Agrosanoat majmuasi iqtisodiyoti

1-Modul. “Agrosanoat majmuasi iqtisodiyoti” fanining predmeti, vazifalari va

o’rganish usullari
“Agrosanoat majmuasi iqtisodiyoti” fanining predmeti. Agrosanoat majmuasida iqtisodiy qonunlarni amal qilishining o’ziga xos xususiyatlari. “Agrosanoat majmuasi iqtisodiyoti” fanining ahamiyati. Xorijiy davlatlar agrosanoat majmuasining holati va mavjud ilg’or tajribalar. Fanning tarkibi. “Agrosanoat majmuasi iqtisodiyoti” fanining boshqa iqtisodiy fanlar bilan aloqalari. “Iqtisodiy nazariya” fani “Agrosanoat majmuasi iqtisodiyoti” fanining nazariy asosi. Fanning vazifalari. “Agrosanoat majmuasi iqtisodiyoti” fanining predmetini o’rganish usullari. Iqtisodiy tahlil. Iqtisodiy tajriba. Qiyosiy tahlil. Statistik. Induktsiya va deduktsiya. Tarixiy dialektika. Monografik tahlil. Taqqoslash usuli. Iqtisodiy matematik va boshqa usullar.
Davlat ijtimoiy-iqtisodiy maqsadli dasturlarini hayotga tadbiq etish – muhim ustivor yo’nalish.

2-Modul. Agrosanoat majmuasining mohiyati va tarkibi

Agrosanoat integratsiyasi. Agrosanoat majmuasi tushunchasi, uning mohiyati. Agrosanoat majmuasining tarkibi (tuzilmasi). Ishlab chiqarish vositalari ishlab chiqaruvchi tarmoqlar agrosanoat majmuasining birinchi sohasi. Qishloq xo’jaligi agrosanoat majmuasining markaziy bo’g’ini. Qishloq xo’jaligi mahsulotlarini tayyorlovchi, dastlabki va chuqur qayta ishlovchi hamda tayyor mahsulotlarni iste’molchilarga yetkazib beruvchi soha. Agrosanoat majmuasi infratuzilmasi. Jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi sharoitida agrosanoat majmuasining infratuzilmasini rivojlantirish yo’llari. Agrosanoat majmuasining mamlakat iqtisodiyotida tutgan o’rni va ahamiyati. Agrosanoat majmuasini rivojlantirishning asosiy maqsadli muammolari. Agrosanoat majmuasi tarmoqlarini mutanosib rivojlantirish masalalari.

3-Modul. Agrosanoat majmuasi tarmoqlari uchun ishlab chiqarish vositalari

ishlab chiqaruvchi soha

Agrosanoat majmuasi tarmoqlari uchun ishlab chiqarish vositalari ishlab chiqaruvchi sohaning tarkibi. Qishloq xo’jaligi, oziq-ovqat va yengil sanoat mashinasozligi. Mineral o’g’it va agrosanoat majmuasida ishlatiladigan kimyoviy vositalar ishlab chiqarish. CHorva mollari uchun omuxta yem ishlab chiqaruvchi soha. Mikrobiologiya sanoati. Agrosanoat majmuasi uchun maxsus transport vositalari ishlab chiqarish. Irrigatsiya va melioratsiya inshootlari uchun ishlab chiqarish vositalari ishlab chiqarish. Agrosanoat majmuasining birinchi sohasining iqtisodiyotda tutgan o’rni va ahamiyati. Soha mahsulotlariga va ularning sifatiga bo’lgan talab. Sohaning asosiy vazifalari. Agrosanoat majmuasi birinchi sohasi tarmoq va korxonalari iqtisodiyotining hozirgi holati. Birinchi sohaga kiruvchi tarmoqlar iqtisodiyotining samaradorligini ifodalovchi ko’rsatkichlar va ularni hisoblash usullari. Mehnat unumdorligi. Ishlab chiqarish xarajatlari. Mahsulot va xizmatlar tannarxi. Rentabellik darajasi. Mavjud ishlab chiqarish potentsialidan foydalanish darajasi. Sohani rivojlantirishning zarurati. Sohani rivojlantirish borasida O’zbekiston Respublikasining siyosati.

