Amaliy mashg‘ulot №8 Mavzu: Pokovka og‘irli uni boshqarish va zarur rejimiga rostlash

Amaliy mashg‘ulot №8

Mavzu: Pokovka og‘irli uni boshqarish va zarur rejimiga rostlash

Ishdan maqsad: Pokovka og‘irli uni boshqarish va zarur rejimiga rostlashni o‘rganish

Nazariy ma’lumotlar

Metall buyumlarni o‘zaro erigan kavsharlar bilan biriktirib, ajralmaydigan birikmalar olish texnologik jarayoniga kavsharlash deyiladi. Kavsharlarning suyuqlanish temperaturasi kavsharlanuvchi metall buyumlarning suyuqlanish temperaturasidan past bo‘ladi. Kavsharlash metall buyumlarni eritib, payvandlashga bir oz o‘xshasa-da, kavsharlashda metall buyumlarning kavsharlash joylari erimaydi. Amaliyotda bu har ikkala usulni, masalan, mis va latunь buyumlarnii mis kavsharlar bilan kavsharlashda chegarasini ajratish kiyin. Kavsharlab, sifatli va arzon birikmalar olishda metall buyum va kavshar o‘zaro erishi va diffuziyalanishi, kavsharlanuvchi yuzalarning tozaligi, tekisligi, kavsharning yuza bo‘ylab oqishi bilan yaxshi ho‘llashi kabi kator texnika va niqtisodiy ko‘rsatkichlar roli muhim. Odatda, kavsharlar turli rangli metall qotishmalardan iborat bo‘ladi. Ayniqsa, evtektik qotishmalar suyuqlanish temperaturasining pastligi, suyuqlanish boshlanishi va tutash temperaturalari intervalining kichikligi qo‘l keladi.
Kavsharlashda kavsharlanuvchi metall buyumlarni kavsharlash joylari sirtlaridagi oksidlar, moy va kirlarni ajratish, bu yuzalarni oksidlanishdan himoyalash, sirt yuza tortishlarini kamaytirish, yaxshi oqib yuza xo‘llashini yaxshilash uchun flyuslardan foydalaniladi.
Metall buyumlarni kavsharlash boshqa ajralmaydigan birikmalar olish usullariga qaraganda quyidagi afzalliklarga ega:
1. Metall buyumlarni kavsharlash joylarining erimasligi, kimyoviy tarkibining o‘zgarmasligi, strukturasi va mexanik xossalarining saqlanishi.
2. Metall buyumning kavsharlanadigan joylari toza, tashqi ko‘rinishi yaxshi, shakli va o‘lchami o‘zgarmasligi, ichki zo‘riqish kuchlanishlar yuqligi va ko‘shimcha ishlovlar talab etmasligi.
3. Har xil metall buyumlarni puxta kavsharlash imkoni borligi.
4. Kavsharlash jarayonining mexanizatsiyalashtirilishi va avtomatlashtirilishi.
Yuqorida qayd etilgan asosiy afzalliklariga ko‘ra, bu usuldan uglerodli va legirlangan po‘latlarning barcha markalarini, kattiq qotishmalarni, cho‘yanlar, rangli metallar va ularning qotishmalari, shuningdek, nodir metallardan tayyorlangan buyumlarni kavsharlashda, mashinasozlik sanoatida mashina, mexanizmlar detallari tayyorlashda keng foydalaniladi.
Kavsharlar suyuqlanish temperaturasiga ko‘ra yumshoq va qattiq xillarga ajratiladi:
1. Yumshok kavsharlar. Bu kavsharlarning suyuqlanish temperaturasi 400°S dan past bo‘ladi. Odatda, bu kavsharlarning cho‘zilishga puxtaligi 5—7 kg.k/mm² dan ortmaydi. Bu kavshardan 200°S temperaturadan ortiq bo‘lmagan sharoitda ishlaydigan metall buyumlarni kavsharlashda foydalaniladi.
2. Qattik kavsharlar. Bu kavsharlarning suyuqlanish temperaturasi 500°S dan yuqori, cho‘zilishga puxtaligi 50 kg.k/mm² gacha bo‘ladi.
Bu kavsharlardan 200°S temperaturadan ortik bulgan sharoitda ishlaydigan metall buyumlarni kavsharlashda foydalaniladi. 5.1—5.2-jadvallarda yumshoq va qattiq kavsharlarning kimyoviy tarkibi, suyuqlanish, qotish temperaturalari va qo‘llanish sahalari keltirilgan.
Yuqorida qayd etilganidek, flyuslar kavsharlanuvchi metall buyumlarni kavsharlash yuzasidagi oksid pardalarni eritib tozalash bilan bu yuzalarni oksidlanishdan saqlaydi. Ularning suyuqlanish temperaturasi va zichligi kavsharlarnikidan past bo‘lishi, kavsharlanuvchi metall buyumlar bilan birikmasligi, kuymasligi, korroziyaga berilmasligi kerak, flyuslar sifatida xlorid kislotaning suvdagi eritmasidan, rux bilan tuyintirilgan xlorid kislota ZnCl₂, bura Na₂B₄O₇, ammoniy xlorid (nashatir) NH₄Cl, kanifol va boshqalardan foydalaniladi.
Masalan, xlorid kislotaning suvdagi eritmasini tayyorlash uchun ko‘zoynak taqib, qo‘lqop kiyib ehtiyotlik bilan kislotali idishga oz-oz suv quyib boriladi. Undan bug‘ ajralish tugagach, suv quyish to‘xtatiladi. SHunday qilib, eritma tayyor bo‘ladi.
Metall buyumlarni kavsharlashning turli usullari (gaz alangasida qizdirishda, sirtiga flyus qatlami suyultirilgan kavshar yoki tuzli vannaga tushirish bilan, elektr tokda kavsharlash joylarini qizdirish)da turli uskuna va asboblardan foydalaniladi.
O
datda, yumshoq kavsharlarda metall buyumlarni kavsharlashda ko‘proq kaviyalardan foydalaniladi. Kaviyalarning ish qismi misdan yasalgan bo‘lib, shakli biriktirish shakliga mos bo‘lishi, o‘lchami shunday bo‘lmog‘i kerakki, tez sovimasdan kavsharlash joylarini zarur temperaturaga qizdirishi bilan ishlatishga qulay bo‘lmog‘i kerak. 18.1-rasmda koviyalarga misollar keltirilgan.
18.1-rasm. Koviyalar.
a – bolg‘asimon, b – qirrali, d – elektrik.

Hisobot mazmuni

1. Mavzu.
2. Ishdan maqsad.
3. Qisqacha nazariy ma’lumot.
4. Xulosa