DMHCh
m.h.u.
= (MH
ur.haq
– MH
ur.nor
).Vaqt ishlan
haq.
Bunda – DMHCh
m.h.u
– mehnat haqi buyicha urtacha stavkaning uzgarishi natijasida mehnat haqini
chetlanishi;
MH
ur. haq
- mehnat haqi buyicha urtacha haqiqiy stavkasi;
MH
ur. nor
– mehnat haqining urtacha normativ stavkasi;
Vaqt.ishlan
haq
- haqiqatda ishlangan vaqt (norma-soatda) yoki ishlab chiqarilgan
mahsulot soni.
Mehnat unumdorligining ta’siri, ya’ni mahsulot ishlab chiqarish uchun
ishlangan vaqtni uzgarishi haqiqatda ishlab chiqarilgan mahsulot uchun
ketgan haqiqiy (soatda) vaqt va normativ (soatda) vaqt orasidagi farqni
ish haqini normativ soatboy stavkasiga (urtacha) kupaytiriladi:
DIX
i. vaqt
= (Vaqt
a
ishlan
haq
–Vaqt.ishlan
nor
).Ish.haq
nor.ur.
39
Bunda: IX
i.vaqt
– ishlangan vaqtni uzgarishi natijasida xarajatlarni chetlanishi;
Vaqt.ishlan
haq
– haqiqatda ishlab chiqarilgan mahsulot uchun sarflangan haqiqatda
ishlangan vaqt (soatda);
Vaqt.ishlan
nor
–haqiqatda ishlab chiqarilgan mahsulot uchun sarflangan normativ vaqt
(soatda);
Ish.haq
nor.ur
ish haqining normativ soatboy stavkasi.
Keyinchalik haqiqiy xarajatlarni normativdan (rejadan) chetlanish
sabablarini aniqlash zarur. Chetlanishlar hisobi – bu faqatgina birinchi
qadam.
Rahbariyatga rejalashtirish buyicha qaror qabul qilish va xarajatlar
samaradorligini nazoratini amalga oshirish uchun ahborot lozim.
Chetlanish mavjudligini bilish kamlik qiladi, uning sabablarini aniqlash
zarur.
Sabablari quyidagilar bulish mumkin:
yomon moliyaviy rejalashtirish;
yomon ulchash yoki notug’ri hisob;
tasodifiy omillar;
Materiallar qiymati buyicha chetlanish quyidagilar natijasida bulishi
mumkin:
har xil ta’minot manbai;
narxning umumiy oshishi;
har xil nav materiallarni almashtirish;
katta partiyadagi tovar sotishdagi chegirmalarning uzgarishi.
40
mahsulotlardan foydalanish buyicha chetlanishlar quyidagilar
natijasida bulishi mumkin;
mahsulot dizaynining uzgarishi yuqori yoki kam materiallar sarfi;
har xil sortli materiallarning almashtirilishi;
mehnat haqi buyicha chetlanishlar quyidagilar hisobiga buladi;
mamlakat miqyosida xukumatning ishchi va xizmatchilarga
mehnat haqini oshirish buyicha qarori;
rejada nazarda tutilmagan ish vaqtidan tashqari bajarilgan ishga va
mukofat tulovlari;
har xil murakkab darajali ishning almashtirilishi.
Mehnat unumdorligi buyicha chetlanishlar quyidagilar natijasida sodir
buladi:
ish sharoitlarini takomillashtirilishi;
o’qitish effektining natijalari;
moddiy rag’batlantirish tizimi joriy qilinishi yoki xodimlarni
uqitish;
har xil murakkab darajali ishning almashtirilishi.
Tahlil qilayotganda bu chetlanishlarni maqsadga muvofiqligini urganib
chiqish lozim. Ularning sabablarini aniqlash zarur, korxonaning
moliyaviy natijasi va jami xarajat summasiga ularning ta’sirini aniqlash
kerak maqsadga muvofiq.
|