4-Modul. Agrosanoat majmuasining qishloq xo’jalik mahsulotlarini tayyorlovchi, saqlovchi, qayta ishlovchi va tayyor mahsulotlarni iste’molchilarga yetkazib beruvchi

sohasi

Agrosanoat majmuasining qishloq xo’jalik mahsulotlarini tayyorlovchi, saqlovchi, qayta ishlovchi va tayyor mahsulotlarni iste’molchilarga yetkazib beruvchi sohasining tarkibi. Oziq-ovqat sanoati. Donni qayta ishlovchi korxonalar. Paxta, pilla, kanop, teri va junni qayta ishlovchi korxonalar. Yengil sanoat va uni rivojlanishi. Agrosanoat majmuasining oxirgi, tayyor mahsulotlarini iste’molchilarga yetkazib beruvchi sohalar. Supermarketlar, oziq-ovqat do’konlari, oziq-ovqat savdo ko’rgazmalari (yarmarkalari), agrobirjalar. Dehqon bozorlari va ularning ahamiyati, o’rni. Dehqon bozorlarini rivojlantirish yo’nalishlari. Agrosanoat majmuasining qishloq xo’jalik mahsulotlarini tayyorlovchi, saqlovchi, qayta ishlovchi va tayyor mahsulotlarni iste’molchilarga yetkazib beruvchi sohasining iqtisodiyotda tutgan o’rni va ahamiyati. Sohaning qishloq xo’jaligiga qo’yadigan talablari. Agrosanoat majmuasining qishloq xo’jalik mahsulotlarini tayyorlovchi, saqlovchi, qayta ishlovchi va tayyor mahsulotlarni iste’molchilarga yetkazib beruvchi sohasining hozirgi holati. Sohaga kiruvchi tarmoqlar va korxonalar iqtisodiyotining samaradorligini ifodalovchi ko’rsatkichlar va ularni hisoblash usullari. Mehnat unumdorligi. Mahsulot va xizmatlar tannarxi. Rentabellik darajasi. Mavjud ishlab chiqarish potentsialidan foydalanish darajasi. Agrosanoat majmuasining uchinchi sohasini rivojlantirish yo’nalishlari.

5-Modul. Agrosanoat majmuasining infratuzilmasi

Infratuzilma tushunchasi, uning mohiyati. Agrosanoat majmuasi infratuzilmasining ahamiyati va iqtisodiyotdagi o’rni. Agrosanoat majmuasi infratuzilmasining tarkibi. Transport, yo’llar, omborxonalar, muzxonalar, texnikalarni ta’mir etuvchi, qurilish bilan shug’ullanuvchi, mineral o’g’it, kimyoviy vositalar, texnikalar, yoqilg’i-moylash materiallari va boshqalar bilan ta’minlovchi korxonalar va tashkilotlar. Elektr energiyasi, suv va gaz ta’minoti. Aloqa, urug’chilik va zooveterinariya xizmatlari. Qishloq joylarda ta’lim, sog’liqni saqlash tizimlari, aholiga madaniy-maishiy xizmat ko’rsatish sohalari. Aholining sog’ligini tiklashga xizmat qiluvchi tizimlar. Aholida jismoniy madaniyatni rivojlantirishga xizmat qiluvchi tizim va ularni rivojlantirish. Aholini kundalik axborot bilan ta’minlovchi xizmatlar va ularni rivojlantirish.

Agrosanoat majmuasi infratuzilmasini tashkil etishga bo’lgan talablar va ularni joylashtirish tamoyillari. Agrosanoat majmuasi infratuzilmasining iqtisodiy va ijtimoiy samaradorligini ifodalovchi ko’rsatkichlar va ularni hisoblash usullari. Agrosanoat majmuasi infratuzilmasini rivojlantirish borasida davlatning olib borayotgan siyosati. Agrosanoat majmuasi infratuzilmasini rivojlantirishning asosiy yo’nalishlari.

