Ġahin Fazil Fərzəlibəyli

özbək dilində). 
Deməli, Əmir Teymur tərəfindən öz ordusu üçün müəyyənləşdirilən bu 
döyüş yürüşündə ordunun hiravul, şigavul, cəvanğar, bəranğar, çapavul və qol 
hissələrinin iştirakı həyata keçməli, qələbə əldə olunmalıdır. Şübhəsiz ki, belə 
hərbi-texniki manevrlər fərdi xarakter daşımış, Qaraqoyunlu və Ağqoyunlu 
hökmdarları öz ordularına və qayda-qanunlarına xas döyüş planları hazırlamışlar, 
lakin onların da ordularında bu monqol-cığatay hərbi istilahları işlənmiş, cəng 
düzümü əsasən yuxarıda göstərildiyi kimi olmuşdur. 
Ordu ilə əlaqədar istilahlardan biri də «yasaq»dır. Şahın asılılığında olan 
əmirlərin hamısı əmr alan kimi ətraf yerlərdən qoşun toplamağa başlayırdılar ki, bu 
əməliyyat yuxarıda göstərildiyi kimi «yasaq» adlanırdı. Yasaqdan ötrü əyalətlərə 
yüzlərlə mülazim göndərilirdi. 
Döyüş başlamazdan əvvəl ordunun «qarovul» adlanan müəyyən dəstəsi 
kəşfiyyata çıxır və bu dəstəyə məşhur əmirlər rəhbərlik edirdi. Qarovulun vəzifəsi 
düşmənin hərbi qüdrət və vəziyyətini öyrənmək və mümkün olduqda əsir ələ 
keçirib geri qayıtmaq idi ki, bu əməliyyat mənbələrdə «zəbangiri» («dil tutmaq») 
adlanmışdır.
157
Ə.Tehrani qarovulun vəzifəsi barədə əsərinin bir yerində belə məlumat 
verir: «Nəhayət qarovul xəbər gətirdi ki, Rüstəm bəy öz yerində dayanıb və hərəkət 
etməyə hazırlaşmır. Rüstəm bəyin qarovulunun sayı nəzərdə tutulduğundan artıq 
olduğu üçün sahibqranın qarovulu cilovları çəkib geri döndü və vəziyyəti ərz etdi. 
Onların (Qaraqoyunluların - Ş.F.) qarovulu isə təpənin üstünə çıxıb Ağqoyunlu 
ulusunu müşahidə etmək imkanı qazandı və onların kəmiyyət və keyfiyyəti barədə 
tam məlumat əldə edə bildi»
158
Uzun Həsən Ağqoyunlunun Sultan Məhəmməd Fatehlə etdiyi həlledici 
döyüş barədə (1473, Otluqbeli) «Sultan Məhəmməd Fatehin yarlığı» adlanan rəsmi 
sənəd diqqəti cəlb edir. Yarlığın əvvəlində Otluqbeli döyüşünün başlanma səbəbi 
göstərilir. Yarlıqdan məlum olur ki, döyüş 1473-cü ildə çərşənbə günü Başkənd 
157
Ş.Fərzəliyev. Azərbaycan XV-XVI əsrlərdə...,səh.70. 
158
Kitabi-Diyarbəkriyyə. Səh 148. 

---

44 
yaxınlığında, Otlubeli adlanan yerdə baş vermişdir. Yarlığa görə, Ağqoyunlu 
qoşununun hərbi tərtibatı aşağıdakı kimi idi: 
Pişdarda (münqəlay), yaxud öndə - Uzun Həsən, təvaçi Bayandur bəy, Əli 
Mirzə, Şahəli bəy Pornak, İbrahimşah bəy, Gavur İshaq; 
- 
Cəvanğar (sol qol) alayında - Uzun Həsənin oğlu Zeynal Mirzə, 
Qaramanlı Pirəhməd, Məhəmməd bəy, Süleyman bəy, Möhdar Şeyx Əli, Əli paşa; 
- 
Bəranğar (sağ qol) alayında - Uğurlu Məhəmməd, sahibqran Teymur 
bəyin övladlarından Məhəmməd Bəkir Mirzə, Zeynal Mirzə və Müzəffər Mirzə, 
Hacı bəy, Rüstəm bəy və Şahməhəmməd bəy.
159
Yarlığın məlumatına görə Ağqoyunlu-Osmanlı hərbinin başlanmasına səbəb 
daha böyük hakimiyyətə çatmaq uğrunda iki hökmdarın bir-biri ilə qəti savaş istəyi 
olmuşdur, çünki bölgədə bu iki dövlətin siyasi və iqtisadi mənafeyi toqquşmaqda 
idi.
160
İndi də bir qədər XV əsr Azərbaycan hərbçilərinə və hərbi vəzifələrə nəzər 
yetirək: