Amir temur davrida iqtisodiy qarashlar
Yüklə 0,92 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
часть 2 « Научный импульс » Ноябрь , 202 1555 mahsulotlar ustiga 10% va undan yuqoriroq narx qo’yib sotish mumkin bo’lgan. Bu hozirgi zamon tili bilan aytganda, birinchidan ichki bozorda chet el tovarlariga nisbatan talabni oshirsa, ikkinchidan esa aholining ehtiyojlarini to’liq darajada qondirishga yordam beradi. Umuman olganda, Amir Temurning davlatni qanday boshqarish va uning iqtisodiyotini samarali hamda tez rivojlantirish to’g’risidagi fikrlari ”Temur tuzuklari” asarida aniq va ravshan tarzda keltirilgan. Bu kitobda yozilishicha davlat iqtisodiy jihatdan 12 ta qismga bo’lingan: 1.Din ahli 2.Aqlli va donishmand shaxslar 3.Xudojo’y kishilar 4.Sipohlar va raiyat ahli 5.Turli xil harbiylar 6.Aqlli va tajribali , ya’ni ishonchli kishilar 7.Vazirlar va kotiblar 8.Hakimlar va quruvchilar 9.Hadis olimlari 10.Hunar ahli 11.San’atchilar 12.Savdogar va sayyohlar Bu davrda hisob kitob ishlari shu qadar aniq va adolatli olib borilganki, hatto qo’shin ahli maoshi qanaqa bo’lishi kerakligi aniq qoidalar bo’yicha yozib qo’yilgan. Umuman Devonbegi va vazirlar Amir Temurga maosh hisob kitobini muntazam ravishda berib borishgan va uning buyrug’i bilangina sipohlar va boshqa davlat ishchilariga maoshlari yoki maosh o’rniga yer-suv mulklari qisqa qilib aytganda tanholar tayinlangan va o’z o’rni va vaqtida yetkazib berilgan. Har bir ish adolatli va haqqoniy ravishda bo’lishi ayniqsa, soliq yig’ish ishlarida oqilona ishlash kerakligi muntazam uqtirib borilgan va ”Temur tuzuklari” da bu masalaga ham yechim berilgan. Kitobda aytilishicha: ”Soliq yig’ish vaqtida ikki vazir tayinlanishi kerak. Biri to’plangan molni hisob kitob qilib, raiyat ahvolini o’rgansin, aholi soliq olish vaqtida davlat tomonidan hech qanday aziyat ko’rmasin.Qishloq va viloyatlarda olingan soliq aniq, tushunarli va tartibli holatda kirim daftariga yozib borilsin. Ikkinchi vazir esa, chiqim daftarga sipohlarga berilayotgan maoshni aniq tartibda yozib borsin.” Albatta soliqni bu tartibda yig’ish , yig’ilayotgan soliq hisobini aniq olish va uni sipohlarga aniq taqsimlab berish imkonini beradi. Amir Temur olim va ulamolarga nisbatan ulkan hurmat ko’rsatib, o’zi yurish qilgan davlatlar aholisi orasida olimlar bo’lsa ularni hurmatini yuksak baholagan va ziyon yetkazmagan. Ulardan davlatni qanday tartibda boshqarish haqida muntazam tarzda maslahat olib turgan. ”Temur tuzuklari” kitobi Amir Temurning 1342-yildan 1405-yilgacha bo’lgan davrdagi hayotini aks ettiradi va 2-qismdan iborat. |