Analitik Kimya Fənni Üzrə İmtahan

 

 

27. Ca

2+

 ionunun reaksiyaları 

 

1)  Ca

2+

  ionu  sulfat  turşusu  və  suda  həll  olan  sulfatlarla  (ammonium 

sulfatdan başqa) ağ kristallik çöküntü əmələ gətirir: 

CaCl

2

+H

2

SO

4

→CaSO

4

↓+2HCl 

Ca

2+

+

−

2

4

SO

→CaSO

4

↓ 

Çöküntü BaSO

4

-dən fərqli olaraq (NH

4

)

2

SO

4

-ün artığında həll olur:  

CaSO

4

+(NH

4

)

2

SO

4

→(NH

4

)

2

[Ca(SO

4

)

2

] 

Ba

2+

  ionunun  təyini  –  Ba

2+

  ionunu  təyin  etmək  üçün  məhluldan  bir 

qədər  götürüb,  üzərinə  2-3  damcı  CH

3

COONa  məhlulu,  3-4  damcı 

K

2

Cr

2

O

7

  reaktivi  əlavə  edin.  Sarı  rəngli  kristallik  çöküntünün  alınması 

Ba

2+

  ionunun  varlığını  göstərir.Analiz  edilən  məhlulda  Ba

2+

  ionu 

tapılmadıqda analizi VI bənddəki kimi aparın. 

1)Ba

2+

  ionunun  məhluldan  çıxarılması:  analiz  edilən  məhlulda  Ba

2+

 

tapıldıqda,  yerdə  qalan  məhlulun  üzərinə  artıqlaması  ilə  CH

3

COONa 

məhlulu və məhlul narıncı rəng alana kimi K

2

Cr

2

O

7

 reaktivi əlavə edin. 

Alınan  çöküntünü  (BaCrO

4

)  süzüb,  məhluldan  ayırın.Çöküntünü 

tullayın.Məhlulda  isə  Ca

2+

  ionu  qalır.  Onu  aşağıda  göstərilən  qayda  ilə 

təyin edin: 

2) Ca

2+

 ionunun təyini

: Ca

2+

 ionu (NH

4

)

2

C

2

O

4

 reaktivilə ağ kristallik 

çöküntü əmələ gətirir. 

CaCl

2

+(NH

4

)

2

C

2

O

4

→CaC

2

O

4

↓+2NH

4

Cl 

Ca

2+

+

−

2

4

2

O

C

→CaC

2

O

4

↓ 

Çöküntü  mineral  turşularda  həll  olur.CH

3

COOH-da  isə  heç  həll 

olmur.Bu xüsusiyyəti etibari ilə CaC

2

O

4

 BaC

2

O

4

-dən fərqlənir. 

(

)

9

P

7

P

10

57

,

2

L

;

10

6

,

1

L

4

O

2

BaC

4

CaSO

−

−

⋅

=

⋅

=

 

3) Kalsiumun uçucu duzları lampanın rəngsiz alovunu kərpici-qırmızı 

rəngə boyayır. 

 

                       28.Oksidləşmə-reduksiya prosesləri

 

 

Oksidləşmə  dərəcəsinin  dəyişməsi  ilə  gedən  kimyəvi  reaksiyalar 

oksidləşmə-reduksiya 

prosesləri 

adlanır. 

Oksidləşmə-reduksiya 

proseslərindən analitik kimyada geniş istifadə olunur. 

−

+

−

−

+

→

→

→

→

4

2

6

2

2

7

2

2

4

3

MnO

Mn

;

CrO

H

O

Cr

CrO

Cr

 

sarı        narıncı       göy          bənövşəyi 

Oksidləşmə-reduksiya prosesi zamanı elektronlar bir atom və ya iondan 

digər atom və iona keçir. Elektronu verən atom və ya ion  

oksidləşdiricidir və reduksiya olunur. Elektronların bir maddədən digər 

maddəyə keçməsi iki cür baş verir. Biz onu məhlulun rənginin 

dəyişməsi, çöküntünün alınması və ya həll olması, qaz halında maddənin 

ayrılması ilə gedən prosesi müşahidə edirik. 

 

29. IV analitik qrup kaationları 

 

 

IV  analitik  qrupa  Al

3+

,  Cr

3+

,  Zn

2+

,  Sn

2+

,  Sn

4+

,  As

3+

,  As

5+ 

  kationları 

daxildir.  Bu  kationların  (Cr

3+

  ionundan  başqa)  əmələ  gətirdikləri 

duzların suda məhlulu rəngsizdir. Cr

3+

 ionunun duzlarının suda məhlulu 

yaşıl  və  bənövşəyi,  xromat  duzları  narıncı  rəngdə  olurlar.  Al

3+

  və  Zn

2+

 

ionlarından  başqa  yerdə  qalan  bu  qrupun  kationları  oksidləşmə 

dərəcələrindən  asılı  olaraq  dəyişkən  valentli  olurlar.  Bu  qrupun 

kationları (As ionundan başqa) qələvilərlə qələvilərin artığında həll olan 

amfoter  xassəli  hidroksidlər  əmələ  gətirirlər.  Bununla  da  bu  qrupun 

kationları yerdə qalan qrupların kationlarından fərqlənir. Bu hidroksidlər 

məhlulda  əsasi  və  turşu  xassəsi  göstərdiyindən  aşağıdakı  qayda  üzrə 

dissosiasiya edərək ionlaşırlar: 

Me

2+

+2OH

-

Me(OH)

2

2H

+

+

−

2

2

MeO

 

Me

3+

+3OH

-

Me(OH)

3

3H

+

+

−

2

3

MeO

 

Bu hidroksidlərin amfoterlik xassəsindən istifadə edərək, onları yerdə 

qalan qrupların kationlarından (I qrup kationları və Pb

2+

 ionundan başqa) 

ayırırlar. 

30.

Al

+3

 ionunun reaksiyaları 

 

 

 

     1) Al

3+

 duzlarına qələvilərlə təsir etdikdə, qələvinlərin artığında həll 

olan ağ amorf çöküntü əmələ gətirir.  

AlCl

3

+3NaOH→Al(OH)

3

↓+3NaCl 

Al

3+

+3OH

-

→Al(OH)

3

↓ 

Çöküntü amfoter xassəlidir: 

Al(OH)

3

↓+OH

-

→

−

2

AlO

+2H

2

O 

Al(OH)

3

↓+3H

+

→Al

3+

+3H

2

O 

2)  Qələvi  metallarının  alüminatları  quru  NH

4

Cl  duzu  ilə  Al(OH)

3

 

tərkibli çöküntü əmələ gətirir.  

NaAlO

2

+NH

4

Cl+H

2

O→Al(OH)

3

↓+NaCl+NH

3

↑ 

−

2

AlO

+

−

4

NH

+H

2

O→Al(OH

3

↓+NH

3

↑ 

3) Al

3+

 ionunun karbonatları  suda hidroliz edərək Al(OH)

3

 tərkibli ağ 

həlməşik çöküntü əmələ gətirir: 

Al

2

(CO

3

)

3

+3H

2

O
2Al(OH)

3

↓+3CO

2

 

4)  Al

3+

  duzlarına  NH

4

OH  mühitində  natrium  alizarin  sulfonatla 

C

15

H

5

O

2

(OH)

2

SO

3

Na təsir etdikdə qırmızı rəngli çöküntü əmələ gətirir. 

Bu  çöküntü  alüminium  lakı  adlanır,  suda  və  asetat  turşusunda  həll 

olmur.Bu reaksiya Al ionu üçün həssas reaksiyalardan biridir. 

 

 

31. 

Cr

+3

 ionunun reaksiyaları 

 

1) Cr

3+

 ionu qələvilərlə bozumtul-yaşıl rəngli çöküntü əmələ gətirir. 

Cr

3+

+3OH

-

→Cr(OH)

3

↓ 

Çöküntü amforter xassəlidir. 

Cr(OH)

3

↓+OH

-

→

−

2

CrO

+2H

2

O 

Cr(OH)

3

↓+3H

+

→Cr

3+

+3H

2

O 

NaAlO

2

-dən  fərqli  olaraq  NaCrO

2

  məhlulunu  qaynatdıqda  hidroliz 

edərək, yenidən Cr(OH)

3

 çöküntüsünü əmələ gətirir: 

−

2

CrO

+2H

2

O→Cr(OH)

3

↓+OH

-

 

2) Cr

3+

 ionu NH

4

OH-la da Cr(OH)

3

 tərkibli çöküntü əmələ gətirir. 

CrCl

3

+3NH

4

OH→Cr(OH)

3

↓+3NH

4

Cl 

Çöküntü  Al(OH)

3

-dən  fərqli  olaraq,  NH

4

OH-ın  artığında  həll  olur, 

nəticədə kompleks birləşmə əmələ gətirir. 

