Alisher navoiy nomidagi toshkent davlat o‘zbek tili va adabiyoti universiteti o‘zbek tili va adabiyotini o‘qitish fakulteti

da
so‘zi nutqda talaffuz qilinishiga ko‘ra ot, sifat, fe’l va
ravish bo‘lib kelishi mumkin. 
4.
Takror
(reduplikatsiya) deganda grammatik ma’noni ifodalash maqsadida 
so‘z yoki uning biror qismini ikki marta qaytarish tushuniladi. Takrorlar ko‘p 
tillarda uchraydi, lekin u bir xil maqsadga xizmat qilmaydi. Masalan, u malay 
tilida grammatik vosita sifatida ishlatiladi va ko‘plik ma’nosi ifodalashda
foydalaniladi:
orang-odam, orang-orang - odamlar
5.
Ichki fleksiya 
deganda turli grammatik ma’nolarni ifodalash uchun so‘z
tarkibidagi tovushlarni o‘zgartirish tushunilib bu vosita hind-ovro‘pa va semit 
tillarida ko‘p qo’llaniladi. 
Arab tilida undosh tovushlar leksik ma’noni anglatsa, unlilar grammatik
ma’noni ifodalaydi. 
6.
Suppletivizm
deganda bir so‘zning grammatik shakllarini har xil so‘z
o‘zaklaridan yasalishi tushuniladi. So‘zlarning suppletiv shakli hind-ovropa

---

129 
tilllarida ko‘plab uchraydi. Grammatik ma’noni bu yo‘l bilan ifodalash,
asosan, kishilik olmoshlari hamda sifatlarga xosdir. Masalan,
я – меня; men –meni-menga; 
мы - нас; biz – bizni – bizga;
 
Grammatika tilning ichki qurilishi haqidagi bo‘lim hisoblanib, ikki 
qismdan iborat: morfologiya va sintaksis. 
MORFOLOGIYA 
Morfologiya
grammatikaning bir qismi bo’lib, so‘z turkumlari, so‘zning 
grammatik shakli, grammatik ma’no, morfologik kategoriya ( tushuncha)larni 
o‘rganuvchi bo’lim. Morfologiya so‘zni grammatik birlik sifatida tekshiradi. So‘z 
grammatik birlik sifatida grammatik ma’nosi va grammatik shakliga ega bo‘ladi. 
Grammatik ma’no 
So‘zning u yoki bu turkumga mansubligini ko‘rsatuvchi, so‘zning ma’lum 
bir grammatik shakl orqali ifodalanadigan ma’nosi grammatik ma’no hisoblanadi; 
qalam, suv, tosh, olma, bog’,uy
so‘zlari bir grammatik ma’noga mansub so‘zlar 
hisoblanadi.