Analitik Kimya Fənni Üzrə İmtahan

                37

. Anionların təsnifatı 

 

Anionların  təsniftı  müvafiq  turşuların  Ba  və  Ag  duzlarının  müxtəlif 

cür həll olmasına əsaslanır.Bu təsnifat mütləq deyildir.Belə ki, müxtəlif 

alimlər anionları müxtəlif xassələrinə əsasən təsnifatlaşdırırlar. 

Məsələn, N.A.Tananayev anionları aşağıdakı qruplara bölür: 

I  qrup 

–  oksidləşdirici  anionlar  (

−

4

MnO

, 

2

4

CrO

−

, 

−

3

NO

, 

−

2

NO

, 

3

4

AsO

−

, 

[Fe(CN)

6

]

-3

 və s.) 

II  qrup 

–  reduksiyaedici  anionlar  (Cl

-

,  Br

-

,  J

-

,  S

-2

, 

2

3

SO

−

, 

2

3

2

O

S

−

,  SCN

-

, 

3

3

AsO

−

, [Fe(CN)

6

]

-4

, 

2

4

2

O

C

−

 və s.) 

III qrup 

– indiferent anionlar (

2

4

SO

−

, 

3

4

PO

−

,  

2

3

SiO

−

, 

2

3

CO

−

, F

-

, CH

3

COO

-

 və 

s.) 

Hazırda  anionların  ümumən  qəbul  edilmiş  analitik  təsnifatı 

yoxdur.Müxtəlif  müəlliflər  anionları  müxtəlif  qruplara  təsnif  edirlər  və 

bu təsnifat şərti olur. 

 

38.

−

2

4

SO

ionunun reaksiyaları 

1. 

−

2

4

SO

anionu  barium  xlorid  BaCl

2

  reaktivilə  mineral  turşularda  həll 

olmayan ağ rəngli kristallik çöküntü BaSO

4

 əmələ gətirir. 

H

2

SO

4

+BaCl

2

=BaSO

4

↓+2HCl 

−

2

4

SO

+Ba

2+

=BaSO

4

↓ 

2. 

−

2

4

SO

anionu  qurğuşun  nitrat  Pb(NO

3

)

2

  reaktivilə  suda  və  mineral 

turşularda həll olmayan ağ rəngli kristallik çöküntü PbSO

4

 əmələ gətirir:  

H

2

SO

4

+Pb(NO

3

)

2

=PbSO

4

↓+2HNO

3

 

−

2

4

SO

+Pb

2+

=PbSO

4

↓ 

Çöküntü  qatı  ammonium  asetat  CH

3

COONH

4

  və  qatı  qələvi  (NaOH 

və KOH) məhlullarında yaxşı həll olur. 

2PbSO

4

+2CH

3

COONH

4

=[Pb(CH

3

COO)

2

⋅PbSO

4

]+(NH

4

)

2

SO

4

 

PbSO

4

+4NaOH=Na

2

PbO

2

+Na

2

SO

4

+2H

2

O 

 

 

39. Cl

-

 anionunun reaksiyaları 

 

 

1.  Cl

-

  anionu  gümüş  nitrat  AgNO

3

  reaktivilə  ağ  rəngli  həlməşik 

çöküntü AgCl əmələ gətirir: 

HCl+AgNO

3

=AgCl↓+HNO

3

 

Cl

-

+Ag

+

=AgCl↓ 

AgCl  çöküntüsü  suda  və  turşularda  həll  olmur,  lakin  ammonium 

hidroksid  NH

4

OH  məhlulunda  yaxşı  həll  olub  diaminar-genta  xlorid 

[Ag(NH

3

)

2

]Cl  kompleks  birləşmə  əmələ  gətirərək  məhlula  keçir.  Bu 

məhlulun üzərinə nitrat turşusu HNO

3

 əlavə etdikdə kompleks birləşmə 

parçalanır və yenidən ağ rəngli çöküntü gümüş xlorid AgCl əmələ gəlir: 

AgCl+2NH

4

OH=[Ag(NH

3

)

2

]Cl+2H

2

O 

[Ag(NH

3

)

2

]Cl+2HNO

3

=AgCl↓+2NH

4

NO

3 

 

 

                                   40.

−

3

NO

 ionunun reaksiyaları 

 

 

1. 

−

3

NO

 anionunu qatı sulfat turşusu  mühitində mis metalı Cu azot (II) 

oksid NO qazına kimi reduksiya edir: 

2NaNO

3

+3Cu+4H

2

SO

4

=3CuSO

4

+2NO↑+Na

2

SO

4

+4H

2

O 

2

−

3

NO

+3Cu+8H

+

=3Cu

2+

+4H

2

O+2NO↑ 

2NO+O

2

(hava)=2NO

2

↑ 

2. 

−

3

NO

anionu  qatı  H

2

SO

4

  mühitində  dəmir  2  sulfat  FeSO

4

  ilə  qonur-

qırmızı rəngli kompleks duz [FeSO

4

⋅NO] və yaxud [Fe(NO)]SO

4

 əmələ 

gətirir: 

2NaNO

3

+6FeSO

4

+4H

2

SO

4

=3Fe

2

(SO

4

)

3

+Na

2

SO

4

+2NO↑+4H

2

O 

FeSO

4

+NO=[Fe(NO)]SO

4

 

 

 

 

41 

−

2

3

CO

 ionunun reaksiyaları 

 

1. 

−

2

3

CO

anionu  barium  xlorid  BaCl

2

  reaktivilə  ağ  rəngli  çöküntü 

BaCO

3

 əmələ gətirir. 

Na

2

CO

3

+BaCl

2

=BaCO

3

↓+2NaCl 

−

2

3

CO

+Ba

2+

=BaCO

3

↓ 

Çöküntü  sulfat  turşusundan  başqa  qalan  mineral  turşularda  və  asetat 

turşusunda da CH

3

COOH yaxşı həll olur. 

BaCO

3

+2HCl=BaCl

2

+H

2

CO

3

 

BaCO

3

+2H

+

=Ba

2+

+H

2

CO

3

 

2.  Turşular  (HCl)  karbonat  duzlarını  parçalayıb  karbon  qazı 

–  CO

2

 

ə

mələ gətirir: 

Na

2

CO

3

+2HCl=2NaCl+H

2

O+CO

2

↑ 

−

2

3

CO

+2H

+

 =H

2

O+CO

2

↑ 

Reaksiyadan  ayrılan  karbon  qazının 

–  CO

2

  əmələ  gəlməsini  əhəng 

suyunun Ca(OH)

2

 bulanması ilə təyin edirlər. 

 

 

42. Miqdari analiz  

 

Miqdari  analiz

–  təyin  ediləcək  mürəkkəb  maddənin  tərkibindəki 

elementlərin,  ionların  və  ion  qruplarının  nisbi  miqdarını  öyrənir.Vəsfi 

analiz  metodlarında  tətbiq  olunan  ion  reaksiyaları  miqdari  analiz 

metodunda  da  tətbiq  olunur.Miqdari  analiz  metodları  kimyəvi,  fiziki  və 

fiziki-kimyəvi

 üsullara ayrılır. 

I.Kimyəvi  üsulda  analiz  ediləcək  maddənin  tərkibində  olan  istənilən 

ionun miqdarını təyin etmək üçün həmin ionu elə bir münasib reaktivlə 

çökdürürlər  ki,  çöküntü  alınsın.Bu  çöküntünü  süzüb,  yuyur,  qurudur, 

yandırıb və közərdərək soyudub çəkirlər.Közərmiş çöküntünün tərəzidə 

alınan  çəkisinə  görə  analizin  nəticəsini  hesablayırlar.Hesablamalar  işin 

sonunda  alınan  maddənin  tərəzidə  alınan  çəkisinə  görə  aparıldığından 

analizin bu üsuluna qravimetrik üsul (çəki analizi) deyilir. 

 

 

43. Titrli məhlullar 

 

Titrli  məhlullar  qatılıqları  dəqiq  məlum  olan  məhlullara 

deyilir.Məhlulun  titrini  T  ilə  işarə  edirlər.T-nin  indeksində  isə  müvafiq 

maddənin  kimyəvi  formulunu  yazırlar.  Məsələn:  H

2

SO

4

-ün  titri  0,0049 

q/ml dedikdə belə yazırlar: 

4

2

SO

H

T

=0,0049 q/ml 

Bu, H

2

SO

4

-ün 1 ml-nin 0,0049 q/ml-nə uyğun gəlir. 

Titrli məhlulları Na

2

CO

3

, Na

2

B

4

O

7

, H

2

C

2

O

4

, (NH

4

)

2

C

2

O

4

, K

2

Cr

2

O

7

 və 

s.  bu  kimi  analitik  təmiz  və  tərkibi  sabit  olan  maddələrin  iştirakı  ilə 

hazırladıqda  bu  maddələrdən  lazım  olan  miqdarda  analitik  tərəzidə 

nümunə çəkisi götürülür və həll edilərək müəyyən V həcminə çatdırılır. 

V

P

T =

formuluna əsasən məhlulun titri hesablanır. Burada: 

1000

NV

E

P

⋅

=

. 

T 

–məhlulun titri; P – nümunə çəkisi; V – kolbanın həcmidir. 

 

 

44. Normal məhlullar 

 

Məhlulun  normallığı  onun  1  litrində  həll  olan  maddənin  qram 

ekvivalentlərinin sayını göstərir. 

V

P

N =

 

N 

–məhlulun normallığı; P – qram ekvivalenti; V – həcmi. 

Maddənin  qram  ekvivalenti  onun  bir  qram  atom  və  ya  1  q  ion 

hidrogenə  uyğun  gələn  miqdarına  deyilir.Turşuların,  duzların  və 

ə

sasların  ekvivalent  çəkisini 

B

M

E =

formuluna  əsasən  hesablayırlar, 

oksidləşdirici və reduksiyaedici maddələrin qram ekvivalenti isə onların 

reaksiya  əsnasında  aldığı  və  verdiyi  elektronların  sayına  əsasən 

müəyyənləşdirirlər. 

n

M

E =

 

n

–oksidləşmədərəcəsinindəyişdiyimiqdarı göstərir; M–mol çəkisi. 

Maddəninekvivalent 

çəkisinionunnormallığınavurduqda 

1 

lhəllolanmaddəninqramlarlamiqlarını tapırlar. 

P

1000

=E⋅N 

İ

stənilənhəcmdə 

məhlulhazırladıqdaməhlulunqramekvivalentininormallıqlatələbolunanhə

cmə vurub, 1000-ə bölürlər. 

1000

V

N

E

P

)

v

(

n

⋅

⋅

=

 

E⋅N⋅V  istənilən  həcmdə  həll  edilən  maddənin  qramlarla  miqdarını 

göstərir.  

 

45. Doymuş və doymamış məhlullar 

Həlledicidə həll olan maddənin  miqdarından asılı olaraq  məhlullar 3 

yerə bölünür: doymuş, doymamış və ifrat doymuş. 

Doymamış  məhlullar

–  götürülən  maddənin  müəyyən  temperaturda 

həll ola biləcəyi məhlula deyilir.  

Doymuş  məhlullar

– götürülən  maddənin  müəyyən temperaturda həll 

ola bilmədiyi məhlula deyilir. 

İ

frat  doymuş  məhlullar

–  doymuş  məhlulda  həll  olan  maddənin 

miqdarı lazım olduğundan da artıq olur. 

 

46.Titrimetrik analizin əsas metodları 

 

Tətbiq edilən kimyəvi reaksiyaların tipinə əsasən həcmi analizi 3 yerə 

bölürlər: 

1.  Qələvi  turşu  ilə  titrləmə-neytrallaşma  metodları.  Bu  metodlar 

vasitəsilə turşularla qələvilərin və eləcə də hidroliz edərək turşu və əsasi 

xassə göstərən duzların miqdarını təyin edirlər.  

2.  Oksidləşmə-reduksiya  metodları.  Bu  metodun  əsasını  oksidləşmə-

reduksiya 

reaksiyaları 

təşkil 

edir. 

Bu 

metodlar 

vasitəsilə 

oksidləşdiricilərin  və  reduksiyaedicilərin  miqdarını  təyin  edirlər.  

Oksidləşdiricinin  titrli  məhluluna  əsasən  oksidometriya  metodları  bir 

neçə yerə bölünür: 

3.  Kompleksonometrik  metod.  Bu  metodda  əsasən  etilendiamin 

tetraasetat turşusu (EDTA)  və onun törəmələri istifadə edilir. 

4. Çökdürmə metodu. Bu üsul çöküntünün alınmasına əsaslanır. 

47. Permanqanatometriya 

 

Bu metod oksidimetriyanın metodlarından biridir.İşçi məhlul rolunda 

KMnO

4

-ün titrli məhlulundan istifadə edilir. 

Bu üsulun əsasını müxtəlif reduksiyaedicilərin KMnO

4

 ilə oksidləşmə 

reaksiyası təşkil edir.KMnO

4

– qüvvətli oksidləşdiricidir.Hər üç mühitdə 

reduksiya olunur. 