Cr(OH)

3

+6NH

4

OH→[Cr(NH

3

)

6

](OH)

3

+6H

2

O 

3) Cr

3+

 ionuna əsasi və turş  mühitdə qüvvətli oksidləşdiricilərlə təsir 

etdikdə  Cr

3+

  ionu,  xromat  (

−

2

4

CrO

),  bixromat          (

−

2

7

2

O

Cr

)  və  perxromat 

(

−

2

6

CrO

) ionlarına kimi oksidləşir. 

a) Cr

3+

 ionuna əsasi mühitdə xlorlu su və ya bromlu su, H

2

O

2

, Na

2

O

2

, 

PbO

2

  ilə  təsir  etdikdə,  Cr

3+

  ionu 

−

2

4

CrO

 ionuna  kimi  oksidləşir.  Nəticədə 

məhlul sarı rəngə boyanır. 

2NaCrO

2

+3Br

2

+8NaOH→2Na

2

CrO

4

+6NaBr+4H

2

O 

2

−

2

CrO

+3Br

2

+8OH

-

→2

−

2

4

CrO

+6Br

-

+4H

2

O 

b)  Cr

3+

  ionuna  turş  mühitdə  NaBiO

3

,  (NH

4

)

2

S

2

O

8

  kimi  oksid-

ləşdiricilərlə  təsir  etdikdə  Cr

3+

ionu 

−

2

7

2

O

Cr

ionuna  kimi  oksidləşir. 

Nəticədə məhlul narıncı rəngə boyanır. 

2Cr(NO

3

)

3

+3NaBiO

3

+4HNO

3

→Na

2

Cr

2

O

7

+NaNO

3

+ 

+3Bi(NO

3

)

3

+2H

2

O 

2Cr

3+

+3

−

3

BiO

+4H

+

→

−

2

7

2

O

Cr

+3Bi

3+

+2H

2

O 

Cr

2

(SO

4

)

3

+3(NH

4

)

2

S

2

O

8

+7H

2

O→(NH

4

)

2

Cr

2

O

7

+ 

+2(NH

4

)

2

SO

4

+7H

2

SO

4

 

c) 

−

2

7

2

O

Cr

ionuna  turş  mühitdə  H

2

O

2

  ilə  təsir  etdikdə, 

−

2

7

2

O

Cr

ionu 

perxromat  turşusuna  (H

2

CrO

6

)  və  ya  xrom  peroksidə  kimi  oksidləşir. 

Nəticədə məhlul intensiv göy rəngə boyanır. 

K

2

Cr

2

O

7

+4H

2

O

2

+H

2

SO

4

→2H

2

CrO

6

+K

2

SO

4

+3H

2

O 

−

2

7

2

O

Cr

+4H

2

O

2

→2CrO

6

-2

+3H

2

O +2H

+

 

Bu  reaksiyanı  efir  və  ya  amil  spirti  olan  mühitdə  məhlulu 

çalxalamaqla aparırlar.Nəticədə məhlul intensiv göy rəngə boyanır. 

 

  32. 

Zn

+2

 ionunun reaksiyaları 

 

1) Zn

+2

 ionu qələvilərlə ağ amorf çöküntü əmələ gətirir. 

Zn

+2

+2OH

-

→Zn(OH)

2

↓ 

Çöküntü amfoter xassəlidir. 

Zn(OH)

2

↓+2OH

-

→

−

2

2

ZnO

+2H

2

O 

Zn(OH)

2

↓+2H

+

→ZnCl

2

+2H

2

O 

2) Zn

+2

 ionu NH

4

OH ilə ağ amorf çöküntü əmələ gətirir. 

ZnCl

2

 + 2NH

4

OH   Zn(OH)

2

↓+ 2NH

4

Cl 

Çöküntü reaktivin artığında həll olur: 

Zn(OH)

2

↓+4NH

4

OH→[Zn(NH

3

)

4

](OH)

2

+4H

2

O 

3)  Zn

+2

  ionu  neytral  və  zəif  turş  mühitdə  H

2

S-lə  ağ  çöküntü  əmələ 

gətirir. 

