Alisher navoiy nomidagi toshkent davlat o‘zbek tili va adabiyoti universiteti o‘zbek tili va adabiyotini o‘qitish fakulteti

r
tovushi 
t
ga aylanadi va shunday
yoziladi. 
Eksperimental 
fonetika 
Experimental 
phonetics
Экспериментальн
ая фонетика 
Nutq 
tovushlari 
artikulyatsiyasidagi 
havo 
tebranishi, 
tebranish 
miqdori 
sarflangan vaqt, oberton qanday 
yuzaga chiqishi kabilar ma`lum 
texnik 
apparatlar 
vositasida 
aniqlanadi va shu asosda fonetik 
qonuniyatlar 
bo`g`in, 
urg`u, 
intonatsion xususiyatlar aniqlanadi.
 
Elat tili
Clan language
Язык племена 
Muayyan qabila, elat vakillarining 
muloqot tili 
Etimologiya
Etimology 
Этимология 
So`zlarning 
kelib 
chiqishini 
o`rganadigan bo`lim 
Faol nutq 
a’zolari 
Active speech 
organs
Активная речь 
Nutq tovushlarini hosil qilishda faol 
ishtirok etadigan a’zolar 
Fraza 
Stress
Фраза 
Nutqning yagona intonasiyaga ega 
o`zaro to`la pauza bilan ajraluvchi 
qismi. 
Fonetik 
transkripsiya 
Phonetic 
transcription
Фонетическая 
транскрипция 
Talaffuzni aniq ifodalashga xizmat 
qiladi va xorijiy tillar lug`atida 
keng qo`llaniladi. 
Fonema 
Phoneme 
Фонема 
Mazmun qiymatiga ega bo`lgan 
tovush 
Fonematik 
transkripsiya 
Phonetic 
transcription
Фонематическая 
транскрипция 
Grammatika 
kitoblarida 
misollarning 
morfologik 
strukturasini 
ko`rsatish 
uchun 
ko`proq ishlatiladi, chunki bunday 
hollarda so`z talaffuzidan ko`ra 
so`z tarkibi ahamiyatlidir; mazkur 
transkripsiya, asosan, fonemalarni 
qanday 
o`rinda 
ishlatilgan 

---

215 
bo`lishidan qat`i nazar, doim bir 
xil belgi bilan ko`rsatishdir. 
Flektiv tillar 
Flexional 
languages
Флектив 
ные языки 
O`zak morfema va affiksal 
morfema chegarasini ajratish qiyin 
bo`lgan tillar. 
Unga xos belgilar: 
-
bir 
affiks 
bir 
necha 
ma`noni ifodalaydi; 
-
affiks bir vaqtda ham 
shaxs, zamon va sonni 
ko`rsatishi mumkin. 
-
Affiks bir necha variantga 
ega bo`lishi mumkin 
-o`zak va negizga affikslar 
qo`shilganda tovushlar almashinuvi 
kuzatilishi mumkin; 
-
o`zak va negiz, negiz va 
grammatik 
affikslar 
o`rtasidagi 
chegarani 
belgilash 
qiyinchilik 
tug`diradi. 
Frazeologiya 
Phraseology
Фразеология 
Frazeologik 
birikmalar 
o`rganiladigan bo`lim 
Fonetika 
Phonetics
Фонетика 
Tilshunoslikning 
nutq 
tovushlari, ularning hosil bo`lishi, 
tiplari, 
tovushlar 
o`zgarishi, 
bo`g`inlar, ularning tuzilishi tiplari, 
strukturasi; urg`u, urg`u tiplari va 
intonatsiya haqidagi tarmog`idir. 
Fonetik yozuv
Phonetic writing
Фонетическая 
писменность 
Bir tovushni ifodalovchi harf 
tizimiga ega bo`lgan yozuv turi 
Fonetik-
fonologik 
qonuniyatlar
Phonetic-
phonologic rules
Фонетик-
фонологическая 
закономерность
Fonetik-fonologik tizimga xos 
qonuniyatlar 
Fonologiya
Phonology
Фонология 
Nutq 
tovushlarining 
vazifa 
qiymatini, fonemalar va ularning 
xususiyatlarini tahlil qiladigan soha 
Vulgarizm 
Vulgarism
Вульгаризм 
Nutqda 
kampir, momoy, mamulya, 
boboy, 
errayim, 
xumpar, 
takasaltang, bratishka, gardkam, 
neudachnik, 
to 
yes, 
znachit, 
dalagay, 
mersi, 
danke 
kabi 
«
shaxsiy
» ijod so‘zlari, o‘rinsiz 
og‘izga olinadigan so`zlar 
Gap
Sentence
Предложение 
So`z va so`z birikmalari vositasida 
ifodalanadigan fikr 
Grammatika 
(yun.) 
Grammar
Грамматика 
Tilshunoslikning 
so`z 
shakllari (shakl yasalishi), so`z 
birikmalarining turlari, gap turlari 

---

216 
(tilning 
grammatik 
qurilishi) 
haqidagi bo`limi 
Grammatik 
ma’no 
Grammatical 
meaning
Грамматическое 
значение 
So`zning shakliy qismi, grammatik 
shakli ifodalaydigan ma`no 
Grafika 
(yun.) 
Graphs
Графика 
Nutq tovushlarini yozma ifodalash 
vositalarining muayyan tuzilishi 
Darak gap 
Declarative 
sentence
Повелительное 
предложение 
Xabar, izoh mazmunini ifodalagan 
gaplar 
Dialekt 
(yun.) 
Dialect
Диалект 
Umumxalqtilining 
ma`lum 
bir 
hududda qo`llanadigan ko`rinishi 
Dialektologiya 
Dialectology
Диалектология 
Sheva, 
dialekt, 
lahjalarni 
o`rganuvchi bo`lim 
Dialog 
(yun.) 
Dialogue
Диалог 
Suhbatdoshlarning bevosita bir-
biriga qaratilgan nutqi 
Differensiatsiya
Differentiation
Дифференциация 
Tillarning 
dialektlarga 
parchalanishi
Denotativ 
ma’no
Denote meaning
Денотатическое 
значение 
So‘z ma’nosi ko‘chishi natijasida 
o‘z va kochma ma’no hosil bo‘ladi. 
So‘zlarning nutq jarayoniga bog‘liq 
bo‘lmagan atash ma’nosi 
o
‘
z ma’no
(«denotativ», 
«bosh», 
«atash» 
ma’nosi) sanaladi. 
Idrok
Mind
Соображение 
Voqelikni, 
mohiyatni 
qabul 
qiluvchi ong mahsuli 
Integratsiya
Integration
Интеграция 
Bir tilga mansub shevalarning 
adabiy 
til 
me`yorlariga 
yaqinlashuvidir
Ideografik 
yozuv
(yun.) 
Ideographic writing Идеографическая 
письменность 
Yozuvning bu turi 
logografik yozuv
deb ham yuritiladi. (“logos-so‘z”, 
“grafo- yozaman”). Negaki, bunday 
yozuvdagi 
ramzlar 
narsa-
buyumlarni aks ettirib qolmay, 
tildagi so‘zlarni ham ifodalaydi. 
Ichki fleksiya
Internal flexion
Внутренная 
флексия 
Tashqi ta’sirlarsiz yuzaga keladigan 
o`zgarish 
Izohli lug‘at
Explanatory 
dictionary
Тольковый 
словарь 
Lug‘aviy birliklarning (so‘z yoki 
iboralarning) ma’nosi izohlanadi. 
Lug‘aviy 
birlik 
ko‘p 
ma’noli 
bo‘lsa, uning barcha ma`nolari 
keltiriladi va izohlanadi. 
Imlo lug‘ati 
Orthographic 
dictionry 
Орфографический 
словарь 
So‘zlarning 
imlo 
qoidalariga 
binoan qanday yozilishini qayd 
etadi. Imlo lug‘ati (orfografik 
lug‘at) 
so‘zlarning 
to‘g‘ri 
yozilishini ko‘rsatadi. 

---

217 
Jargon 
(fr.) 
Jargon, slang 
Жаргон 
Biror guruh vakillarining o`z nutqi 
bilan ko`pchilikdan ajralib turish 
maqsadida 
o`zgacha 
ma`noda 
qo`llaydigan so`z va iboralar. 
Kinoya
Allegory
Ирония 
Teskari ma’no, kesatiq bilan 
aytilgan fikr 
Kommunikatsiy
a
Communication
Коммуникация 
Ijtimoiy 
vaziyatdagi 
o`zaro 
muloqot, fikr almashish jarayoni 
Kreol tillar
Creole languages
Языки креол 
Mustamlaka qiluvchi davlat va 
mustamlaka 
qilinuvchi 
davlat 
tillarining 
o`zaro 
chatishuvi 
asosidagi til. Bu tilda o`zaro 
qiluvchi jamiyat mavjud bo`ladi. 
Konnatativ 
ma’no
Connotative 
meaning
Коннотативные 
значение 
So‘zni 
ko‘chma, 
konnotativ 
ma’noda 
qo‘llash 
(metafora, 
polisemiya va b.). 
Harf
Letter
Буква 
Fonemalarning yozuvdagi shakli. 
Bosh harf – shaxs, joy, idora, 
mukofot, asarga qo‘yilgan atoqli 
otlarning birinchi harfi 
Hukm
Decision
Приказ
Gap orqali ifodalanuvchi tafakkur 
birligi 
Leksema 
(yun.) 
Lexeme
Лексема 
Tilning lug`at tarkibiga xos birlik; 
til qurilishining lug`aviy ma`no 
anglatuvchi birligi. 
Leksik ma’no 
Lexical meaning
Лексическое 
значение 
So`zning material qismi (leksema) 
bildiradigan 
ma`no; 
lug`aviy 
ma`no. 
Leksikografiya
Lexicographics 
Лексикография 
So‘z shakllari, tilning lug‘at boyligi 
– lug‘atlar haqidagi ta’limot. 
Lingvistika 
Linguistics
Лингвистика 
Til va jamiyat, til va nutq, til va 
tafakkur, 
til 
va 
madaniyat 
masalalarini o`rganuvchi soha 
Lingvistik tahlil 
metodlari 
Linguistic analyze 
methods
Методы 
лингвистических 
анализов 
Lingvistik 
birliklar, 
hodisalar 
talqininga 
oid 
muhim 
ilmiy 
xulosalar ishlab chiqish uchun asos 
bo`lgan metodlar 
Milliy til
National language
Национальный 
язык 
Millat 
vakillari 
o`rtasidagi 
muloqotni ta’minlovchi, millat 
taraqqiyoti natijasida shakllangan 
til 
Mantiq
Logics
Логика 
Tafakkur masalalari, fikrlash 
jarayonini tahlil qiluvchi soha 
Mahalliy tillar
Local languages
Местные языки 
Me’yorlashmagan, yozma shakliga 
ega 
bo`lmagan, 
faqat 
og`zaki 
muloqot uchun xizmat qiladigan til 
Matn
Text
Текст 
Muayyan mazmundagi gaplar 
yig`indisi 

---

218 
Me’yorlashtirilg
an tillar
Finite language
Нормированные 
языки 
Me’yorlashtirilgan, 
muayyan 
qonun-qoidalar 
asosida 
sayqallangan, ham og`zaki, ham 
yozma shakliga ega bo`lgan til 
Metateza 
(yun.)
Metathesis
Метатеза 
Nutq tovushlarining o`rin 
almashuvi 
Metafora
(yun.) 
Metaphor
Метафора
Bir predmet nomining boshqa 
predmet nomiga ular o‘rtasidagi 
ma’lum 
o‘xshashlik 
asosida 
ko‘chishi 
Metоnimiya 
Metonym
Метонимия 
Narsa va hodisalar o‘rtasida makon 
va zamondagi o‘zaro aloqadorlik 
asosida biri nomining ikkinchisiga 
ko‘chishi 
Metod
Method
Метод 
Bilishning yo`li, tadqiqot usuli 
Morfema 
(yun.) 
Morpheme
Морфема 
Tilning ma`noli, boshqa ma`noli 
qismlarga 
bo`linmaydigan 
eng 
kichik birligi. Morfema ikki xil 
bo`ladi: 1) o`zak (so`z) morfema; 
2) affiksal morfema (qo`shimcha 
morfema). 
Morfemika 
(yun.) 
Morphemics 
Морфемика
Morfemalarning mohiyati, tuzilishi, 
turlari haqidagi bo`lim, ta`limot. 
Morfem lug‘at
Morpheme 
dictionary
Морфемный 
словарь 
So`zlar tarkibiy qismlarga ajratnib 
berilgan lug`at 
Morfologiya 
(yun.) 
Morphology
Морфология 
Grammatik ma`no so`z shakllari, 
so`z turkumlari haqidagi grammatik 
ta`limot. 
Muloqot 
jarayoni 
Meeting situation 
Ситуация 
общения 
Muloqot davomida adresant va 
adresat holatiga oid vaziyat 
Mustaqil so‘z 
turkumi
Independent parts 
of speech
Самостоятельные 
части речи 
Alohida qo`llana oladidan, mustaqil 
holda ma’lum so`roqlarga javob 
bo`ladigan, gap bo`lagi vazifasida 
keladigan so`zlar turkumi 
Neologizm 
(yun.) 
Neologism
Неологизм 
Yangi 
so`z, 
iboralar. 
Neologizmlar 
– 
taraqqiyotni 
jadallashtirishga 
aloqador 
tushunchalarni belgilash maqsadida 
yaratilgan yangi, hali o`zlashib 
ketmagan so`zlardir. 
Numerativ 
Numeral
Нумератив 
Hisob so`zlari 
Nutq tovushi 
Speech sounds
Звуки речи 
O`pkadan 
kelayotgan 
havoning 
nutq organiga urilishidan hosil 
bo`lgan tebranish.
 
