Alisher navoiy nomidagi
Yüklə 1,21 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- II bob. Gap bo„laklarini o„qitishda qo„llaniladigan metodlar tavsifi.
|
59
. Izoh: Sen Pushkinning sevgan malagi gapi ham kesimlik qo‗shimchalarisiz va bog‗lamasiz qo‗llanilgan ot kesimli gap bo‗lib, ega va kesim orasida tire qo‗llanilishi shart: Sen – Pushkinning sevgan malagi kabi. Darsliklarning o‗zida, ayniqsa, nazariy qismlarda bunday xatolarga yo‗l qo‗yilishi o‗quvchi-talabalarda yanglish nazariy ma‘lumotlarni yuzaga keltirib, ko‗plab noroziliklarga sabab bo‗lmoqda. Berilgan topshiriq(mashq)larning bir xilligi, bir xil yondashilganligi – 121- mashq. Gaplarning kesimlarini topib, fe‘l kesim va ot kesim guruhlariga ajratib yozing 60 .
iboralar bilan ifodalanayotganini ayting 61 . – 11-mashq. Matnni o‗qing, kesimlarni aniqlab, kesimlik shakllarini izohlang 62 . – 29-mashq. Gaplarni o‗qing. Kesimlarni aniqlab, ikki ustunga yozing 63 . Ot kesim Fe‘l kesim
Berilgan topshiriqlarda ijodiy yondashuv yo‗qligi Darsliklarda gap bo‗laklariga ajratishda(tahlilda) yondashuvning ikki xilligi • Maktab ta‘limi davomida gap bo‗laklariga ajratishda ―yaxlitlash‖ tamoyiliga amal qilinsa, akademik litsey darsligida bo‗lsa ―butundan qismga‖ tamoyili amal qiladi.
58 Nurmonov A., Mahmudov N., Sobirov A., Yusupova Sh. Hozirgi o‗zbek adabiy tili. Akademik litsey 3-kurs talabalari uchun darslik. – T.: Ilmi ziyo, 2015. 431-b. 59 Qodirov M., Ne‘matov H., Abduraimova M., Sayfullayeva R. Ona tili. 8-sinflar uchun darslik. – T.,2014. 66-b. 60 Qodirov M., Ne‘matov H., Abduraimova M., Sayfullayeva R. Ona tili. 8-sinflar uchun darslik. – T,2014. 59-b. 61 Qodirov M., Ne‘matov H., Abduraimova M., Sayfullayeva R. Ona tili. 8-sinflar uchun darslik. – T,2014. 65-b. 62 Mahmudov N., Nurmonov A., Sobirov A. Ona tili. 9-sinflar uchun darslik. – T,2014. 9-b. 63 Nurmonov A., Mahmudov N., Sobirov A., Yusupova Sh. Hozirgi o‗zbek adabiy tili. Akademik litsey 3-kurs talabalari uchun darslik. – T.: Ilmi ziyo, 2015. 436-b.
32
• ―Yaxlitlash‖ tamoyili shuni ifodalaydiki, sifatdosh, ravishdosh, harakatnomi o‗ramlar, murakkab birikmalar orqali ifodalangan bo‗laklar(qismlar) o‗ziga tobelanib birikkan qismlar bilan bitta gap bo‗lagi bo‗lib keladi(maktab ta‘limi davomida o‗quvchilar bu yondashuvni qabul qilishga qiynalishadi). To‗ldiruvchilar boshqa gap bo‗laklari kabi birikmali holda ham qo‗llanadi: Voris hammaning ertaga ovga jo„nashini aytdi 64 . • ―Butundan qismga‖ tamoyili – o‗rta maxsus ta‘limi, xususan, akademik litsey darsligida bunday o‗ram va murakkab birikmalar orqali ifodalangan bo‗laklar qismlarga ajratish orqali sintaktik tahlil qilina boshlaydi: bunday bo‗laklarning qismlariga ―nomustaqillik rutbasi‖ beriladi: nomustaqil to‗ldiruvchi kabi. Agar to‗ldiruvchi bog‗langan so‗z kesim bo‗lib shakllana olmagan bo‗lsa, ana shu so‗z bilan bitta gap bo‗lagi bo‗lib kelib, bo‗lakning bo‗lagi bo‗ladi 65 . U
nomustaqil to‗ldiruvchi deyiladi: Onamdan eshitgan gaplarni ayttim. Haqiqatan ham, darslikdagi ayrim bo‗limlardagi ma‘lumotlar o‗quvchini fikrlashga, ijodiylik qobiliyatini o‗stirishga emas, aksincha, faqatgina ma‘lumotlarni yodlab qolishga qaratiladi.