ZnCl

2

+H

2

S
ZnS↓+2HCl 

Zn

+2

+S

2-

ZnS↓ 

Çöküntü  mineral  turşularda  həll  olur,  CH

3

COOH-da  isə  həll 

olmur.Ona görə də çökdürməni CH

3

COONa mühitində aparırlar. 

CH

3

COONa+HCl→CH

3

COOH+NaCl 

4) Zn

+2

 ionu Sarı qan duzu reaktivi ilə ağ çöküntü əmələ gətirir.  

3ZnSO

4

+2K

4

[Fe(CN)

6

]→K

2

Zn

3

[Fe(CN)

6

]

2

↓+3K

2

SO

4

 

3Zn

+2

+2K

+

+2[Fe(CN)

6

]

4-

→K

2

Zn

3

[Fe(CN)

6

]

2

↓ 

Çöküntü  qələvilərdə  həll  olur.Mineral  turşularda  isə  həll  olmur.Zn

+2

 

ionunun bu reaksiya ilə təyininə Al

3+

 ionu mane olur. 

5)  Zn

+2

  ionunun  mikrokristalloskopik  reaksiyası:  Zn  duzları 

məhluluna  zəif  turş  mühitdə  CoCl

2

  duzunun  iştirakı  ilə  ammoni-

umtetrarodanomerkuriat  (NH

4

)

2

[Hg(CNS)

4

]  reaktivlə  təsir  etdikdə  ağ 

rəngli çöküntü əmələ gətirir.  

ZnCl

2

+(NH

4

)

2

[Hg(CNS)

4

]→Zn[Hg(CNS)

4

]↓+2NH

4

Cl 

Çökdürməni qatı turş mühitdə aparmaq olmur. 

6) Zn

+2

 ionu qələvi metalların karbonatlı duzları ilə ağ çöküntü əmələ 

gətirir. 

2ZnCl

2

+2Na

2

CO

3

+H

2

O→(ZnOH)

2

CO

3

+4NaCl+CO

2

↑ 

2Zn

+2

+2

−

2

3

CO

+H

2

O→(ZnOH)

2

CO

3

↓+CO

2

↑ 

7) Zn

+2

 duzları məhlulu qələvi mühitdə ditizonun karbon-4 xlorid və 

ya  xloroformdakı  məhlulu  ilə  sink  ditizonat  tərkibli  daxili  kompleks 

birləşmə əmələ gətirir. Bu da üzvü həlledici layını moruğu-qırmızı rəngə 

boyayır. 

                          33.  V  

analitik qrupun kationları 

 

 

V  analitik  qrupa  Fe

2+

,  Fe

3+

,  Mn

2+

,  Mg

2+

,  Bi

3+

,  Sb

3+

,  Sb

5+

  kationları 

daxildir. Bu kationlar qələvilərlə (KOH, NaOH) və NH

4

OH ilə  mineral 

turşularda həll olan, suda və qələvilərdə həll olmayan hidroksidlər əmələ 

gətirirlər.Bu  hidroksidlərin  həllolma  hasillərinin  müxtəlifliyinə  görə 

onları qələvi məhluldan çökdürdükdə çöküntünün miqdarı müxtəlif olur. 

Bi(OH)

3

 və Fe(OH)

3

 çöküntülərinin həllolma hasili yerdə qalan bu qrup 

kationlarının  hidroksidlərinə  nisbətən  kiçik  olduğundan  Bi

3+

  və  Fe

3+

 

ionları qələvi məhluldan tam çökdükləri halda yerdə qalan kationlar tam 

çökmürlər. Ona görə də onlar Fe(OH)

2

, Mn(OH)

2

, Mg(OH)

2

, Bi(OH)

3

 və 

Fe(OH)

3

  hidroksidlərindən  fərqli  olaraq  ammonium  duzlarında  həll 

olurlar. 

V  qrup  kationlarının  hidroksidləri  amfoter  xassəli  deyildir.Bu 

hidroksidlər qələvilərdə, NH

4

OH-ın artığında həll olmurlar və həll olan 

ammiakatlar  əmələ  gətirmirlər.Bu  xüsusiyyətlərinə  görə  V  qrupun 

kationları  VI  qrupun  kationlarından  fərqlənir.Bu  səbəbdən  V  qrup 

kationlarının  qrup  reaktivi  25%-li  NH

4

OH-ın  artığı  hesab  edilir.Mg

2+

 

ionundan başqa yerdə qalan bu qrupun kationları dəyişkən valentlidir. 

