Akupunktura Maciej Borzęcki

3. Trochę szczegółów o metodzie

3.1. Południki i punkty
W organizmie ludzkim i zwierzęcym specjalnymi kanałami krąży energia życia (chi). Ponieważ kanały te biegną wzdłuż ciała nazwano je południkami przez analogię do południków ziemskich.

Chińskie południki (rys. 2) nie odpowiadają żadnym znanym systemom komunikacji ustrojowej, żadnym anatomicznym tworom, chociaż zdarza się, że przebieg niektórych pokrywa się na krótkich odcinkach z przebiegiem nerwów obwodowych (np. południk pęcherza moczowego i nerw kul-szowy w kończynie dolnej - rys. 3). Krąży nimi energia życiowa - są to więc raczej linie przewodzenia, nie mające odpowiedników anatomicznych.

Każdy z południków zawiera stałą liczbę tzw. punktów chińskich. Krążąca południkiem energia łączy narząd z powierzchnią ciała, co w przypadku choroby narządu wewnętrznego objawia się bolesnością lub zwiększoną wrażliwością punktów na skórze. 12 południków parzystych odpowiada 12 miesiącom, a 366 punktów na nich - liczbie dni w roku. Ponadto istnieją 2 nieparzyste południki w linii środkowej ciała, przedniej i tylnej. W tabeli l zestawiono wszystkie południki i podliczono najważniejsze punkty chińskie. Łącznie na całym ciele jest ich 669. Tę liczbę punktów najczęściej spotyka się w starych chińskich opracowaniach. Na każdym południku znajdują się 3 punkty główne i 3 szczególne. Znajomość ich funkcji i lokalizacji w akupunkturze klasycznej jest niezbędna.

Rys.3 Podobieństwo przebiegu południka pęcherza moczowego i nerwu kulszowego

Rys. 2 Starochińskie schematy z południkami:

1. Południk płuc

2. jelita grubego

3. żołądka

4. śledziony

5. serca

6. jelita cienkiego

7. pęcherza moczowego

8. nerek

9. osierdzia i seksu

10. potrójny ogrzewacz

11. pęcherzyka żółciowego

12. wątroby

13. odpowiedzialny

14. nadrzędny

Punkty główne:

1. Punkt pobudzający (Jang) - drażnienie tego punktu wzmaga niedostateczną funkcję narządu (chorobę In), dodaje brakującej energii.

2. Punkt rozpraszający, hamujący (In) - drażnienie go, hamuje nadmierną funkcję narządu (chorobę Jang), rozprasza nadmiar energii.

3. Punkt źródło - drażnienie tego punktu wzmaga efekt poprzednich punktów, a więc efekt Jang lub In.

Punkty szczególne:

1. Punkty odczucia (odniesienia) - leżą tylko na południku pęcherza moczowego, ale odpowiadają pozostałym południkom, są zwykle bolesne, ich drażnienie wzmaga efekt poprzednich punktów odpowiadającego południka. Praktycznie więc każdy narząd (układ) ma swój punkt odniesienia na południku pęcherza moczowego.

2. Punkt alarmowy - najczęściej znajduje się nad chorym narządem lub w niewielkiej od niego odległości. Punkt ten potrafi zlokalizować sam chory.