6-Modul. Oziq-ovqat muammosi va uni yaxshilash yo’nalishlari

Oziq-ovqat muammosining mohiyati. Resurslar cheklanganligi sharoitida oziq-ovqat mahsulotlari yetishtirish. Rivojlangan mamlakatlarda oziq-ovqat masalasi. Rivojlanayotgan davlatlarda oziq-ovqat masalasi. Dehqonchilik, chorvachilik, mikrobiologiya sanoati, suvda oziq-ovqat ishlab chiqarishni rivojlantirish masalalari. O’zbekiston Respublikasida oziq-

ovqat mahsulotlari ishlab chiqarish va uni samaradorligini oshirish yo’llari. Davlat dasturlari amal qilish davrida oziq-ovqat masalasini yanada yaxshilashga qaratilgan chora- tadbirlar.
Prezident I.A.Karimovning “Oziq-ovqat dasturi: mamlakat taraqqiyoti, iqtisodiyot barqarorligi va farovonlikning mustahkam asosi” nomli asarlarida mamlakat oziq-ovqat majmuasini rivojlantirishga qaratilgan vazifalar.

7-Modul. Qishloq xo’jaligi – agrosanoat majmuasining asosiy bo’g’ini

Qishloq xo’jaligi – agrosanoat majmuasining asosiy bo’g’ini va uning o’ziga xos xususiyatlari. Qishloq xo’jaligining iqtisodiyotda tutgan o’rni va ahamiyati. Qishloq xo’jaligining tarkibi. O’zbekiston Respublikasi qishloq xo’jaligi ishlab chiqarishining ixtisoslashishi va uning joylashishi. O’zbekiston Respublikasi qishloq xo’jaligining hozirgi holati, uni rivojlantirish yo’nalishlari. Qishloq xo’jaligining iqtisodiy-ijtimoiy samaradorligini ifodalovchi ko’rsatkichlar tizimi va ularni hisoblash usullari.

Agrofirmalarning qishloq xo’jaligida tutgan turgan o’rni, ahamiyati va ularning tashkiliy-iqtisodiy asoslari. Agrofirmalarning hozirgi holati va ularni rivojlantirish yo’nalishlari. Fermer xo’jaliklari va ularning tashkiliy-iqtisodiy asoslari. Fermer xo’jaliklarining qishloq xo’jaligida tutgan o’rni, ahamiyati. Fermer xo’jaliklarining hozirgi holati. Fermer xo’jaliklarining ishlab chiqarish potentsiali (resurslari), ulardan foydalanishning darajasi va samaradorligini ifodalovchi ko’rsatkichlar va ularni aniqlash usullari. Fermer xo’jaliklarini rivojlantirish yo’nalishlari.
Dehqon xo’jaliklari va ularning tashkiliy-iqtisodiy asoslari. Dehqon xo’jaliklarining respublika qishloq xo’jaligida tutgan o’rni. Dehqon xo’jaliklarining ishlab chiqarish omillari va ulardan samarali foydalanish yo’llari. Dehqon xo’jaliklarini rivojlantirish borasida davlat siyosati. Dehqon xo’jaliklarini rivojlantirish yo’nalishlari.
Qishloq xo’jaligini barqaror rivojlantirish O’zbekiston Respublikasi iqtisodiy siyosatining ustivor yo’nalishlaridan biri sifatida.

