Anatomiya 2014. indd

YALLIG‘LANISH
Yallig‘lanish haqida umumiy ma’lumot
Yallig‘lanish – organizmning to‘qimalarda kasallik tug‘diruvchi 
ta’sirotlar ta’siriga javoban vujudga keladigan reaksiyalaridan biri.
Yallig‘lanish hamma vaqt kasallik tug‘diruvchi agent ta’sir 
etgan joyda hosil bo‘ladigan mahalliy reaksiyadir. Bu murak-
kab reflektor reaksiya bo‘lib, unda to‘qimalarning shikastlanishi, 
moddalar almashinuvining buzilishi, giperimiya va qon hujayra-
larining tomirdan chiqishi, shish ko‘rinishidagi tomirlar reaksiya-
si, fagositoz, yallig‘lanish o‘chog‘ini sog‘lom to‘qimadan chega-
ralab turadigan biriktiruvchi to‘qima hujayralarining ko‘payishi 
yuz beradi. Bu o‘zgarishlar yallig‘lanish jarayonining turli shakl-
larida bir xilda ifodalanmasligi mumkin. Bir xil shakl lar da to‘qi-
malarning kuchli shikastlanishi yuz berishi, ekssudatsiya va proli-
feratsiya kuchsiz ifodalangan, boshqalarida esa bu jarayonlar nis-
bati bosh qacharoq bo‘lishi mumkin.
Yallig‘lanishga to‘qimalarning shikastlanishi bilan o‘tadigan 
patologik jarayon sifatida emas, balki to‘qimalarning tiklanishi-
ga olib keladigan hamda organizmning sog‘ayishiga imkon beradi-
gan kim yoviy reaksiya sifatida qaraladi. Boshqacha aytganda bu-
ni shunday ifodalash mum kin: yallig‘lanish kimyoviy reaksiyadir, 
ammo orga nizm uchun zararli mohiyatga ega bo‘lib, o‘zining ak-
siga o‘tib ketishi mumkin.
Yallig‘lanish ko‘pchilik kasalliklar uchun xarakterlidir va 
uning joylashish o‘chog‘i yoki jarayonning xususiyatlari turli ka-
salliklarning xarakterli belgilarini belgilab beradi. Yallig‘lanishda 
kuzatiladigan o‘zgarishlar aniq klinik belgilarni paydo qiladi: qi-
zarish, bo‘rtish, haroratning ko‘tarilishi, og‘riq va funksiyaning 
buzilishi.
Yallig‘lanishni keltirib chiqaradigan sabablar juda xilma-xildir. 
Bularga organizmga tashqaridan tushuvchi infeksion agentlar–pa-
togen mik roorganizmlar, ularning toksinlari, parazit hayvonlar va 
ular ajratadigan moddalar, turli fizikaviy hamda kimyoviy ta’si-
rotlar, shuningdek, orga nizmning o‘zida hosil bo‘ladigan zarar-
li moddalar kiradi. Ammo yallig‘lanishning turli turlarida uning 
hosil bo‘lishi, xarakteri, kechishi va oqibati uchun organizmning 
reaktivligi yetakchi ahamiyatga ega.

---

43
Organizmning sezuvchanligi yuqori bo‘lganida kuzatiladigan 
jadal boruvchi yallig‘lanish reaksiyalari giperergik, kuchsiz reak-
tivlikda ro‘y beradigan reaksiyalar anergik, gipoergik reaksiyalar 
deb ataladi. Yallig‘lanishning kuchsiz bo‘lishi yoki reaksiyalar-
ning butunlay bo‘lmasligi bilan xarakterlanadigan anergetik ho-
lat ikki xil kelib chiqadi. Anergiya ba’zan organizmda mazkur 
agent ga nisbatan immunitet borligiga bog‘liq bo‘ladi. Boshqa ho-
latlarda esa u organizm reaktivlik qobilyatini butunlay tushib ke-
tishi oqibati hisoblanadi. Normergik yallig‘lanish reaksiyasi orga-
nizmda oldindan sensibilizatsiya bo‘lmay turib yuz beradi: bu – 
organizm ning odatdagi reaksiyasidir.
Allergik yallig‘lanishlarning asosiy xususiyati shundan iborat-
ki, reaksiya o‘z surati va jadalligi bilan na o‘zi paydo bo‘lgan sha-
roitga to‘g‘ri keladi, balki u organizmning ma’lum ta’sirlarga bo‘l-
gan sezuv chanligiga bog‘liqdir.