3. Punkt przejściowy - nakłuwa się w chorobach dwu narządów powiązanych tym samym pulsem (np. nerka i pęcherz moczowy).

Punkt lokalizuje się uciskając pałeczką (może być długopis), albo delikatnie kłując igłą skórę. Punkt znajduje się zazwyczaj w miejscu najbardziej bolesnym. W to miejsce wprowadza się igłę na głębokość od kilku mm do kilku cm. Reakcja pacjenta - zaskoczenie, skrzywienie twarzy, otwarcie ust, napięcie mięśni, uczucie rozpierania, prądu, bólu, świadczy o „złapaniu ducha" - wskazuje na prawidłową lokalizację. Pewnej wprawy wymaga nakłucie miejsca bolesnego w sposób bezbolesny. Jest to możliwe, a nawet konieczne, jeśli lekarz nie chce, aby pacjent zrezygnował z terapii po 2-3 zabiegach. Punktom chińskim leżącym pod skórą nie odpowiada żaden anatomiczny twór, skóra nad nim jest zazwyczaj bardziej bolesna, a Soulie de Morent twierdzi, że również bardziej napięta, mniej śliska, a gdy dobrze się przyjrzeć, to miejsce to jest nieco wgłębione (sam tego nie zauważyłem). Stosując odpowiednie igły lub manipulację nimi, osiąga się efekt pobudzający (Jang) lub hamujący (In). W celu uzyskania pobudzenia stosuje się igły złote lub energiczne (bolesne) obroty igłą; w celu uzyskania hamowania - srebrne igły lub delikatne, niebolesne, lecz długotrwałe obroty, lub tzw. dziobanie (pionowe, drobne ruchy). Obroty igłą w prawo - działają pobudzająco, w lewo - hamująco, nakłucie ostrą igłą lub nakłucie szybkie - pobudza, tępe - hamuje. Chcąc uzyskać na przykład silny efekt pobudzający (Jang) w chorobie z niedoczynnością (In), powinno się nakłuć punkt pobudzający złotą igłą, szybkim energicznym nakłuciem, wykonując rotację w prawo, oraz punkt źródło w podobny sposób. Odpowiedni sposób nakłucia pozostałych punktów wzmocni lub osłabi poprzedni efekt. Diagnostyka tętna decyduje o wyborze odpowiedniego południka, punktów i o sposobie nakłucia. Stopień skomplikowania i duże możliwości spekulacji i kombinacji nie pozwalają na zachowanie jednoznacznej, powtarzalnej metodyki. Opieranie się tylko na diagnostyce tętna (jedynego i wątpliwego objawu) nawet tak precyzyjnie rozbudowanej -budzi takie same zastrzeżenia, jak rozpoznawanie chorób z układu źrenic lub wróżenie z dłoni. Wieloletnia praktyka anestezjologiczna pozwala na dobre różnicowanie podstawowych cech tętna (anestezjolog bada tętno pacjenta kilkadziesiąt razy w czasie jednej operacji). Jestem anestezjologiem i twierdzę, że nawet dziesięcioletnia praktyka nie daje umiejętności tak subtelnej oceny tętna, a sam objaw często bywa zwodniczy. Lekarze-akupunkturyści w niektórych krajach, na przykład we Francji, bazują często tylko na tradycyjnej chińskiej diagnostyce tętna.
3.2. Aurikuloakupunktura
Aurikuloakupunkturę, czyli akupunkturę uszną, zaliczyć należy raczej do metod podobnych niż odmian akupunktury. Za twórcę aurikuloakupunktury uważa się współcześnie żyjącego francuskiego lekarza Nogiera. Nogier sądzi, że istnieje bezpośredni związek pomiędzy pewnymi obszarami małżowiny usznej, a poszczególnymi odcinkami kręgosłupa. Przez nakłuwanie tych obszarów igłami łagodził dolegliwości (ból) związane ze zmianami zwyrodnieniowymi kręgosłupa.

Ryc.4 Punka małżowiny usznej (a) i homunkulus uszny (b)

Tradycyjne schematy punktów chińskich podają jedynie 2-3 punkty w małżowinie usznej. Nakłuwa się je rzadko, łącznie z punktami ciała i raczej jako punkty dodatkowe. Nogier wyróżnił początkowo kilkanaście punktów na obrzeżu małżowiny; ich liczba szybko rosła, obecnie schematy liczą ponad 110 punktów odpowiadających wszystkim narządom oraz u-kładom anatomicznym. Punkty tworzą małego homunkulusa ułożonego w pozycji głową w dół, z podkurczonymi kończynami dolnymi (rys. 4). Swoim położeniem homunkulus przypomina płód w macicy. Jedną trzecią dolnej części małżowiny zajmuje głowa (podobnie w przypadku płodu głowa stanowi jedną trzecią część jego ciała). Punkty korespondujące z narządami wewnętrznymi leżą w zagłębieniu zwanym łódką muszli. Cechuje je zwiększona bolesność na ucisk i kłucie; ta cecha została wykorzystana do ich lokalizacji. Do nakłuwania używa się krótkich metalowych igieł akupunkturowych. W celu uzyskania silniejszego efektu przeciwbólowego lekarz wykonuje igłą delikatne obroty w lewo i w prawo.

Aurikuloakupunktura jest szczególnie popularna we Francji. Jej zwolennicy sądzą, że jest bardziej skuteczna od akupunktury. Stosują ją do leczenia większości chorób. Jest na pewno prostsza i bardziej uniwersalna, stosowana jako znieczulenie do operacji umożliwia jednemu lekarzowi manipulacje kilkoma igłami. Lekarze stosujący aurikuloakupunkturę wykazują pewne tendencje separatystyczne w stosunku do klasycznej akupunktury, co przejawia się w nazewnictwie tej terapii (terapia uszna - auriculotherapie, medycyna uszna - auriculomedicine), stworzeniu osobnej specjalności medycznej, osobnego towarzystwa lekarskiego, unikaniu nakłuć innych obszarów ciała, ale równocześnie od kilku lat posługują się diagnostyką tętna, która choć nieco odmienna od chińskiej jest równie spekulatywna. Bardziej zaawansowani potrafią na podstawie zmian w napięciu tętna (mierzonego na

tętnicy promieniowej) podczas drażnienia punktów małżowiny usznej rozpoznać chorobę.

Obecnie oprócz aurikuloterapii mówi się również o aurikulodiagostyce. Czasami do rozpoznania choroby wystarcza tylko dokładne oglądanie małżowiny lub delikatne nakłucie igłą, bowiem według niektórych autorów punkty odpowiadające chorym narządom są bądź bardziej bolesne, bądź zaczerwienione.

Ryc. 5 Punkt nosa (a) i homunkulus nosa (b)

Gdybyśmy nawet z pewnymi zastrzeżeniami przyjęli za wiarygodne istnienie takiego „usznego homunkulusa", to już zupełnie musiałaby nas zbić z tropu informacja, że istnieją podobne w innych regionach naszego ciała, na przykład na nosie. W roku 1974 Than w książce Acupuncture Therapy. Current Chinese Practice (Leczenie akupunkturą) przedstawił schemat punktów nosa (nose points). Od roku 1972 lekarze z Kantonu nakłuwają punkty nosa do różnych typów operacji. Punkty nosa wraz ze schematem ciała pokazano na rycinie 5. Osobiście gotów jestem przypisać te „homotwory" bogatej fantazji ich autorów, a w mych przekonaniach umocniło mnie kolejne odkrycie - akupunktury dłoni. Niewiele więc już pozostało człowiekowi wystających części ciała do zasiedlenia przez kolejne homunkulusy.
3.3. Metody pochodzące od akupunktury
Odmiany akupunktury, to głównie odmienne od kłucia sposoby oddziaływania na punkty chińskie, przy zachowaniu tych samych praw, jakie rządzą akupunkturą. Można by spróbować usystematyzować je w trzy grupy: mechaniczne, termiczne i chemiczne.

Najpopularniejszą metodą, z mechanicznym sposobem drażnienia jest masaż punktowy - silny ucisk i masowanie palcem lub pałeczką. Niektórzy nazywają ten sposób akupresurą. Istnieją specjalne drewniane pałeczki do masażu punktowego. W tej samej grupie stosuje się również inne „narzędzia tortur" - młoteczek z pękiem igieł. Ślad, jaki pozostaje na skórze po uderzeniu młoteczkiem tłumaczy nazwę, która brzmi „metoda kwiatu czerwonej róży".