8-Modul. Agrosanoat majmuasining yer fondi va undan foydalanish

Qishloq xo’jaligida yerning asosiy ishlab chiqarish vositasi ekanligi. Qishloq xo’jaligida yerning asosiy ishlab chiqarish vositasi sifatida o’ziga xos xususiyatlari. Yer va suv fondining cheklanganligi va uning bir kishiga to’g’ri keladigan miqdorining tobora kamayib borishi. Yer sifati. Unumdorlikka ta’sir etuvchi omillar va uning pasayib borishga moyilligi. Yer rentasi. Yer bahosi va uni aniqlash usullari. O’zbekiston Respublikasi yer fondi va uning klassifikatsiyasi. Yer fondining foydalanuvchilar o’rtasida taqsimlanishi. Qishloq xo’jaligiga yaroqli yerlar va ularning tarkibi. Ijobiy va salbiy yer transformatsiyasi. Qishloq xo’jaligida yerdan foydalanish darajasini va samaradorligini ifodalovchi ko’rsatkichlar tizimi. Ularni aniqlash usullari. Qishloq xo’jaligida yerdan foydalanishning darajasi va samaradorligiga ta’sir etuvchi omillar. Yerdan foydalanishning darajasini va samaradorligini oshirish yo’llari. O’zbekiston Respublikasida yerdan foydalanishni yaxshilashga qaratilgan huquqiy asoslar. Yer ijarasi. Yer islohotlari. Yer munosabatlarini takomillashtirish. Respublika qishloq xo’jaligida suvdan foydalanish. Davlat dasturlarida agrosanoat majmuasi yer va suv fondidan foydalanishni samaradorligini oshirishning asosiy yo’nalishlari.

9-Modul. Agrosanoat majmuasida mehnat resurslari va ulardan foydalanish

Mehnat tushunchasi, uning mohiyati. Mehnat resurslari tushunchasi. Agrosanoat majmuasida mehnat resurslari. Ularning tarkibi va sifati. Agrosanoat majmuasida mehnat resurslaridan foydalanishning o’ziga xos xususiyatlari. Mehnatning mavsumiyligi. Agrosanoat majmuasida mehnat resurslaridan foydalanish darajasi va samaradorligini ifodalovchi ko’rsatkichlar tizimi. Ularni hisoblash usullari. Mehnat unumdorligi tushunchasi, uning mohiyati va ahamiyati. Agrosanoat majmuasida mehnat unumdorligining hozirgi darajasi. Mehnat unumdorligi darajasiga ta’sir etuvchi omillar. Kadrlar tayyorlash va qayta tayyorlash tizimi. Davlat dasturlarini amal qilish davrida ASMda mehnat munosabatlarini takomillashtirish.

10-Modul. Agrosanoat majmuasining moddiy – texnika resurslari

Agrosanoat majmuasining moddiy-texnika bazasi tushunchasi, uning mohiyati va ahamiyati. Agrosanoat majmuasining moddiy-texnika bazasini tarkibi. Asosiy fondlar tushunchasi, iqtisodiy mohiyati va ularning tarkibi. Asosiy fondlarni baholash turlari va ularni aniqlash usullari. Asosiy fondlardan foydalanish darajasi va samaradorligini ifodalovchi ko’rsatkichlar. Ularni aniqlash usullari. Agrosanoat majmuasida asosiy fondlarning jismonan va ma’naviy eskirishi. Amortizatsiya fondi va uni hisoblash usullari. Amortizatsiya fondidan foydalanish. Asosiy fondlarni yangilash va ko’paytirish manbalari. Asosiy fondlarning samaradorligini oshirish yo’nalishlari. Aylanma mablag’lar tushunchasi, ahamiyati va tarkibi. Aylanma fondlar va ularning samaradorligini ifodalovchi ko’rsatkichlar. Aylanma mablag’larning manbalari. Aylanma mablag’lardan foydalanish samaradorligini oshirish yo’llari. ASMni moddiy-texnika bazasini rivojlantirish yo’nalishlari.

