Otli so
‘
z birikmasi
da hokim so‘z ot va otlashgan so‘zlar (sifat, son, ravish,
taqlid so‘z) bilan ifodalanadi:
shaharning ko
‘
chalari, hammasidan katta,
chumchuqning chug
‘
ur-chug
‘
uri, o
‘
quvchilarning beshtasi, beqiyos o
‘
lka, katta
qishloq.
Fe’lli so
‘
z birikmasi
da hokim so‘z fe‘l, uning sifatdosh, ravishdosh shakllari
bilan ifodalanadi:
kitobni o
‘
qimoq, daftarga yozmoq, tez yugurgan, ohista
gapirmoq, ta’sirli so
‘
zlab, zavq bilan o
‘
qimoq.
O‘zbek tilida so‘z birikmalarining tobe so‘zi, asosan, hokim so‘zdan oldin
keladi.
So
‘
z birikmasida so
‘
zlarning o
‘
zaro birikish usullari.
Kelishik va egalik
qo‘shimchalari hamda ko‘makchilar so‘z birikmalari, so‘zlarni bir-biriga
bog‘lashga xizmat qiladi.
So‘z birikmalari tarkibidagi tobe va hokim so‘zning hech qanday
qo‘shimchasiz, faqat ohang va ma’nosiga ko‘ra bog‘lanishi
bitishuv
deyiladi:
tez
termoq, chiroyli gapirmoq, ishchan o
‘
quvchi, mehribon murabbiy.
Tobe so‘zning hokim so‘zga
tushum, jo
‘
nalish, o
‘
rin-payt va chiqish kelishigi
qo‘shimchalari yoki ko‘makchilar yordamida bog‘lanishi
boshqaruv
deyiladi:
do
‘
stlarni hurmat qilmoq, g
‘
alaba uchun kurashmoq, yoshlarga g
‘
amxo
‘
rlik
qilmoq, sharoitga ko
‘
ra yondashmoq.
Tobe so‘zning hokim so‘zga qaratqich kelishigi qo‘shimchasi yordamida,
hokim so‘zning esa tobe so‘zga egalik qoshimchalari yordamida bog‘lanishi
moslashuv
deyiladi:
kitobning muqovasi, xonalarning kattarog
‘
i, bizning sinfimiz,
sizning ukangiz, universitet hovlisi.
Bitishuv, moslashuv, boshqaruv usullarini tobe so‘zga qo‘shilgan kelishik
shakllariga asoslanib ajratish mumkin:
1.Bosh kelishik:
Dostları ilə paylaş: |