Najpopularniejszą w Chinach odmianą akupunktury jest moxa (przyżeganie, przypieczki). rodzaj drażnienia termicznego, czyli jak się mówi w chińskiej medycynie ludowej -medycyna igieł i ognia. Przypiekanie skóry w wybranych punktach powoduje odczyn zapalny, który ma chemicznie oddziaływać na punkt przez okres gojenia. Często proces zapalny przedłużano i wzmacniano drażniącymi substancjami, doprowadzając do ropienia i owrzodzenia.

Przypomina to stosowane w średniowiecznej Europie tzw. zawłoki - brudne sznurki, gałgany wprowadzane pod skórę, w uprzednio spreparowany kanał podskórny, doprowadzają do ropienia, aby w ten sposób przepędzić „złe humory". Do wykonania zabiegu moxa używa się papierosów ziołowych, łyżeczek z płonącym zielem lub specjalnych żegadeł, a współcześnie również aparatów z rozgrzanymi do odpowiedniej temperatury elektrodami i lasera. Zembrzuski wspomina, że kapłani chińscy wbijali w skórę małe płonące kadzidła - ćwieczki, traktując to jako obrzęd religijny, a nie medyczny.

Nieco zbliżone do poprzednich są chemiczne sposoby drażnienia skóry. Różnego typu substancje drażniące w postaci mazideł (lub plastrów), były wcierane (lub naklejane) w miejsca bolesne lub punkty chińskie. Niektóre z nich stosuje się nadal w chorobach reumatycznych i zwyrodnieniowych. Strzykawka z igłą podsunęła myśl precyzyjnego wprowadzania różnych substancji chemicznych w postaci śródskórnych lub podskórnych iniekcji. Obecnie wprowadza się tak H2O, roztwór NaCl, witaminę B1, środki znieczulające miejscowo itp.

W medycynie ludowej różnych narodów spotykamy zbliżone do akupunktury techniki oddziaływania fizykalnego na wybrane obszary lub punkty ciała. Najpopularniejsze są odmiany masażu. Jeden z lekarzy wietnamskich demonstrował mi popularne w tym kraju nacieranie i ucisk wybranych miejsc na głowie, stosowane przy bólach głowy. W wielu krajach popularne są bańki szklane (w Europie) lub bambusowe (na Dalekim Wschodzie). Indianie brazylijscy za pomocą dmuchawek wbijają w różne okolice skóry małe strzały, a szczep Bantu w Afryce stosuje w różnych chorobach nacięcia skóry. Choroby mięśni i stawów leczy się często przez nagrzewanie gorącym piaskiem, butelkami z gorącą wodą, przyżeganie punktów bolesnych (Chiny), a współcześnie poduszką elektryczną. Niektóre kręgi kulturowe przypisują znaczenie lecznicze ukąszeniom owadów (mrówki, pszczoły), podrażnieniom przez rośliny (pokrzywy, rośliny kolczaste).

W roku 1950 Japończyk Y. Nakatani zaobserwował spadek oporności elektrycznej skóry w różnych punktach ciała, w zależności od choroby. Linie, na których zgromadzone są punkty odpowiadające choremu narządowi nazwał liniami dobrego przewodzenia - Ryodoraku (ryo - dobry, do - przewodzenie, raku - linia) i stwierdził, że pokrywają się one z południkami chińskimi. Powstała w ten sposób diagnostyczno-terapeutyczna metoda Ryodoraku popularna szczególnie w Japonii. Metoda łączy chińską tradycję z elektroniką i japońską precyzją. Polega na lokalizowaniu punktów za pomocą elektronicznego urządzenia, określaniu ich parametrów elektrycznych i podawaniu odpowiedniej dawki impulsów elektrycznych; ma to przywrócić zaburzoną równowagę elektryczną południka i w ten sposób wpłynąć na chory narząd. U ludzi zdrowych zjawisko spadku oporności elektrycznej podobno nie występuje. Również po wykonaniu blokady nerwów wegetatywnych oporność elektryczna punktów powraca do normy, co świadczy, według Nakatani, że układ wegetatywny ma zasadnicze znaczenie w mechanizmie akupunktury i Ryodoraku.

Metoda Ryodoraku zbliżona jest nieco do popularnej obecnie odmiany akupunktury - elektroakupunktury, o której w kolejnych rozdziałach czasami będziemy wspominali.

4. Związek akupunktury z medycyną współczesną
Cóż wobec tego sądzić o metodzie, której spekulatywna teoria nie daje się pogodzić ze współczesną nauką. Nie można przecież przekreślić doświadczeń tysięcy pokoleń, nie można też przymknąć oczu na doniesienia o wyleczeniu lub podleczeniu setek tysięcy pacjentów, choć możemy mieć zastrzeżenia do naukowej strony tych publikacji.

Spróbujmy wyodrębnić najważniejsze elementy teorii Czen odrzucając tradycyjną interpretację, a następnie poszukać współczesnych metod terapii, w których te elementy były zawarte. W punktach przedstawiałyby się one następująco:

1. W ustroju krąży energia życiowa. Choroba jest wynikiem zaburzenia w krążeniu tej energii.

2. Choroba jednego narządu zaburza funkcję całego organizmu.

3. Na powierzchni ciała znajdują się miejsca (punkty) bolesne, korespondujące z danym narządem.

4. Drażnienie tych punktów wpływa na przebieg choroby.

Takie przedstawienie teorii Czen odziera ją z tajemniczości i zbliża do współczesnego modelu choroby i terapii fizykalnej.
Pojęcie energii życiowej nie doczekało się jeszcze naukowych wyjaśnień, choć jest powszechnie akceptowane w psychiatrii i psychosomatyce. Energia życiowa jest równoznaczna z tym, co Freud rozumie pod pojęciem kateksji. Kateksja może być swobodna (posiada ją system świadomości) i związana (systemy nieświadome). Tłumaczenie emocji powoduje zablokowanie energii, co przejawia się w postaci różnych kompleksów, oporów, a także bloków cielesnych. Niektóre objawy cielesne towarzyszące chorobom psychosomatycznym są przykładem takich bloków. Duże znaczenie przypisują im Reich i Lowen, twórcy terapii bioenergetycznej, według której uczuć doświadcza się poprzez aktywność mięśni. Energia psychiczna towarzysząca danej emocji, jeśli nie zostanie rozładowana, staje się przyczyną napięcia mięśni. Na przykład przyczyną bólów serca mogą być kłopoty miłosne, napięć i bólów krzyża - nadmierne ambicje, chęć zdobycia władzy, osiągnięcia sukcesów; napięcia karku i bóle głowy może powodować agresja. Poprzez masaż tych grup mięśniowych można „udrożnić" przepływ energii, uzyskać jej rozładowanie i w ten sposób usunąć dolegliwości. Stosowanie nakłuć w okolicę napiętych mięśni, mogłoby mieć podobne oddziaływanie fizyczne.

Konieczność leczenia całego ustroju w przypadku choroby jednego narządu jest podstawą medycyny współczesnej, traktującej człowieka jako jeden psychosomatyczny byt. W akupunkturze ta tendencja wyrażałaby się mnogością igieł wprowadzanych w punkty na południkach innych narządów. Chińczycy uważają, że każda choroba przewlekła powoduje zmiany w układzie moczowym, toteż punkty odniesienia znajdujące się na południku pęcherza moczowego nakłuwane są bardzo często. W przypadku atonii pęcherzyka żółciowego (In) nakłucie typu Jang (punkt pobudzający południka pęcherzyka żółciowego nakłuty złotą igłą) powinno przynieść efekt. Jeśli atonia jest wynikiem nadmiernej funkcji wątroby (Jang) nakłucie będzie miało na celu osłabić funkcję wątroby (In) i pobudzić funkcję pęcherzyka żółciowego (Jang).