11-Modul. Agrosanoat majmuasida ishlab chiqarish xarajatlari va mahsulot tannarxi

Ishlab chiqarish xarajatlari tushunchasi. Tannarx tushunchasi, uning mohiyati. Agrosanoat majmuasida tannarxning turlari. Agrosanoat majmuasini mahsulotlari tannarxini hisoblash usullari. Agrosanoat majmuasida tannarx kalkulyatsiyasi. Agrosanoat majmuasi tarmoqlari mahsulotlari tannarxi dinamikasi. Mahsulot tannarxiga ta’sir etuvchi omillar. Agrosanoat majmuasi mahsulotlari tannarxini pasaytirish yo’llari.

12-Modul. Agrosanoat majmuasi tarmoqlari mahsulotlari narxlari

Narx tushunchasi va uning mohiyati. Iqtisodiy asoslangan narxlar. Talab va taklif qonuni. Narxning funktsiyalari. Narxning vazifalari. Agrosanoat majmuasida narxlar tizimi. Agrosanoat majmuasini mahsulotlarini xarid qilish narxlari. SHartnoma narxlar. Ichki xo’jalik narxlar. Ulgurji narxlar. CHakana narxlar. Komission narxlar. Kim oshdi savdo narxlari. Dehqon bozori narxlari. Tormoqlararo ayriboshlash mutanosibligini ta’minlashning ob’ektiv zaruratlari. Agrosanoat majmuasi tarmoqlarining mahsulotlari va xizmatlari narxlariga ta’sir qiluvchi omillar. Mamlakat agrosanoat majmuasida narx siyosatini rivojlantirishning asosiy yo’nalishlari.

Davlat dasturlari amal qilish munosabati bilan ASM mahsulotlariga narx tizimini takomillashtirish yo’nalishlari.

13-Modul. Agrosanoat majmuasida fan-texnika taraqqiyoti va intensivlashtirish

Fan-texnika taraqqiyotining mohiyati va ahamiyati. Agrosanoat majmuasi fan-texnika taraqqiyotining asosiy yo’nalishlari. Ishlab chiqarishni rivojlantirishning ekstensiv va intensiv yo’llari. Ximiyalashtirish, ishlab chiqarishni mexanizatsiyalashtirish va avtomatlashtirish, elektrlashtirish. Agrosanoat majmuasida fan-texnika taraqqiyotining iqtisodiy-ijtimoiy samaradorligini aniqlovchi ko’rsatkichlar va ularni hisoblash usullari. Ekstensiv rivojlanish yo’lining tushunchasi, uning mohiyati. Ekstensiv rivojlanish yo’lining cheklangan imkoniyatga ega ekanligi. Ishlab chiqarishni intensiv rivojlanish yo’lining tushunchasi, mohiyati. Intensivlashtirishning iqtisodiy mohiyati. Ishlab chiqarishni intensiv rivojlantirishning ob’ektiv zaruratlari. Agrosanoat majmuasining tarmoqlari mahsulotlariga bo’lgan ehtiyojning, talabning oshib borishi. Agrosanoat majmuasida intensivlashtirishning darajasi va samaradorligini ifodalovchi ko’rsatkichlar tizimi. Ularni hisoblash usullari.

14-Modul. Agrosanoat majmuasi marketingi va uni samaradorligi

Marketing tushunchasi, uning mohiyati. Agrosanoat majmuasi marketingi. Uni tashkil etishning o’ziga xos xususiyatlari, tamoyillari. Agrosanoat majmuasi marketingi funktsiyalari. Marketing jarayonlari. Agrosanoat majmuasi sub’ektlari marketing strategiyasini ishlab chiqish. Agrosanoat majmuasi marketing samaradorligi. Marketingning texnik samaradorligi. Marketingning baho samaradorligi. Bozor tarkibini tahlili. Marketing xarajatlari. Bozor marjasi. Fyuchers bozori. Fyuchers shartnomalari. Markazlashmagan bozorlar. Arbitraj. Marketingni boshqarish. Davlat dasturlari amal qilish davrida sohada marketing xizmatlarini rivojlantirish yo’llari.

15-Modul. Agrosanoat majmuasini davlat tomonidan tartibga solish va qo’llab-