Aholini toza ichimlik suv bilan ta’minlash

Suvning noinfeksion kasalliklar tarqatishidagi roli. Tabiiy suv tarkibida insonlar, 

jonivorlar,  turli  o’simliklar  hayoti  uchun  zarur  bo’lgan  biologik  mikroelementlar 

mavjud.  Inson  salomatligi  uchun  kichik  miqdorda  mikroelementlar  (mis,  rux,  yod, 

marganets,  molibden,  kobalt,  temir  va  boshqalar)  zarur.  Kalsiy,  kaliy,  natriy,  fosfor 

organizm hayot faoliyati uchun juda zarur. Agar organizmga sutkasiga 120-200 mkg 

yod  mikroelementi  tushmasa,  odam  buqoq  kasaliga  uchrashi  mumkin.  Organizm 

sutkasiga 70 mg yodni ovqatlar bilan, 40 mg sini go’sht mahsulotlari orqali, 5 mg ni 

havo va 5 mg ni suv orqali qabul qiladi. Demak, organizmda yod yetishmasligiga sabab 

faqat yodning suvda yemas, balki o’sha regiondagi tashqi muhit obhyektlari tarkibida 

yetishmasligi  ham  ekan.  Suv  tarkibini  o’rganishda  uning  qattiqligini  aniqlash  katta 

ahamiyatga ega. Suvning qattiqligi 1 litr suvdagi kalsiy va magniy tuzlari miqdoriga 

qarab aniqlanadi. Odatda, qattiq suvda sovun yaxshi ko’pirmaydi, suv qaynatilganda 

idishda  tuz  qatlamlari  paydo  bo’ladi,  go’sht  yaxshi  pishmaydi.  Suvning  qattiqligiga 

"Science and Education" Scientific Journal

July 2021 / Volume 2 Issue 7

www.openscience.uz

182

---

faqat  kalsiy  va  magniy  tuzlari  yemas,  balki  yana  boshqa  elementlar  o’rtasidagi 

koorelyativ bo’g’lansh ham sabab bo’lishi mumkin ekan. Suvning qattiqligi oganizmda 

turli  tosh  kasalliklarini  keltirib  chiqarishi  mumkin.  Xorazm  va  Qoraqolpog’iston 

viloyatlaridan  olingan  ma’lumotlarga  qaraganda,  odamnlarning  siydik  qopida, 

buyragida  va  o’t  qopida  paydo  bo’layotgan  toshlarga  asosan  Amudaryo  suv 

havzasidagi suvlarning qattiqligi sabab bo’lmoqda.  

Suv tarkibidagi mikroelementlar. Suv tarkibida 65 ga yaqin mikroelement borligi 

aniqlangan.  Bunday  elementlar  odam  orgnizmida,  o’simlik  to’qimalarida, 

xayvonlarning a’zo va to’qimalarida uchrashi mumkin, ammo ular juda oz miqdorda 

bo’ladi. Mikroelementlarning odam salomatligini saqlashdagi roli juda katta. Ularning 

20 ga yaqini organizm ehtiyoji uchun ayniqsa zarur. Yod, ftor, molibden, mis, temir va 

boshqalar shular jumlasidan. 

Ftor odam organizmi uchun juda zarur. Uning 10-80% i organizmga suv orqali 

tushadi.  Bir  litr  suv  tarkibidagi  ftor  miqdori  2-8  mg  ga  yetganda  odam  va 

hayvonlarning tish emalida turli o’zgarishlar paydo bo’lishi mumkin. Suyaklarda ham 

o’zgarishlar  paydo  bo’ladi.  Bu  flyuoroz  deb  ataladi.  Ftor  elementining  suvda  kam 

bo’lishi  yoki  organizmga  ovqat  bilan  yetarli  miqdorda  tushmasligi  karies  paydo 

bo’lishiga  olib  keladi.  Ftor  miqdorining  suvda  kam  yoki  ko’p  bo’lishi  organizmga 

salbiy  ta’sir  ko’rsatadi.  950-2011  raqamli  davlat  standarida  ftorning  1  litr  suvdagi 

ruxsat yetilgan miqdori 4, iqlimli regionlarda 0,7-1,5 mg deb qabul qilingan. 

Stronsiy.  Ba’zi  regionlarda  artezian  suvlarida  bu  element  miqdorining  ko’pligi 

aniqlangan.  Bunday  suvlarni  iste’mol  qilish  natijasida  bolalaraning  suyak  to’qimasi 

shikastlanadi, tishlari vaqtida chiqmaydi, miyaning yumshoq qismi tez suyaklanmaydi. 

Unda  gormonal  buzilishlar  kuzatiladi.  Aholini  toza  ichimlik  suvi  bilan  ta’minlash 

maqsadida  suv  manbalari  juda  sinchkovlik  bilan  tekshiriladi.  Birinchi  navbatda 

tanlanadigan suv manbalari Davlat standarti 950-2011 «Ichimlik suvi» talablariga sifat 

jihatdan to’g’ri keladigan yoki yaqinroq keladigan bo’lishi lozim. Bunday talabga faqat 

yer qatlamida chuqur joylashgan va yuqori bosimga ega bo’lgan suvlar javob beradi. 

Mabodo,  shunday  suv  manbalari  topilmasa,  uning  debiti  yetarli  bo’lmasa  yoki 

sanitariya  talabiga  javob  bermasa,  u  holda  bosimi  bo’lmagan  qatlamlararo  yer  osti 

suvlari  qidiriladi. Yuza  joylashgan  suv  manbalari  juda  zarur  hollarda  tanlanadi. Har 

qanday holatda ham, agar tanlangan suv manbalaridagi suvning sifati gigiyena talabiga 

javob bermasa, unday suvlar maxsus inshootlarda qayta ishlanadi.  

Qayta ishlanib aholiga uzatilayotgan suvga Davlat siandarti 950-2011 «Ichimlik 

suvi» bo’yicha talablar qo’yiladi. DavST 950-2011 ichimlik suviga 4 talabni qo’yadi. 

Ichimlik suvi epidemiya xavfini tug’dirmasligi zarur. 

Kimyoviy jihatdan zararsiz bo’lishi kerak. 

Ichimlik suvining organoleptik xossalari yoqimli bo’lmog’i shart. 

Ichimlik suv har qanday sharoitda ifloslanishdan muxofaza qilinishi kerak.  

"Science and Education" Scientific Journal

July 2021 / Volume 2 Issue 7

www.openscience.uz

183

---

Davlat  sanitariya  nazorati  olib  borilayotgan  vaqtda  vodoprovod  tarmoqlaridagi 

suvning hammasi Davlat standarti talabiga javob berishi kerak. 

950-2011 raqamli Davlat standarti bo’yicha ichimlik suvining bakterial jihatdan 

tozaligini ko’rsatuvchi belgilar quyidagicha bo’lishi kerak. 

№ 

Ko’rsatkich nomi 

Me’yori 

1. 

Koli-indeks 

3 dan ko’p emas 

2. 

Koli-titr 

300 ml dan kam emas 

3. 

Umumiy mikroblar soni 

100 dan ko’p emas