Alisher navoiy nomidagi toshkent davlat o‘zbek tili va adabiyoti universiteti o‘zbek tili va adabiyotini o‘qitish fakulteti



Yüklə 3,61 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə76/203
tarix21.10.2023
ölçüsü3,61 Mb.
#158334
1   ...   72   73   74   75   76   77   78   79   ...   203
Alisher navoiy nomidagi toshkent davlat o‘zbek tili va adabiyoti (1)

Fonetik-fonologik sath. 
Tilning bu sathi til tizimidagi nutq tovushlarini o‘rganadi. Fikr almashish 
uchun foydalaniladigan so‘zlar va gaplar, albatta, tovush lar tizimida o‘z ifodasini 
topadi. Tilning tovush tizimini turli tomondan o‘rganish mumkin, chunki nutq 
tovushlari o‘z tabiatiga va til tizimida bajaradigan funksiyasiga ko‘ra murakkab 
hodisadir. Inson nutqining tovushlari fizik xususiyatlariga ko‘ra tabiatda paydo 
bo‘ladigan tovushlarning bir turidir. Shuning uchun tovushlar tizimini o‘rganishda 
akustik nuqtayi nazardan ham yondashiladi. Ammo, inson foydolanadigan 
tovushlar, tabiatdagi boshqa tovushlardan farqli o‘laroq, kishining nerv sistemasi 
tomonidan boshqarilib turadigan nutq organlari mahsulidir. Shuning uchun
tovushlar fiziologik nuqtayi nazardan ham o‘rganiladi. Nihoyat, tovushlarni tildagi 
bajaradigan funksiyasi nuqtayi nazaridan ham o‘rganish mumkin, chunki tovushlar 
tilda o‘z holicha mavjud bo‘lmaydi. Ular so‘zlarni yasashda va fikr almashish 
vositasini ta`minlab berishda muhim rol o‘ynaydi. Tovushlarning fizik va biologik 
xususiyatlarini fonetika fani o‘rganadi. Tovushlarning til tizimida bajaradigan 
funksiyalarini esa fonologiya o‘rganadi. Fonetikaning bir necha ko‘rinishlari bor:

nazariy fonetika, amaliy fonetika, segmental, supersegmental fonetika va 
fonologiya. 
Fonetikaning to‘rtinchi asosiy sohasi hisoblanmish fonologiya alohida fan 
sifatida qaraladi. 
Fonetika tilning boshqa qismlari va sathlari bo‘lgan morfologiya va 
sintaksis, leksika va uslubiyat bilan uzviy bog‘liqdir. Nutq fonetik jihatdan 
fraza, 
takt, bo‘g‘in va nutq tovushlari
ga ajraladi. 
Fraza 
nutqning eng katta fonetik 
birligi bo‘lib, ikki tomondan pauza bilan chegaralanib, o‘ziga xos ohangga ega 
bo‘ladi. Frazalar taktdan tashkil topgan bo‘ladi. Frazaning ikki kichik pauza 
orasiga joylashgan va yagona urg‘u bilan talaffuz qilinadigan bir yoki bir nechta 
bo‘g‘inning yig‘indisiga 

Yüklə 3,61 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   72   73   74   75   76   77   78   79   ...   203




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin