Andijon mashinasozlik instituti Avtomobilsozlik fakulteti Energiya mashinasozligi yo’nalishi 1- kurs 76-21- gurux talabasi Qo’shaqov Ixtiyorning fizika fanidan Mustaqil ishi

Andijon mashinasozlik instituti Avtomobilsozlik fakulteti Energiya mashinasozligi yo’nalishi 1- kurs 76-21- gurux talabasi Qo’shaqov Ixtiyorning fizika fanidan Mustaqil ishi

Mavzu: Yorug’lik nuri va yorug’lik inteferensiyasi

Reja:

• Yorug’lik haqida tushuncha.
• Yorug’lik inteferensiyasini kuzatish usullari.
• Kogerent to’lqinlar.
• Interferometrlar

Yorug’lik nuri haqida tushuncha

Yorugʻlik — inson koʻzi sezadigan (tebranish chastotasi 4,0YU14—7,5YU14 Gs) elektromagnit toʻlqinlar. Bu vakuumda. toʻlqin uzunligi ~ 400 Nm dan ~ 760 Nm gacha boʻlgan toʻlqinlar uzunligiga mos keladi. Spektrning infraqizil nurlanish va ultrabinafsha nurlanish sohalari ham Yorugʻlik deb ataladi. Spektrning infraqizil nurlanish sohasi bilan rentgen nurlari orasida keskin chegara yoʻq. Turli yoritqichlar (Quyosh, yulduzlar, elektr lampochkalar va boshqa) Yorugʻlik chiqaradi. Yorugʻlik toʻlqin xossaga hamda korpuskulyar xossaga ega.

Yorugʻlik qonuniyatlari optikada oʻrganiladi. Yorugʻlik bosimi, yaʼni mexanik taʼsiri borligini J. K. Maksvell nazariy isbotlagan. Yorugʻlikning issiqlik, elektr, fotokimyoviy va b. taʼsirlari mavjud. Baʼzi qoʻngʻizlar, oʻsimliklar, elementlar ham oʻzidan Yorugʻlik chiqaradi

Yorug’lik inteferensiyasini kuzatish usullari.

Yorug‘lik interferensiyasini kuzatish uchun kogerent yorug‘lik dastasi bo‘lishi kerak. Lazerlar (10-3 s davomida kogerent bo‘la oladi) ixtiro qilinishidan oldin yorug‘lik dastasi ikkiga bo‘linar va so‘ngra ular qo‘shilib interferension manzara hosil qilinar edi. Bundagi ba’zi usullarni ko‘rib chiqaylik.

Frenel prizmasi. U ikkita bir xil sindirish burchaklari kichkina bo‘lgan va asoslari birlashtirilgan prizmalardan iborat M manbadan tarqalgan nur prizmalarda sinib, M1 va M2 manbalardan chiqayotgan kogerent nurlardek tarqaladi. Ekranda bu kogerent nurlar qo‘shilib intereferensiya hosil bo‘ladi

Baʼzi hodisalar (difraksiya, interferensiya, qutblanish)da Yorugʻlikning toʻlqin xossasi, boshqa hodisalar (fotoeffekt, lyuminessensiya, atom va molekulalar spektrlari)da korpuskulyar xossasi namoyon boʻladi. Yorugʻlikning toʻlqin xossasini toʻlqinlar nazariyasi, korpuskulyar xossasini kvant nazariya tavsiflab beradi; har ikkala xossasi birbirini toʻldiradi. Yorugʻlikning korpuskulyar nazariyasini I. Nyuton, toʻlqin nazariyasini X. Gyuygens, kvant nazariyasini A. Eynshteyn ishlab chiqqan.

Baʼzi hodisalar (difraksiya, interferensiya, qutblanish)da Yorugʻlikning toʻlqin xossasi, boshqa hodisalar (fotoeffekt, lyuminessensiya, atom va molekulalar spektrlari)da korpuskulyar xossasi namoyon boʻladi. Yorugʻlikning toʻlqin xossasini toʻlqinlar nazariyasi, korpuskulyar xossasini kvant nazariya tavsiflab beradi; har ikkala xossasi birbirini toʻldiradi. Yorugʻlikning korpuskulyar nazariyasini I. Nyuton, toʻlqin nazariyasini X. Gyuygens, kvant nazariyasini A. Eynshteyn ishlab chiqqan.

Kogerent to’lqinlar

Kogerent to’lqinlar

Ikki yoki undan ortiq to‘lqinlarning tebranish chastotasi bir xil va faza farqlari doimiy bo‘lsa, bunday to‘lqinlar kogerent to‘lqinlar deb ataladi. Ikki yoki bir nechta kogerent yorug‘lik to‘lqinlari ustma-ust tushganda, fazoda yorug‘lik oqimlarining qayta taqsimlanishi ro‘y beradi va natijada intensivlikning bir joyda maksimumi, boshqa joyda minimumi kuzatiladi.

Interferensiya manzarasi interferensiyalanuvchi to‘lqinlarning yo‘llari ayirmasiga juda sezgir bo‘ladi: yo‘llar ayirmasining kichik o‘zgarishlarida uzunliklar va burchaklarini aniq o‘lchash uchun, shuningdek, shaffof muhitlarning sindirish ko‘rsatkichlarini aniqlash uchun ishlatiladigan asboblarning tuzilishi shunga asoslangan. Sanoatda interferometrlar metall va boshqa silliqlangan detal sirtlarning silliqligini tekshirishda keng qo‘llaniladi.

Interferensiya manzarasi interferensiyalanuvchi to‘lqinlarning yo‘llari ayirmasiga juda sezgir bo‘ladi: yo‘llar ayirmasining kichik o‘zgarishlarida uzunliklar va burchaklarini aniq o‘lchash uchun, shuningdek, shaffof muhitlarning sindirish ko‘rsatkichlarini aniqlash uchun ishlatiladigan asboblarning tuzilishi shunga asoslangan. Sanoatda interferometrlar metall va boshqa silliqlangan detal sirtlarning silliqligini tekshirishda keng qo‘llaniladi.

Interferometrlar

Foydalanilgan adabiyotlar

• 1. David Halliday, Robert Resnick, Jear “Fundamentals of physics!”, USA, 2011.
• Douglas C. Giancoli “Physics Principles with applications”, USA, 2014.
• Bozorova S. Fizika, optika, atom va yadro. Toshkent Aloqachi 2007.
• A. Qosimov va boshqalar. Fizika kursi 1 tom. Toshkеnt 1994.