Zgodnie z tzw. odruchem trzewno-skórnym, chorobie narządów wewnętrznych może towarzyszyć ból skóry w pobliżu narządu. Łączność między narządem wewnętrznym a polem skórnym nie zawsze występuje w zakresie tego samego metameru, na przykład ból z kątnicy i wyrostka robaczkowego ma na skórze punkt odniesienia bólowego zarówno w rzucie tego narządu, jak i w linii środkowej ciała powyżej pępka. Czasami miejsca te są bardzo odległe, na przykład w przypadku podrażnienia przepony i chorób serca, ból rzutowany jest do lewego ramienia, a czasami promieniuje do łokcia i małego palca. W przypadku dextrocardii (odwrotne ułożenie serca) ból odczuwany jest w prawym ramieniu.

Spośród uczonych, którzy zajmowali się badaniem dróg promieniowania bólu i reakcją odcinkową, wymienić należy Levisa i Kellgrena, Heada, Martyna, Lennandera, Mackenzie. Dwaj pierwsi wykonywali doświadczenia bardzo przypominające klasyczną akupunkturę, drażnili bowiem wiązadła międzykolcowe (w linii środkowej kręgosłupa) przez iniekcję 0,3 ml hipertonicznego roztworu NaCl (miejsca iniekcji odpowiadały punktom życiowym południka nadrzędnego). Drażnienie 8 więzadła międzykolcowego szyjnego - powodowało ból w okolicy międzyłopatkowej, w klatce piersiowej, łokciu, przedramieniu. Chorzy z dusznicą bolesną interpretowali ten ból jako identyczny z bólem doznanym podczas ataku choroby. Drażnienie więzadeł międzykolcowych odcinka piersiowo-lędźwiowego wywoływało ból charakterystyczny dla kolki nerkowej, tzn. ból okolicy lędźwiowej, pachwinowej, moszny, z podciągnięciem jąder. Levis i Kellgren wysunęli w związku z tym tezę, że impulsy z trzewi lub głębokich struktur somatycznych przenoszone są do okolicy odległej od okolicy pobudzonej, ponieważ są unerwione przez ten sam segment rdzeniowy.

Dolegliwości o podobnym charakterze zauważono podczas wykonywania znieczulenia zewnątrzoponowego. Nakłucie przestrzeni międzykręgowej L1 -L2 , powoduje ból promieniujący do brzucha, nakłucie przestrzeni w zakresie kręgów piersiowych - ból promieniujący do nadbrzusza, klatki piersiowej i barku.

Wynikiem prac innego uczonego, Heada, było sporządzenie przez niego mapy segmentowego rozmieszczenia nerwów skórnych odpowiedzialnych za hiperalgezję w różnych stanach chorobowych. Dowiódł on również, że nerwy autonomiczne z chorego narządu i skórne z obszarów bólowego odniesienia skórnego dla tego narządu pochodzą z tego samego segmentu rdzeniowego.

W świetle tych faktów związek narządów wewnętrznych z pewnymi polami na powierzchni ciała jest oczywisty. Stwarza to podstawy naukowe i nowoczesnej fizykoterapii, i tradycyjnej akupunkturze.