 

34. Fe

3+

 ionunun reaksiyaları 

 

1)  Fe

3+

  ionu  qələvilərlə  və  NH

4

OH  ilə  qonur-qırmızı  rəngli  amorf 

çöküntü əmələ gətirir: 

Fe

3+

+3OH

-

→Fe(OH)

3

↓ 

Fe

3+

+3NH

4

OH→Fe(OH)

3

↓+3

+

4

NH

 

Çöküntü  qələvilərin  və  NH

4

OH-ın  artığında  və  eləcə  də  ammonium 

duzları olan mühitdə həll olmur. 

2)  Fe

3+

  ionu  K

4

[Fe(CN)

6

]  reaktivilə  Berlin  abısı  adlanan  tünd-göy 

rəngli çöküntü əmələ gətirir. 

4FeCl

3

+3K

4

[Fe(CN)

6

]→Fe

4

[Fe(CN)

6

]

3

↓+12KCl 

Çöküntü turşularda həll olmur.Qələvilərdə isə parçalanır. 

 

 

                      35. VI Analitik qrupun kationları 

 

VI analitik qrupa Cu

2+

, Cd

2+

, Hg

2+

, Co

2+

, Ni

2+

 kationları daxildir. Bu 

qrup kationları NH

4

OH ilə onun artığında həll olan hidroksidlər və əsasi 

duzlar  əmələ  gətirirlər.Bu  hidroksidlər  və  əsasi  duzlar  NH

4

OH-ın 

artığında həll olaraq ammiakatlara çevrilirlər.Bu qrup kationlarının qrup 

reaktivi 25%-li NH

4

OH-ın artığıdır. 

Co

2+

 ionunun ammiakata keçməsi digər VI qrup kationlarına nisbətən 

ləng gedir.[Co(NH

3

)

6

]

2+

 bu xüsusiyyəti etibari ilə yerdə qalan bu qrupun 

ammiakatlarından fərqlənir.  

 

36.

Cu

2+ 

ionunun reaksiyaları 

 

1)  Cu

2+

  ionu  olan  məhlula  ehtiyatla,  damcı-damcı  NH

4

OH  ilə  təsir 

etdikdə əsasi mis sulfatdan ibarət yaşıl-göy rəngli çöküntü əmələ gətirir: 

2CuSO

4

+2NH

4

OH→(CuOH)

2

SO

4

↓+(NH

4

)

2

SO

4

 

2)  Cu

2+

  ionu  olan  məhlula  artıqlaması  ilə  NH

4

OH-la  təsir  etdikdə 

NH

4

OH-ın artığında həll olan [Cu(NH

3

)

4

]

2+

 tərkibli kompleks ion əmələ 

gətirir. Nəticədə məhlul göy rəng alır: 

CuSO

4

+4NH

4

OH→[Cu(NH

3

)

4

]SO

4

+4H

2

O 

3) Cu

2+

 ionu qələvilərlə mavi rəngli çöküntü əmələ gətirir: 

Cu

2+

+2OH

-

→Cu(OH)

2

↓ 

Çöküntülü məhlulu qızdırdıqda, çöküntü parçalanaraq qaralır. 

Cu(OH)

2

↓→CuO↓+H

2

O 

Cu(OH)

2

  amfoter  xassəlidir.  Turşularda  həll  olur.Əsasların  artığında 

qismən həll olaraq tünd göy rəngli kupritlər əmələ gətirir. 

Cu(OH)

2

+2H

+

→Cu

2+

+2H

2

O 

Cu(OH)

2

+2OH

-

→

−

2

2

CuO

+2H

2

O 

4)  Cu

2+

  ionu  neytral  və  zəif  turş  mühitdə  K

4

[Fe(CN)

6

]  reaktivilə 

qonur-qırmızı rəngli çöküntü əmələ gətirir. 

2CuSO

4

+K

4

[Fe(CN)

6

]→Cu

2

[Fe(CN)

6

]↓+2K

2

SO

4

 

Çöküntü NH

4

OH-da həll olur.Duru mineral turşularda həll olmur. 

5)  Cu

2+

  ionuna  ekvivalent  miqdardaNa

2

S

2

O

3

-lə  təsir  etdikdə,  qara 

rəngli çöküntü əmələ gəlir. 

CuSO

4

+Na

2

S

2

O

3

→CuS

2

O

3

+Na

2

SO

4

 

CuS

2

O

3

+H

2

O→CuS↓+H

2

SO

4