Aniq va tabiiy fanlar metodikasi kafedrasi

Xavfsizlik texnikasi
Kimyoviy laboratoriyada ishlaganda talaba har bir kimyoviy tajribani bajarishda ehtiyotlik va e’tibor talab etilishini bilmog’i kerak. 1. Reaktivlar bilan ishlaganda uning asosiy xossalarini: yonuvchanligi, zaharliligi, boshqa reaktivlar bilan portlovchi aralashmalar hosil qilishini bilmoq zarur. 2. Kuchli xidga ega bo’lgan, zaharli moddalar, kislota va ishqorlaming konsentrlangan eritmalari, ishqoriy metallar bilan o’tkaziladigan tajribalar m o’rili shkafda bajarilishi shart. 3. M o’rili shkafda ishlaganda uning eshikchasini balandligiga nisbatan 1/5-1/4 qismigacha ko’tarish kerak. Ish tugagandan so’ng eshikchani yaxshilab berkitish kerak. 4. Xavfli moddalar bilan yangidan yoki qaytadan tajribalar o’tkazish uchun o’qituvchidan ruhsat olish shart. 5. Moddaning xossasini o’qituvchining ruxsatisiz o’rganish va kimyoviy idishda suv ichish qat’iyan man qilinadi. 6 . Iflos idishda tajriba o ’tkazish man qilinadi. 7. O ’qituvchining ruxsatisiz hech qanday qo’shimcha tajriba o ’tkazish mumkin emas. 8 . Ajralib chiqayotgan gazni idishning ustiga engashib xidlash mumkin emas. Gaz yoki suyuqlikning hidini bilish uchun idish tomonidan ehtiyotlik bilan kaftning yengil harakati yordamida havo oqimini burunga yuborish kerak (rasm 1 ). Gaz va suyuqliklami hidini bilishda gaz yig’ilgan idish ustiga egilmaslik yoki yuzga yaqin keltirmaslik kerak. Gaz yo’nalishini kaft yordamida astagina o’z tomonga yo’naltirish va ehtiyotlik bilan hidlash kerak. 9. Yuzga yoki kiyimlarga modda sachramasligi Rasm . 1. G azning hidini ucj,un reaktivlar quyish vaqtida idish ustiga egilmaslik bilish. kerak. 10. Idishda qizdirilayotgan suyuqlik ustiga egilish mumkin emas, suyuqlik sachrab ketishi mumkin. 11. Probirkadagi suyuqlikni qizdirishda uning og’zini talaba o’ziga va oldidagilarga qaratmasligi kerak. 1 2 . Issiq suyuqligi bo’lgan kimyoviy stakanni ish stoliga olib kelishda bir qo’lida sochiq bilan idishning tagini, ikkinchi qo’li bilan idishning ustki qismini ushlash kerak. 13. Kipp apparatida vodorod gazini olishda alohida ehtiyotkorlik talab qilinadi. Chunki, noto’g’ri bajarish natijasida portlash ro’y berishi mumkin. Shuning uchun ish boshlashdan oldin o’qituvchidan yo’llanma olish va Kipp apparatining tuzilishini diqqat bilan o’qib, o’rganish lozim. Kipp apparati bilan ishlaganda quyidagi xavfsizlik qoidalariga rioya qilish kerak; a) Kipp apparati oldiga yonib turgan gaz gorelkasini yaqinlashtirish qatiyan maqilinadi; b) vodorod gazi bilan ishlashdan oldin uch marotaba havoni chiqarib tashlash va vodorodning toza chiqayotganligini aniqlash kerak; Buning uchun quruq probirkaga vodorod gazini yig’ib, so’ngra alangaga tutiladi. Tovush baland chiqsa, demak gazning tarkibida havo bor. Toza vodorod yonganda past tovush chiqaradi. Toza holga keltirib olingandan so’ng vodorod gazi bilan ish olib borish mumkin. 14. Konsentrlangan sulfat kislotani suyultirganda uni suvli probirkaning ichiga chayqatib turgan holda tomchilatib quyiladi. Suyultirish vaqtida qo’lga rezina qo’lqop kiygan m a’qul. 15. Qattiq ishqorlarni critish vaqtida oldindan o’lchangan suvga oz-ozdan ishqorni solish kerak. Qattiq o’yuvchi kaliy va natriylami toza matoga o’rab maydalash kerak. 16. Ochiq alanga (gaz yoki spirtli gorelkalar) bilan ishlaganda tez yonuvchan suyuqliklar alangadan kamida bir metr uzoqlikda bo’lishi kerak. 17. Yengil alangalanuvchi moddalami bir idishdan ikkinchi idishga solishda ochiq alangadan kamida uch metr uzoqlikda bajarish kerak. 18. Konsentrlangan nitrat kislota organik moddalami alangalanishiga olib kelishini yodda saqlash kerak. 19. B a’zi moddalaming eritmalarini elektroliz qilinganda barcha elektr kontaktlar izolyatsiya qilingan bo’lishi shart. Aks holda hosil bo’lgan uchqun ajralib chiqayotgan vodorod gazini portlatishi mumkin. 20. Gaz gorelkalari bilan ishlash alohida ehtiyotkorlikni talab qiladi. Laboratoriyadan ketish oldidan barcha gaz gorelkalarining kranlari yopiqligini tekshirish zamr. 2 1. Olovdan xavfli, portlovchi (ishqoriy metallar, qizil va oq fosfor, serouglerod, yengil yonuvchan moddalar) moddalaming ortiqehasini chiqindi idishga yoki inutliiqo tashlaninslik kerak. Ularni maxsus ajratilgan idishlarga solish kerak. '12. UltltUilttuti ishqor va kislotalami kanalizatsiyaga quyish mumkin emas. 1 uliuni solish uchun alohida maxsus idish bo’lishi kerak. ^ ' Uhtjorly iiirlnllnr спи uktiv moddalar ckanligini yoddan chiqarmaslik lozim. Ular bilan ishlaganda nihoyatda ehtiyot bo’lish kerak. 24. 2 g. gacha bo’lgan ishqoriy metallaming chiqindilari etil spirtida eritilib yo’qotiladi. 25. Ishqoriy metallaming qoldiqlarini to’plash qatiyan man qilinadi. Ular shisha idishda kerosin ostida saqlanishi kerakligini doimo yodda tutish kerak. 26. Yonuvchan suyuqliklar yoki boshqa moddalar alangalanib ketsa, gaz gorelkasini, elektr asboblarini o’chirish, yonuvchan moddalarni xavfsizroq joyga olish kerak v ay o n g ’inni o ’chirish uchun quyidagi choralami ko’rmoq zarur: a)yonayotgan suyuqlikning ustini asbest qog’ozi yoki katta mato bilan berkitish, yoki qum sepish kerak; b) yonayotgan fosfomi nam qum yoki suv bilan o ’chirish kerak. 27. Inson ustidagi kiyim yonayotganda katta matoga, xalatga yoki paltoga o’rab o’chirish kerak. 28. Agar elektr simlari yonayotgan bo’lsa, tezda elektr toki rubilnikini o’chirish kerak va yong’inni laboratoriyada bor imkoniyatlardan foydalanib o’chirish kerak (qum, suv, asbest).