Nutq 
situatsiyasi 
Speech situation
Речевая ситуация Nutqiy jarayondagi vaziyat 
Orfoepiya
Orphoepics 
Орфоэпия
So`zlarning 
to`g`ri 
talaffuzini 
o`rganadogan bo`lim 

---

219 
Omonim
Homonym
Омоним
Aytilishi va yozilishi bir xil bo‘lib, 
turli atash ma’nolarini bildirgan 
so‘zlar 
Qiyosiy-tarixiy 
fonetika
Comparative-
historical phonetics
Сравнительно-
историческая 
фонетика 
Qiyoslash 
va 
tarixiy 
shakily 
ko`rinishlar 
tahliliga 
qaratilgan 
fonetika
Qiyosiy-
tipologik 
fоnetika
Comparative-
typological 
phonetics 
Сравнительно-
типологическая 
фонетика 
Qiyoslash 
va 
tarixiy 
shakily 
ko`rinishlar, tipologik xususiyatlar 
tahliliga qaratilgan fonetika 
Sust nutq 
a’zolari 
Passive speech 
organs 
Пассивные 
речевые органы 
Nutq 
tovushlarini 
hosil 
qilish 
jarayonida kam ishtirok etadigan 
nutq a’zolari 
Prototil
Protolanguage
Прототил 
Muayyan tilning shakllanishi uchun 
asos bo`lgan til 
Pijin tillar
Pidjine languages
Языки пижин 
Mustamlaka qiluvchi davlat va 
mustamlaka 
qilinuvchi 
davlat 
tillarining 
o`zaro 
chatishuvi 
asosidagi til. Bu tilda o`zaro 
qiluvchi jamiyat mavjud bo`lmaydi. 
Piktografik 
yozuv
Pictographic 
writing
Пиктографическа
я писменность
Voqea-hodisalar haqidagi tafakkur 
ma’lumotlari 
jonli 
va 
jonsiz 
vositalar orqali ifodalangan yozuv 
piktografik yozuv hisoblanadi. Bu 
atama 
“chizilgan” 
va 
“yozaman”degan 
ma’nolardagi 
so‘zlardan tuzilgan. Yozuvning bu 
turi 
ma’lumotlarning 
dastlabki 
qaydlarini 
yetkaza 
oladi 
va 
mavhum tushunchalarni ifodalash 
imkoniyatiga ega emas. 
Punktuatsiya
Punctuation
Пунктуация 
Tinish belgilari va ularni yozma 
nutqda 
to‘g‘ri 
qo‘llash 
yo‘l-
yo‘riqlarini 
o‘rganuvchi 
tilshunoslik bo‘limi 
Ramz
Symbol
Символ 
Muayyan tushunchani ifodalash 
uchun xoslangan so`z 
Segment
Segment
Сегмент 
Og‘zaki nutq oqimi ketma-ket 
joylashgan 
va 
bo‘linuvchanlik 
xususiyatiga ega bo‘lgan tovushlar 
sistemasidan 
iborat. 
Bunday 
bo‘linuvchanlik xususiyatiga ega 
bo‘lgan tovushlar qatori