Aksiologik metaprintsiplarning pedagogik ahamiyati va afzalliklari

 
ОБРАЗОВАНИЕ НАУКА И ИННОВАЦИОННЫЕ ИДЕИ В МИРЕ
 

 

http://www.newjournal.org/

Выпуск журнала № – 18
Часть–5_ Апрель–2023
 
149 
2181-3187 
aksiologiyaning vazifasi borliqning umumiy tuzilishidagi amaliy aql imkoniyatlarini 
koʻrsatishdan iborat. 
“Aksiologiya” tushunchasi 1902 yilda fransuz faylasufi P.Lapi tomonidan ilmiy 
muomalaga kiritilgan va allaqachon 1908 yilda nemis olimi E.Xartman tomonidan o‘z 
asarlarida faol foydalanilgan. Hozirgi vaqtda falsafiy lug'atlarda aksiologiya 
qadriyatlar haqidagi fan sifatida ta'riflanadi. Ushbu tushunchani hisobga olgan holda, 
keyinchalik biz aksiologik metaprinsip ustuvor umuminsoniy qadriyatlarni, ta'lim, 
tarbiya va shaxsning o'zini o'zi rivojlantirishdagi pedagogik qadriyatlarini tahlil 
qilishning uslubiy yondashuvi haqida gapiramiz. Shuni ta'kidlash kerakki, qadriyatlar 
muammosi inson faoliyatining har qanday sohasida, inson haqidagi har qanday fanda 
paydo bo'ladi. Zamonaviy pedagogik nazariya va amaliyotning rivojlanishiga kelsak, 
o'tgan asrda qadriyatlar, shuningdek, ta'lim, tarbiya va shaxsning o'zini-o'zi 
rivojlantirish maqsadlari juda o'zgardi. Falsafa, psixologiya, sotsiologiya va 
pedagogikada qo'llaniladigan "qiymat" ob'yektlar va hodisalarning xususiyatlarini, 
shuningdek, ijtimoiy jihatdan belgilangan ustuvorliklarga muvofiq sifat darajasi 
yuqori pog’onada bo'lib, xizmat qiladigan nazariyalar va g'oyalarni belgilash uchun 
ishlatiladi. “Qimmat” tushunchasi, uning mazmuni amerikalik faylasuf R.B. Perri, 
qadriyatlarning to'rtta asosiy gradatsiyasini aniqladi: 
– to'g'rilik 
–intensivlik 
–afzallik
– inklyuziya.
Ushbu darajalar, mezonlar ta'lim tizimining qiymatini va mohiyatini baholash 
uchun juda mos keladi. Yurtimizning ijtimoiy-siyosiy va iqtisodiy yo'nalishining 
o'zgarishi, bir tomondan, demokratik jamiyatga, ikkinchi tomondan, bozor 
munosabatlariga, o'rta va oliy ta'limning maqsad va qadriyatlarini tubdan o'zgartirdi. 
Avvalambor, jamiyat buni tobora anglab yetmoqda. Bizga har qanday ta’lim emas, 
balki yuqori sifatli, yuksak davlat va jahon ta’lim standartlariga javob beradigan ta’lim 
kerak. XXI asrda jahon hamjamiyati texnogen sivilizatsiyadan antropogenga o'ziga 
xos ko'prik faqat ana shunday ustuvor qadriyatlar bilan bog'liq muammolarni hal 
qilishga qaratilgan, uning dunyoviy va ilmiy tafakkurini shakllantiradigan bu–ta'lim va 
tarbiya bo'lishi mumkinligini tushundi. Inson haqida, insonning qadr-qimmati haqida 
mulohazalar hayot va inson faoliyati ko'plab faylasuflar uchun asosiy nuqta bo'lgan. 
Bu yoʻnalishdagi tadqiqotlarning eng salmoqli natijalarini V.Franklning “Maʼno 
izlayotgan odam” asarida topish mumkin. Bu asarda “Insonning o‘z hayotining 
mazmunini izlash va anglashga intilishi barcha odamlarga xos bo‘lgan tug‘ma turtki 
bo‘lib, xulq-atvor va shaxs kamolotining asosiy harakatga keltiruvchi kuch ekanligi” 
isbotlangan. V.Frankl tarixda jamiyat yoki insoniyat duch kelgan turli vaziyatlarni 
umumlashtirish natijasida kristallangan qadriyatlar - semantik universallar 

---