1) 

7

4

2

+

MnO

K

+10

2

Fe

+

SO

4

+8H

2

SO

4

=5

3

2

Fe

+

(SO

4

)

3

+2

2

Mn

+

SO

4

+ 

+K

2

SO

4

+8H

2

O 

Göründüyü kimi:  Mn

+7

e

5

+

→

Mn

+2 

2) 

7

4

2

+

MnO

K

+3Na

2

SO

3

+H

2

O=3Na

2

SO

4

+2

4

2

MnO

+

+2KOH 

Mn

+7

e

3

+

→

Mn

+4

 

 

 

                             48.Yodometriya üsulu

. 

 

 

 Mahiyyəti aşağıdakı iki reaksiyaya əsaslanır: 

0

2

J

+2ē
2J

-1

 

2J

-1

– 2ē

0

2

J

 

Burada  sərbəst  yod  oksidləşdiricidir.İki  elektron  qəbul  edərək  yodid 

ionuna  kimi  reduksiya  olunur.Yodid  ionu  isə  reduksiyaedicidir,  2 

elektron  verərək  sərbəst  yoda  kimi  oksidləşir.Yodometriya  metodu 

vasitəsilə  həm  oksidləşdiricinin,  həm  reduksiyaedicinin  miqdarını  təyin 

etmək  olar.İşçi  məhlul  rolunda  titrli  yod  məhlulundan  və  Na

2

S

2

O

3

 

məhluldan  istifadə  edilir.Bu  metodda  indikator  rolunda  nişastadan 

istifadə edirlər. 

 

 

 

 

 

 

                                49.   Neytrallaşma metodu.  

 

Neytrallaşma metodu prinsip etibarilə H

+

 ilə OH

-

 ionlarının qarşılıqlı 

təsiri  nəticəsində  zəif  dissosiasiya  edən  su  molekulunun  əmələ  gəlməsi 

ilə gedən neytrallaşma reaksiyalarına əsaslanır. 

H

+

+OH

-

→H

2

O 

[H]

+

=10

-7

 və ya pH=7 olduqda 

– neytral  

[H]

+

>10

-7

 və ya pH<7 olduqda 

– turş  

[H]

+

<10

-7

 və ya pH>7 olduqda 

– əsasi mühit olur. 

Neytrallaşma  metodu  assidiometriya  və  alkolimetriya  metodlarına 

bölünür. 

Assidiometriya  metodunda  işçi  məhlul  rolunda  turşuların  titrli 

məhlulundan  istifadə  edərək,  əsasların  miqdarını,  alkolimetriya 

metodundan  isə  əksinə  əsasların  titrli  məhlulundan  istifadə  edərək 

turşuların miqdarını təyin edirlər. 

3 cür titrləməyə təsadüf edilir:  

1) Qüvvətli turşularla qüvvətli əsasların və ya əksinə titrlənməsi;  

2) Zəif əsasların qüvvətli turşularla titrlənməsi; 

3) Zəif turşuların qüvvətli əsaslarla titrlənməsi. 

Qələvi tursu ilə titrləmədə  ekvivalent nöqtəsini müəyyən etmək üçün 

indikatordan istifadə edirlər. Bu metodda işlədilən indikator zəif əsas və 

zəif turşu xassəsi üzvi birləşmələrdir. 

 

50. Çəki analizi 

 

Bu  metodun  mahiyyəti  ondan  ibarətdir  ki,  təyin  ediləcək  maddəni 

çətin  həll  olunan,  yəni  həll  olmayan  vəziyyətə  keçirməkdir.Məsələn, 

BaCl

2

-də  Ba-un  faizlə  miqdarını  təyin  etmək  lazımdır.Bu  məqsədlə 

BaCl

2

⋅2H

2

O duzunun dəqiq çəkisini götürüb distillə suyunda həll etmək 

lazımdır.Sonra  isə  bariumu  sulfat  turşusu  ilə  çətin  həll  olan  BaSO

4

-ə 

çevirirlər.Alınmış  çöküntü  filtrdən  süzülür.Su  ilə  yaxşı-yaxşı  yuyulur, 

közərtdikdən  sonra  onu  çəkirlər.Çöküntünün  çəkisinə  və  onun  kimyəvi 

formuluna əsasən hesablama aparılır. 

Çəki analizində ən mühüm cihaz analitik tərəzidir.