AğASƏF İmran

 
Yoxlama üçün suallar 
1. Menecment nədir? 
2.  Menecer kimdir? 
3. Təşkilat (firma, müəssisə) nədir? 
4. Müəssisənin yaradılması və yaşadılması amilləri   
    hansılardır. 
5.İdarəetmə sistemi nədir? 
6. İdarəetmə  vasitələri  hansılardır. 
 
 
1.2.  MENECMENTİN  TƏKAMÜLÜ 
 
Təşkilatların yaranması və idarəetmə təcrübəsi çox qədimdir. 
Lakin həm idarəetmə, həm də qədim təşkilatlar indikindən çox fərqli 

---

11
 
 
 
olmuşlar. İdarəetmənin çox qədim olmasına baxmayaraq, o bir elm, 
təsərrüfatçılıq və tədqiqat sahəsi kimi nisbətən yenidir.  Menecment, 
sərbəst elm və fəaliyyət sahəsi kimi XX əsrin əvvəllərində  özünü 
təsdiq etmişdir. 
Bizim eramızdan əvvəl 3-cü minilliyə aid olan Şumerdə 
tapılmış saxsı lövhələrdə kommersiya sövdələşmələri və qanunları 
barədə məlumatlar verilmişdir. Bu da onu göstərir ki, qədim Şumerdə 
idarəetmə praktikası  mövcud olmuşdur.  Arxeoloji qazıntılardan 
məlum olur ki, hətta, ibtidai icma dövründə yaşayan insanlar 
mütəşəkkil qruplarda birləşmiş və birgə fəaliyyət göstərmişlər, daha 
doğrusu, idarə olunmuşlar. 
Qədimdə böyük təşkilatların yaranması açıq göstərir ki, onlar 
idarəetmə strukturuna malik olmuşlar. Babilistanın asma bağları, 
inklərin Maçu-Pikçu şəhəri və Misir ehramları koordinasiya edilmiş 
mütəşəkkil idarəetmə səyləri nəticəsində yarana bilərdilər. İllər 
keçdikcə, bəzi təşkilatların idarə edilməsi daha mürəkkəb, daha çətin 
olmuş, təşkilatlar özləri isə daha güclü və daha dayanıqlı olmuşlar. 
Buna misal olaraq, yüz illərlə mövcud olmuş Roma imperiyasını 
göstərmək olar. Sərkərdələrin rəhbərlik etdikləri Roma legionları 
idarəetmənin dəqiq strukturuna malik olduqları üçün, planlaşması və 
intizamı pis təşkil edilmiş Avropanın  və Yaxın Şərqin  o zamankı 
qüdrətli dövlətləri üzərində möhtəşəm qələbələr qazanmışlar.  
Müasir  idarəetmənin  bütün  formalarını  qədim  dövrün 
çiçəklənən təşkilatlarında da görmək olar. Lakin, həmin dövrdəki 
idarəetmənin  xarakteri və  strukturu,  ümumiyyətlə,  indikindən 
fərqlənmişdir. Məsələn, o dövrlərdə, rəhbərlər və işçilər arasında 
pillələr az idi, həmçinin orta səviyyədə rəhbərlik  demək olar ki, yox 
idi. O dövrün rəhbər işçiləri çalışırdılar ki, idarəçilik pillələri olmasın. 
Onlar bütün vacib qərarları özləri qəbul edirdilər. Çox vaxt rəhbərliyi 
bir nəfər yerinə yetirirdi (tayfa başçısı və yaxud padşah). Əgər 

---

12
 
 
 
idarəetmənin yüksək səviyyəsində olan şəxs yaxşı lider və ya 
hökmdar idisə, məsələn, Makedoniyalı İskəndər, Yuli                          
Sezar və ya Adrian kimi, onda bütün işlər də yaxşı gedirdi, 
hakimiyyətə Neron kimi bacarıqsız rəhbər gəldikdə isə ölkəni geriyə 
atırdı. 
Qədim dövrlərdə elə təşkilat nümunələri olmuşdur ki, hal-
hazırda bizim dövrümüzdəki təşkilatlar kimi idarə olunmuşlar. Buna 
ən parlaq nümunə Roma katolik kilsəsidir. Xristianlığın yaradıcıları 
tərəfindən müəyyən edilmiş   struktur: papa, kardinal, arxiyepiskop, 
yepiskop və kilsə keşişi iyerarxiyası bu gün də uğurla həyata keçirilir. 
Həmin quruluş bu gün mövcud olan bir çox təşkilatlardan da 
üstündür. Ola bilər ki, elə həmin səbəbdən Roma katolik kilsəsi uzun 
əsirlər boyu inkişaf etdiyi halda, ayrı-ayrı təşkilatlar və hətta xalqlar 
yaranıb sonradan süquta yetmişlər. 
Təşkilatların tarix boyu mövcud olmalarına baxmayaraq, XX 
əsrə qədər heç kəs onları elmi yolla və  sistemli  şəkildə idarə etməyi 
düşünməmişdir. Qədim dövrlərdə, hakim olan insanları, təşkilatı idarə  
etməkdən  daha çox, sərvət toplamaq və siyasi hakimiyyəti əldə 
saxlamaq  maraqlandırmışdır. Həm də,  hər dövrün öz inkişaf 
xüsusiyyətləri və mülkiyyət münasibətləri müxtəlif olduqları üçün, 
təşkilatlara və onların idarə olunmalarına da münasibət fərqli 
olmuşdur. 
 Bu fərqləri və xüsusiyyətləri müqayisə etməyə imkan yaratmaq 
üçün və yuxarıda qeyd olunanları bir növ təsdiq etmək üçün, qədim 
və müasir  təşkilatların müqayisəli xarakteristikaları aşağıdakı 
cədvəldə verilmişdir (Cədvəl  1) 
XIX  əsrin əvvələrində Robert  Ouen çox  hallarda  öz 
müəssisələrində işləmək üçün kənar adamları cəlb edirdi. O, işçilərinə 
rahatlıq yaradır, onların yaşayış və  əmək şəraitini yaxşılaşdırır, 
fəhlələrin əməyini ədalətli qiymətləndirməyin yeni üsullarını - əlavə 

---

13
 
 
 
əmək haqqının verilməsini tətbiq edir, yaxşı işləyənlərin maddi 
şəraitlərini yaxşılaşdırırdı. Bu reformalar öz dövrü üçün fenomenal 
yenilik sayılırdı və insan şəxsiyyətinə qiymət verilməsi baxımından 
onun rəhbər kimi rolu yüksək qiymətləndirilirdi. İnsanlar bu qeyri-adi 
sosial  eksperimenti görmək  üçün  uzaqlardan  Nyu-Lanarkdakı 
(Şotlandiya) fabrikə axışırdılar. Lakin, bu fabrikin kifayət qədər 
gəlirlə işləməsinə baxmayaraq, digər biznesmenlər R. Ouenin 
reformalarına sağlam düşüncə tərzi ilə yanaşmır   və onu başa 
düşmürdülər. 
 
 
Cədvəl 1