Ryc. 6 Miejsca rzutowania bólu narządowego na powierzchnię ciała, tzw. strefy Heada (a) oraz chińskie punkty alarmowe – bolesność punktu informuje chorobie narządu będącego w sąsiedztwie (b)
Miejsca odniesienia bólowego Heada pokrywają się z chińskimi punktami alarmowymi (ryc. 6). Zarówno jedne, jak i drugie są wykorzystywane w diagnostyce i terapii. W przypadku chorób przebiegających z bólem przewlekłym punkty bolesne na skórze nazywa się punktami triggerującymi. Podrażnienie punktów triggerujących wywołuje często atak bólu. Tak zwana trigger point therapy - polega na fizykalnym lub farmakologicznym oddziaływaniu na te punkty. Najczęściej stosuje się drażnienie prądem impulsowym, masaże, nakłuwanie (identyczne z akupunkturą), iniekcje punktowe ze środków miejscowo znieczulających, 10% NaCl, H2O, sterydów, witamin.

Najpowszechniejszą formą „europejskiej akupunktury" są blokady nerwów obwodowych. Wykonuje się je od czasu, gdy Aleksander Wood wprowadził strzykawkę, a Carl Koller zastosował kokainę (1884) jako środek miejscowo znieczulający. Blokada polega na wprowadzeniu środka znieczulającego w okolicę nerwu. Blokady wykonuje się w miejscu, gdzie nerw' leży najbliżej powierzchni skóry. Ucisk palcem tego miejsca wywołuje najczęściej ból. Na rycinie 7 przedstawiono miejsca blokad. Istnieje zadziwiająca zbieżność tych punktów z punktami chińskimi. Już samo wprowadzenie igły w miejsce przyszłej blokady często zmniejsza ból, o czym informują pacjenci. Podanie środka znieczulającego w sposób ewidentny znosi odczucia z zakresu unerwienia danego nerwu. Jest to bardzo pewna i skuteczna metoda znieczulania do operacji. Niektóre punkty chińskie pozostają w zgodzie z tzw. punktami motorycznymi mięśni (ryc. 8). Punkt motoryczny odpowiada miejscu rzutowania nerwu ruchowego na powierzchnię skóry (punkty pośrednie) lub miejscu wejścia nerwu do mięśnia również rzutowanemu na skórę (punkty bezpośrednie). Podrażnienie prądem mięśnia w punkcie fnotorycznym daje maksymalny skurcz mięśnia. Punkty motoryczne wykorzystywane są w badaniach pobudliwości mięśni (w przypadku odnerwienia mięśnia, drażnienie w tym miejscu nie wywoła skurczu) i w elektroterapii, w celu leczenia porażonych mięśni. Niedowłady i porażenia mięśni są jednym z częściej wymienianych wskazań do akupunktury. Nakłucia o charakterze pobudzania (Jang) stosuje się wprowadzając igły w punkty leżące nad mięśniem. Najlepszy efekt daje wprowadzenie igły w punkt motoryczny (podobnie jak stymulacja prądem impulsowym).

Ryc. 7 Miejsca blokad nerwów (a) i odpowiadające im punkty akupunkturowe (b)

Ryc. 8 Punkty motoryczne mięśni; większość z nich pokrywa się z punktami akupunkturowymi

Zbliżony w mechanizmie do akupunktury jest współczesny masaż segmentarny opracowany przez Dalicho i Gla-sera. Okazało się, że daje on dobre wyniki w leczeniu wielu chorób narządu ruchu, układu krążenia, przewodu pokarmowego, układu oddechowego. Wzajemna zależność na bazie trzewno-skórnego i trzewno-mięśniowego łuku odruchowego pomiędzy skórą, mięśniami i narządami wewnętrznymi unerwianymi przez ten sam segment nerwowy stanowi teoretyczną podstawę tej metody. Niektóre miejsca stosowane w technice masażu segmentarnego pokrywają się z punktami akupunktorowymi.

