Alqoritm, xassələri və təsvir üsulları

(Servis/Saxlanılan yer...) əmri ilə çağrılan Object Repository (Obyektlərin saxlanıldığı yer) pəncərəsi ilə idarə olunur. Bu zaman Obyektlərin saxlanıldığı yerə yeni səhifələr əlavə etmək (Add Page...), onları pozmaq (Delete Page...) və ya onların adlarını dəyişmək (Rename Page...), həmçinin obyektlərə düzəlişlər etmək (Edit Object) və onları pozmaq (Delete Object) olar. İnteqrallaşdırılmış mühitdə yeni əlavə yaratdıqda Delphi interfeysini bağlamadan, köhnə layihəni File/Close All
(Fayl/Hamısını bağlamaq) əmri ilə bağlamaq məqsədəuyğundur.
İnteqrallaşdırılmış iş mühitində ən çox istifadə edilən əmrlər
Delphi inteqrallaşdırılmış iş mühitində ən çox istifadə edilən əmrlər Cədvəl l.-də göstərilmişdir.
Cədvəl 1. Delphi inteqrallaşdırılmış iş mühitində ən çox istifadə edilən əmrlər

Əmrin adı	Klavislər	Əmrin yerinə yetirdiyi funksiya
File/New		Yeni obyekt (əlavə, forma, yunit və s.) yaratmaq
Run/Run	F9	Layihənin yerinə yetirilməsi
View/Units...	Ctrl+F12	Modulun ekranda təsviri
ViewForms	Shift+F12	Forma konstruktorunun ekranda təsviri
Component/Configure Palette		Komponentlər palitrasının sazlanması
View/Code Explorer		Kod bələdçisinin ekranda təsviri
View/Object Inspector	Fll	Obyektlər inspektorunun ekranda təsviri
Project/View Source		Layihə faylının ekranda təsviri
Project/Options...	Ctrl+Shift+Fll	Layihənin parametrlərinin təyini
Project/Compile Projectl	Ctrl+F9	Layihənin kompilyasiyası
Project/Compile All Projects		Bütün layihənin kompilyasiyası
Project/Build Projectl		Layihənin yığılması
Project/Build All Projects		Bütün layihənin yığılması
Run/Program Reset	Ctrl+F2	Sonsuz dövr etmə zamanı proqramın dayandırılması
Tools/Environment Options		Delphi interfeysinin parametrlərinin sazlanması
View/Project Manager	Ctrl+Alt+Fll	Layihə menecerinin ekranda təsviri
View/Debug Wndows		Layihə sazlayıcısının ekranda təsviri
View/Browser	Shift+Ctrl+B	Layihə icmalçısının ekranda təsviri
Tools/Repository		Obyektlərin saxlanıldığı yerin sazlanması
	F12	Forma konstruktoru ilə Kod redaktorunun yerlərinin dəyişdirilməsi
Save Pro.ject As...		Layihəni necə yadda saxlamaq
Save AII	Shift+Ctrl+S	Bütün layihəni saxlamaq
Close AU		Bütün layihəni bağlamaq

Mühazirə 16 : Əlavə interfeysi

Komponentlər palitrasından seçilən və forma üzərində yerləşdirilən komponentlər əlavə interfeysini təşkil edir, komponentlər özləri isə bir növ qurucu bloklar olur. Proqramçı əlavə interfeysini konstruksiya etdikdə komponentləri forma üzərində yerləşdirir və əlavə yerinə yetirildikdən sonra, o, hansı görünüşdə olacaqdırsa, konstruksiyaetmə zamanı demək olar ki, onu elə o cür görür.
Delphi-də vizual (görünən) və qeyri-vizual (sistem) komponentlər mövcuddur. Bu layihənin yerinə yetirilmə mərhələsində belədir, əlavə layihələndirildikdə isə bütün komponentlər görünür.
Vizual komponentlərə düymələr, siyahılar, dəyişdiricilər, formalar və s. aiddir. Bu komponentlərə idarəedici komponentlər və ya idarəetmə elementləri deyilir. Məhz vizual komponentlər əlavə interfeysini yaradır.
Qeyri-vizual komponentlərə vacib, lakin köməkçi əməliyyatlar yerinə yetirən komponentlər, məsələn, Timer saniyə ölçəni və ya Table verilənlər yığımı aiddir.
Əlavə interfeysi yaradıldıqda hər komponent üçün aşağıdakı əməiliyyatlar yerinə yetirilir:

1. 
   Komponentlər palitrasından komponentlərin seçilməsi və onların forma üzərində yerləşdirüməsi;
   
2. 
   Komponentin xassəsinin dəyişdirilməsi
   

Proqramçı bu əməliyyatları Forma konstruktorunda Komponentlər palitrası və Obyektlər inspektoru vasitəsilə yerinə yetirir. Əlavə interfeysinin yaradılması prosesi ənənəvi proqramlaşdırmadan daha çox konstruksiyaetmə işlərinə oxşayır. Ona görə də əlavənin yaradılması prosesi proqramlaşdırma yox, konstruksiyalaşdırma adlanır.

Komponentlər palitrası və forma

Mausun düyməsini səhifənin yarlıkı üzərində basdıqda bu səhifədə toplanmış komponentlər palitrada təsvir olunur. Mausun göstəricisini komponentin üzərində bir az ləngitdikdə onun adı peyda olur. Delphi-də yüzdən çox komponentlər mövcuddur. İndiyədək Delphi-yə aid elə bir ədəbiyyat yoxdur ki, orada bütün bu komponentlər tam əhatə edilmiş olsun. Biz də yazacağımız proqramlarda onların ən vaciblərini öyrənəcəyik.
Komponentlər palitrasından komponenti seçmək üçün onun piktoqramı üzərində mausun düyməsini basmaq lazımdır. Bu zaman onun piktoqramı çökdürülmüş (sıxılmış) vəziyyətdə olur. Bundan sonra, formanın boş sahəsində mausun düyməsini basdıqda, onun üzərində komponentin piktoqramı peyda olur. Palitrada isə komponentin piktoqramı adi görkəm alır. Komponentin piktoqramı üzərində mausun düyməsini iki dəfə basdıqda komponent nəinki seçilir, hətta o, avtomatik olaraq formanın orta hissəsində yerləşdirilir. Hər hansı komponenti seçdikdən sonra, seçməni ləğv etmək üçün. Palitranın sol tərəfındəki ox təsvirli nişan üzərində mausun düyməsini basmaq lazımdır.
Forma üzərində bir neçə eyni komponent yerləşdirmək üçün Komponentlər palitrasında onu seçməzdən əvvəl, Shift klavişini basıb saxlamaq lazımdır. Bu halda, forma üzərində mausun düyməsini basaraq komponenti orada yerləşdirdikdə, Palitrada onun piktoqramı çökdürülmüş vəziyyətdə qalır və mausun düyməsini növbəti dəfə basdıqda həmin komponent təkrarən forma üzərində yerləşdirilir. Komponentin seçilməsini ləğv etmək üçün ya digər komponenti seçmək ya da ox təsvirli nişan üzərində mausun düyməsini basmaq lazımdır.
Delphi-də obyektlərin, o cümlədən, komponentlərin tiplərinin təsvirində T hərfi göstərilir. Əksər hallarda komponentlərin işarələrində onların adları deyil, tipləri göstərilir. Komponentləri işarə etmək üçün biz onların adlarını istifadə edəcəyik, başqa sözlə TButton yox, Button, TEdit yox, Edit yazacağıq.
Komponenti funksiya üzərində yerləşdirdikdən sonra, Delphi avtomatik olaraq, modul faylı və təsvirlər faylına dəyişikliklər edir. Hər yeni komponent üçün modul faylına (yunitə) belə formatlı sətir əlavə edilir:
Komponentin adı: komponentin tipi;
Məsələn, Button düyməsi və Edit birsətirli mətn redaktoru üçün bu sətir Buttonl: TButton; Editl: TEdit; kimi olacaqdır. Əgər forma üzərində bir neçə eyni komponent yerləşdirilərsə, onlar ardıcıl olaraq nömrələnir:
Buttonl: TButton; Button2: TButton; Button3: TButton;
Button düyməsi üçün təsvirlər faylma avtomatik olaraq belə kod yazıla müəyyən yazıla bilər.
Object Buttonl: TButton
Left=88 Top=120
Width=75
Height=25
Caption='Buttonl'
TabOrder=0 End
Bu kodda düymənin koordinatları, ölçüləri, sərlövhəsi və fokus almaq xassəsi təsvir
olunmuşdur. Forma üzərində komponentin yerini dəyişdikdə - Left və Top
xassələrinin qiyməti, düymənin özünü böyütdükdə və ya kiçiltdikdə isə onun Width
və Height xassələri və s. dəyişəcəkdir.
İndi isə formanın xüsusiyyətlərini öyrənək.
Biz artıq bilirik ki, forma gələcək layihənin karkasıdır və biz proqramlaşdırmadan əvvəl forma ilə işləyirik. Proqram hazır olduqda və onu işə buraxdıqda həmin bu forma mükəmməl pəncərəyə çevriləcəkdir. Hər bir proqramın ən azı bir pəncərəsi, deməli forması olmalıdır.
Forma üzərində yerləşdirilmiş komponent tərəflər və bucaqlar üzrə kvadrat şəkilli markerlərlə qeyd olunur. Forma üzərində istənilən komponenti seçdikdə də belə markerlər əmələ gəlir. Komponenti seçmək üçün onun oblastında mausun düyməsini basmaq kifayətdir. Komponenti seçdikdən sonra, onun yerini və ölçülərini dəyişdirmək olar. Komponentin ölçüsünü dəyişdirmək üçün mausun göstəricisini marker üzərində yerləşdirib, ikitərəfli oxun əmələ gəlməsinə nail olduqdan sonra, mausun sol düyməsini basaraq onu hərəkət etdirmək lazımdır. Komponentin üfüqi və ya şaquli ölçülərii dəyişdirdikdə tərəflər üzərindəki markerlərdən, komponentin ölçülərini mütənasib dəyişdikdə isə künclərdəki markerlərdən istifadə etmək lazımdı. Forma üzərində komponentin yerini dəyişdirdikdə isə mausun göstəricisini komponentin daxilində yerləşdirib mausun sol düyməsini basıb saxlayaraq onu hərəkət etdirmək lazımdır. Bundan başqa, forma üzərində bir neçə komponenti düzləndirmək və ya bu və ya digər komponenti ön və ya arxa plana keçirmək olar. Bütün bu əməliyyatlar şəkilçəkm redaktorundakı əməliyyatları xatırladır. Eyni zamanda bir neçə komponenti seçmək üçün, Shift klavişini basıb saxlayaraq, hər bir komponent üzərində mausun sol düyməsini basmaq lazımdır.
Susmaya görə, forma üzərində komponentlər nöqtəli şəbəkə xətlərinə göra düzləndirilir. Bu inteqrallaşdınimış iş mühitinin parametrlərində Snap to Grid (Şəbəkəyə görə düzləndirmə) parametri qarşısında bayraq ( S işarəsi) qoymaqla müəyyənləşdirilir. Susmaya görə şəbəkənin addımı (nöqtələr arasındakı məsafə) 8 pikselə bərabərdir və layihələndirmə zamanı formanın səthində şəbəkə həmişə təsvir olunur. Şəbəkəyə görə düzləndirmə, şəbəkənin təsviri (Display Grid-Şəbəkənin təsviri bayraği) və üfüqi və şaquli şəbəkə addımdan Environment Options (Mühitin parametrləri) dialoq pəncərəsinin Preferences (Üstünlüklər) səhifəsində müəyyənləşdirilir. Bu pəncərəni çağırmaq üçün Tools/Environment Servis/Mühitin parametrləri) əmrini icra etmək lazımdır.