri ilə adlandırır. aCH=CHb tipli al- kenlərdə sis- və trans –izomerləri fərqləndirmək çətinlik törətmir: ikiqat rabitə karbonları ilə əlaqəli eyni əvəzedicilər π- rabitə müstəvisinin bir tərəfində qalarsa izomer sis-, əks tərəfdə qaldıqda isə trans- izomer kimi işarə olunur. Aşağıdakı şəkildə,
maddə molekulunda hidrogen atomlarının sis – və trans izomerlərə uyğun olan vəziyyətləri göstərilmişdir: C C
H CH 3 CH 3 C C H H CH 3 CH 3 sis-buten-2 trans-buten-2
əvəzediciləri müxtəlif olduqlarından onların fəzada qarşılıqlı vəziyyətini sis- və trans – terminləri ilə ifadə etmək mümkün olmur. Bu zaman artıq qeyd etdiyimiz ardıcıllıq qaydasından istifadə edilir. Bu qaydaya görə ikiqat rabitə karbonları ilə əla- qəli olan iki üstün qrup müəyyən edildikdən sonra, stereoizo- merlərin adlandırılması bu qrupların vəziyyətinə görə aparılır: iki üstün qrup ikiqat rabitə müstəvisinin eyni tərəfində olduqda bu Z-izomer (almanca zusammen- birlikdə sözündəndir),
109
müxtəlif tərəflərində olduqda isə E-izomer (almanca entgegen- qarşısında sözündəndir) adlanır. Məsələn, tutaq ki, quruluşları verilən (a) və (b) alkenlərinin Z və ya E izomer olduqlarını müəyyən etmək tələb olunur.
Cl
C C H 3 C C C CH 2 OH H 3 C CH 2 CH 2 OH COOH HOOC
(a) (b)
(a) maddəsinin üstün olan Cl
və COOH qrupları ikiqat rabitə müstəvisinin eyni tərəfində olduqlarından maddə Z-izo- mer kimi adlanmalıdır: 3-xlorbuten-2(Z) turşusu. (b) maddəsində isə üstün olan COOH və CH 2 OH qrup-
ları ikiqat rabitə müstəvisinin müxtəlif tərəflərində olduqların- dan maddə E izomer kimi adlanmalıdır: 5-hidroksi-3-hidrok- simetil -2-metilpenten-2(E)turşusu. Z konfiqurasiyalı ikiqat rabitə E konfiqurasiyaya nəzərən üstün sayıldığından, müəssis quruluşa ilk növbədə o daxil edilir. Misal üçün verilən bu maddənin müəssis quruluşunu iki
konfiqurasiyalı ikiqat rabitə təşkil edir,
konfiqurasiyalı xlorvinil qrupu kiçik qrup kimi söz önündə işlənir:
H H H H Cl H Cl CH 2 OH 1 2 3 4 5 (Z) (Z) (E)
5-Xlor-3 -[2(E)-xlorvinil]- pentadiyen-2(Z),4(Z)-ol-1
karbon atomlu (assimmetrik karbon) birləşmənin bir-birinin güzgü əksi olan iki enantiomeri olur. Bu enantiomerlər atom- larının fəzada müxtəlif cür yerləşməsi- konfiqurasiyası ilə bir- birindən fərqlənirlər. Konfiqurasiyada olan bu fərq özünü enantiomerlərin polyarlaşmış işıq müstəvisini müəyyən bucaq
110 altında ya sola, ya da sağa fırlatmasında büruzə verir. Misal üçün, sağa (+) - və sola (-) fırladan süd turşularının tetraedrik modellərində və Fişer proyeksiya formullarında assimmetrik karbonun konfiqurasiyasındakı fərq aydın görünür: C O - H
H CH 3 O - H C O H - O H - O
H CH 3 O COOH
CH 3 H OH COOH
CH 3 H HO (+) süd t-su (-) süd t-su
Enantiomerlərin stereokimyəvi R,S- nomenklatura ilə adlan- dırılmasında da ardıcıllıq qaydasından istifadə edilir. Ardıcıllıq qaydasına görə süd turşusunda assimmetrik karbon atomu ilə əlaqəli əvəzləyicilərin üstünlüyü aşağıdakı sıra üzrə azalacaqdır: HO > COOH > CH 3 > H Daha sonra, tetraedrik model elə yönəldilməlidir ki, as- simmetrik karbon atomundakı ən kiçik əvəzedici olan hidrogen atomu müşahidəçidən uzaqlaşsın, digər üç əvəzedici əksinə mü- şahidəçiyə yaxınlaşmış olsun. Bu zaman əgər həmin üç əvəzlə- yicinin üstünlüyü saat əqrəbi istiqamətində azalarsa onda kon- fiqurasiya R-lə, saat əqrəbinin əksi istiqamətində azalarsa S ilə işarə edilir. Beləliklə, süd turşularının enantiomerlərinin stereo- kimyəvi nomeklaturaya görə adları aşağıdakı kimi olacaqdır:
COOH H HO CH 3 H 3 C OH H COOH R-konfiqurasiya S-konfiqurasiya
111
Praktikada R,S-nomeklatura ilə adlandırma tetraedrik qu- ruluş üzərində deyil, Fişer proyeksiya formulları üzərində apa- rılır. Bunun üçün, əvəzləyicilərin yerini formulun stereokimyə- vi mənasını dəyişməmək şərti ilə elə dəyişmək lazımdır ki, ki- çik qrup (H) proyeksiya formulunun aşagısında yerləşsin. Bun- dan sonra R,S- işarəetmə üç əvəzedicinin yerləşməsinə görə əvvəl göstərilən qayda ilə aparılır: COOH
COOH CH 3 CH 3 HO H H OH COOH H COOH H OH CH 3 COOH
H OH CH 3 HO H 3 C COOH H OH H 3 C R-konfiqurasiya (+) süd t-su S-konfiqurasiya (-) süd t-su
Molekulda bir neçə assimmetrik atom olduqda formulu çevirmədən, yəni kiçik əvəzləyici yan tərəfdə yerləşdiyi halda konfiqurasiyanı təyin etmək üçün də üsul təklif edilmişdir. Bu üsula görə əvəzləyicilərin böyüklüyü saat əqrəbi istiqamətində dəyişərsə konfiqurasiya R-lə deyil, S-lə, saat əqrəbinin əksi istiqamətində dəyişərsə isə S-lə deyil, əksinə R-lə işarələnir: COOH COOH
H 3 C OH HO CH 3 COOH
COOH HO CH 3 CH 3 HO R,R-konfiqurasiya S,R-konfiqurasiya S R R R
112
İki assimmetrik atomlu birləşmələrin (məsələn, 2-brom-3- xlorbutan) fəza quruluşunu göstərmək üçün eritro və treo söz önlərindən də istifadə olunur. Fişerin standart yazılan proyek- siya formulunda eritro izomerdə eyni və ya qohum əvəz- ləyicilər proyeksiya formulunun bir tərəfində, treo izomerdə isə müxtəlif tərəflərində yerləşir (eritro və treo işarələri eritroza və treoza şəkərlərinin adları əsasında qəbul edilmişdir): CH 3 CH 3 CH 3 CH 3 H H Cl Br H Cl H Br Eritro-2-brom-3-xlorbutan Treo-2-brom-3-xlorbutan
113
MƏSƏLƏLƏR Birləşmələrin adları əsasında onların quruluş formullarını yazın. 1.
Dimetilpropil-ikilibutilmetan 2.
3,4-Dimetil-4-etilheptan 3.
Trietilizobutilmetan və ya 2-metil-4,4-dietilheksan 4.
Etilizopropilizobutilmetan və ya 2,5-dimetil-3-etilheksan 5.
2,2,3,8-Tetrametilnonan 6.
2,2-Dimetil-3-etilokten-4 7.
2,3,4-Trimetilpenten-1 8.
4-Metil-2-etilpenten-1 9.
2,6-Dimetilokten-4 10. 2-Metilheksen-2 11. 3-Etil-4,4-dimetilpentin-1. 12. 3,6-Dimetil-3-butilheptin-1 13. 2,2,5,5-Tetrametilheptin-3 14. Etiniltsiklopentan 15. 4-Vinil-4-etinilheptadien-1,6 16. 5-Metilheksadien-1,3 17. 3-Metil-3-vinilpentadien-1,4 18. 2-Metilpenten-1-in-3 19. Diizopropenil 20. Piperilen 21. 1-Xlor-2-metilbutadien-1,3 22. 3-Xlor-3-metilpentadien-1,4 23. 3-Xlor-2,7-dimetiloktin-4 24. İzoheksilxlorid 25. Propargil xlorid 26. Triflüormetilasetilen 27. Etilidenxlorid 28. Pentametilenxlorbromid 29. Trimetilenxlorbromid 30. Perflüorbutadien
114
31. 4-Xlor-3-metilbuten-1 32. 1,1,4-Triflüor-3-metilpentadiyen-1,3 33. 2-Metilbutandiol-2,3 34. Diizopropilkarbinol 35. Heksametilenqlikol 36. 2-Metoksibutan 37. 3,4-Epoksiheksan 38. 3-Metilbutandiol-1,2 39. 6-Xlor-2,5-dimetil-4,4-dietilheksandiol-2,3 40. 4-Xlor-5-metil-5-etilhepten-2-diol-1,7 41. Metilikilibutil efiri 42. β -Xlorpropion aldehidi 43. 2,3-Dimetilbutanal 44. Metilqlioksal 45. Metilvinilketon 46. Asetilaseton 47. Hepten-2-on-4 48. 3,4-Epoksipentanon-2 49. Pival aldehidi və ya 2,2-dimetilpropanal 50. β–Metilkroton aldehidi və ya 3-metilbuten-2-al 51. Malon aldehidi 52. α, α`-Dixloraseton və ya 1,3-dixlorpropanon-2 53. Propion aldehidi oksimi 54. Tsiklopentanon azin 55. Dimetilqlioksim 56. 1,1-Dietoksitsiklopentanon 57. α,β–Dixloryağ turşusu 58. İzobutilbutirat 59. Vinilasetat 60. γ –Metilvalerian turşusu və ya 4-metilpentan turşusu 61. İzopropilformiat 62. Etilenqlikoldipalmitat 63. N-Etilformamid 64. Butironitril 115
65. İzoyağ turşusu amidini 66. Benzilmalon turşusu 67. Qlutar turşusunun dihidrazidi 68. Etilenqlikol suksinat 69. Kəhraba turşusu diamidi 70. γ –Oksiizovalerian turşusu 71. β–Xlorsüd turşusu 72. Metiletilqlikol turşusu 73. Qlikol turşusunun dietil efiri 74. α–Asetoksipropion turşusunun metil efiri 75. γ- Butirolakton 76. γ–Oksikroton turşusu 77. Qlioksil turşusu 78. α–Asetoqlutar turşusu 79. β–Metoksikroton turşusunun metil efiri 80. α,β– Dibrom-β-formilakril turşusu 81. 3,3,4-Trimetil-5-oksoheksan turşusu 82. β–Aminoyağ turşusunun etil efiri hidrobromidi 83. α–Aminopropion turşusunun amidi 84. α–Metil-α-aminopropion turşusu 85. 2-Hidroksi-6-metil-3-metoksibenzoxinon 86. 1-Metil-4-izopropiltsikloheksan 87. 1,2-Ditsiklopentiletilen 88. 1-Metil-4-izopropilidentsikloheksen-1 89. p–Metilizopropilbenzol 90. Benzilidenxlorid 91. o–Bromtoluol 92. 2,4-Dinitroflüorbenzol 93. Fenilnitrometan 94. p–Toluolsulfoturşunun metil efiri 95. Difenilsulfon 96. p ,p`-Dixlordifeniltrixlormetil metan 97. Etil-o-tolil karbinol 98. m–Xlorfenol
116
99. m–Nitrofenol etil efiri 100. Difenil efiri 101. β– Feniletanol 102. o–Oksibenzil spirti 103. p-Nitrodarçın turşusu 104. p- Aminibenzoy turşusunun etil efiri 105. β– Fenilpropion turşusunun etil efiri 106. 8- Nitro-2-naftoy turşusu 107. Diazoaminobenzol 108. p –Aminoazobenzol 109. 4- (p-Dimetilaminofenilazo)benzol sulfoturşu 110. 1-(o-Tolilazo)-2-hidroksi-4-metilbenzol 111. N-Metilbenzamid 112. 1- Metil-2,3-dihidropirrol 113. Pirrolidin-2-karbon turşusu 114. 1-Metil-2,5-dihidroksipirrol 115. 2- Bromtiofen 116. 8- Oksixinolin 117. İndolil-3-sirkə turşusu 118. Furan-2-karbon turşusu 119. 3-(1-Metilpirrolidil-2)-piridin və ya nikotin 120. 3-(2-Aminoetil)indol 121. 1-Fenil-3-metilpirazolon-5 122. 1,2,4-Trihidroksibutanon-2 123. (S)-Qliserin aldehidi 124. (S)-2-Metilbutanol-1 125. (R)-Alanin 126. (S)-2,3-Dimetilpentan 127. (S)-Serin 128. (R)-Sistein 129. (2S,3R)- 2,3,4-Trioksibutanal 130. (2S,3S)- 2,3,4-Trioksibutanal 131. (2S,3R)- 3-Brombutanol-2 132. 2- Xlor-4,4-dimetiltsikloheksanon 117
133. – (2-Ketotsikloheksil)propion turşusu 134. 1-Amino-1,2-difenildekanol-2 135. 5- (Dietilamino)-4-metil-2-etil-2-pentenal 136. (4,4-Dixlor-3,3-diflüor-1-tsiklobuten-1-il)benzol 137. 3,5- Epoksi-4,4-dimetilheksanon-2 138. 4-Hidroksi-2`-metoksibenzofenon 139. Heksen-4-in-2 karbon turşusu 140. 1,5- Diazabitsiklo[ 3.3.1]nonan 141. 2- Asetil-3-etil-4-fenil-1,2-diazabitsiklo [ 2.2.2]oktan 142. 9- Asetil-1,4,5,8-tetrahidronaftalin-4a,8a-imin 143. 1-Brom-4-(6-metoksinaftil-2)-3-metilheksanon-2 144. N
4 -(2-xlor-4,6-dinitrofenil)-2,4-diaminotoluol 145. 2-Brom-1- (tienil-2) propanon-1 146. Dibenzo [a, c]antrasen 147. Nafto[1,2-a]antrasen 148. Nafto[1,2-d]tiazol 149. 3a,4,7,7a-Tetrahidro-4,7-etanoizoindol 150. Piridino [2,3- h] xinolin
118 Adların nömrələri (1-150) ilə formulların tapılması üçün cədvəl N-si Yüklə 0,86 Mb. Dostları ilə paylaş:
|