Różnego typu masaże stosuje się w medycynie nowoczesnej oraz ludowej wielu krajów. Ich tradycja jest równie długa jak akupunktury. Oprócz zasadniczej funkcji - leczenia chorób narządu ruchu, zaobserwowano ich korzystny wpływ na choroby innych układów. W podręcznikach medycyny fizykalnej, wśród wskazań do różnego typu masaży, wymienia się takie choroby jak: schorzenia układu krążenia, cukrzyca, gościec przewlekły postępujący, hipotrofia u dzieci, dychawica oskrzelowa, krzywica, choroba Raynauda, choroby dróg oddechowych, zakrzepowe zapalenie żył, nerwice wegetatywne i oczywiście choroby narządu ruchu. Wskazania niemal tak obszerne, jak w przypadku akupunktury; wszędzie podkreśla się jednak, że masaż stanowi uzupełniającą metodę terapii.

W terapii bólu przewlekłego stosuje się często łagodne stymulacje prądem impulsowym. Metodę nazywa się przez-skórną elektrostymulacją nerwów (Transcutaneous electrical nerve stimulation - TENS, w skrócie elektrostymulacją przeciwbólowa lub tens). Ostatnio ten rodzaj terapii bardzo się rozwinął. Impulsem była z jednej strony elektronika, której postęp umożliwił masową produkcję tanich małych generatorów prądu impulsowego, z drugiej strony - akupunktura, a głównie jej nowoczesna odmiana - elektroakupunktura.

Elektroakupunktura to mariaż tradycji z nowoczesnością - tradycyjne igły chińskie wprowadzone w punkty akupunkturowe łączy się elektrodami z generatorem prądu impulsowego, uzyskując taką samą analgezję, bez konieczności wykonywania ręcznych manipulacji igłami (ryc. 9).

Ryc9. Zabieg elektroakupunktury Ryc.10 Zabieg elektrostymulacji przeciwbólowej
W elektrostymulacji przeciwbólowej unika się nakłuwania, elektrody w postaci małych metalowych lub gumowych płytek zostają umieszczone bezpośrednio na skórze (ryc. 10) w miejscu bolesnym lub w miejscu rzutowania nerwów na skórę (w miejscach stosowania blokad nerwów obwodowych). Na rycinie i l pokazano najczęstsze miejsca przyłożenia elektrod w metodzie tens. Gumowe elektrody przylegają idealnie do powierzchni ciała, mogą pozostawać przyklejone nawet przez kilka dni, umożliwiając pacjentowi podłączenie kieszonkowego ministymulatora w dowolnym czasie i sytuacji (ryc. 12). Metoda ta, prosta i bezpieczna, przyczyniła się do ograniczenia ilości zużywanych leków przeciwbólowych. W niektórych krajach pacjent nabywa taki kieszonkowy aparat na receptę w aptece. W Polsce również czynione są w tyrn kierunku starania, bowiem jedna ze spółdzielni rzemieślniczych produkuje aż 4 typy takich aparatów. Do elektrostymulacji różni autorzy używają różnych przebiegów prądu impulsowego, o częstotliwości od kilku do kilkuset Hz i o różnym czasie trwania impulsów. Istnieje wiele modyfikacji tej metody. Metoda zbliżona do elektroakupunktury polega na przykładaniu małych płytek do punktów wzdłuż kręgosłupa, jeszcze inna, mniej swoista, na wprowadzeniu 2 igieł w przedramiona (przy bólu górnych partii ciała) lub w podudzia (przy bólu dolnych partii ciała.

Ryc. 11 Typowe miejsca przyłożenia elektrod w elektrostymulacji przeciwbólowej

Ryc. 12 Pacjentka z ministymulatorem przeciwbólowym – metoda autoterapii
Owiana aureolą tajemnicy ortodoksyjna akupunktura jest fizykalnym sposobem oddziaływania na organizm. Każdy rodzaj fizykoterapii działa na sferę cielesną, a poprzez nią na psychikę, ma więc oddziaływanie psychosomatyczne. W tradycyjnej i nowoczesnej medycynie zachodniej można znaleźć wiele metod pokrewnych oraz systemów terapii lub ich elementów niezwykle bliskich metodyce lub mechanizmom działania akupunktury.