Biz pedagoglar darsliklar bilan ishlash jarayonida ko‗pgina qiyinchiliklarga duch kelishi hamda ko‗nikma va malakalarining ancha sustligiga guvoh bo‗lamiz. Bunga asosiy sabab «nazariy qismlar tilining o‗ta rasmiy va og‗irligi, savol- topshiriqlarning jo‗nligi, suratlar va boshqa qo‗shimcha didaktik materiallarning tegishlicha berilmasligi va hokazolar» deb bilamiz. Buning asosiy o‗zak nuqtasi o‗qituvchiga bog‗liq ekanligi ta‘kidlanadi: «Ammo eng muhimi, o‗quvchilarning o‗quv-biluv faoliyatida asosiy manbaa bo‗lgan darslik va majmualar ustida ishlashga talab darajasida o‗rgatilmasligidadir» 66 . 64 Qodirov M., Ne‘matov H., Abduraimova M., Sayfullayeva R. Ona tili. 8-sinflar uchun darslik. – T,2014. 90-b. 65 Nurmonov A., Mahmudov N., Sobirov A., Yusupova Sh. Hozirgi o‗zbek adabiy tili. Akademik litsey 3-kurs talabalari uchun darslik. – T.: Ilmi ziyo, 2015. 442-b. 66 Yo‗ldasheva D. Ona tili ta‘limi maqsadining tadrijiy taraqqiyoti. T.: O‗zbekiston Milliy ensiklopediyasi, 2013. 61-b. 33
«Uzluksiz ta‘lim tizimi uchun o‗quv adabiyotlarining yangi avlodini yaratish konsepsiyasi» 67 da ta‘kidlanganidek: «Milliy istiqlol g‗oyasiga sodiq, yetarli intellektual salohiyatga ega, ilm-fanning zamonaviy yutuqlari asosida mustaqil fikr va mushohada yurita oladigan shaxslarni tarbiyalash hamda raqobatbardosh, yuqori malakali kadrlarni tayyorlash masalasi o‗quv adabiyotlarining yangi avlodini yaratishni talab qilmoqda. Mafkuraviy hamda mazmun va mohiyati jihatdan eskirgan, to‗liq an‘anaviy (bosma) usulda nashr etilayotgan darsliklarning ma‘lum qismi yangi ta‘lim tizimining talab va ehtiyojlariga javob berolmay qoldi» 68 .
yaratishning maqsad va vazifalari quyidagicha belgilangan: «Konsepsiyaning maqsadi uzluksiz ta‘lim tizimining barcha ta‘lim turlari uchun o‗quv adabiyotlarining yangi avlodini yaratish tamoyillari va ularni tayyorlash mexanizmlarini belgilashdan iboratdir.» 69 .
Ona tili darsliklari o‗quvchilarning milliy mafkura asosida shakllanadigan dunyoqarashlarida muhim rol o‗ynaydi. Yaxshi darslik mukammal dars, puxta bilim, o‗quvchilarning mustaqil, ijodiy ishlarini yo‗lga qo‗yish degani hamdir. Bugina emas, yaxshi darsliklar o‗quvchilar egallaydigan bilimlarning hajmi va sifatini ham kafolatlaydi. Demak, darslik tufayli biz pedagogik maqsad sifatida ko‗zda tutadiganimiz asosiy holat – aks aloqani ham ta‘minlagan bo‗lamiz.
67 Каrimоv A., Imаmоv E., Ro‗ziyеv Q., Bo‗tаyorоv O. Uzluksiz tа‘lim tizimi uchun o‗quv аdаbiyotlаrining yangi аlоdini yarаtish kоnsеpsiyasi. – Т.: Shаrq, 2002. 68 O‗shа kitоb, 3-bеt. 69 O‗shа hujjаt, 4-bеt. 34
II bob. Gap bo„laklarini o„qitishda qo„llaniladigan metodlar tavsifi. Yüklə 1,21 Mb. Dostları ilə paylaş:
|