Aniqlash. Transformatorlarni ichki izolyatsiyasini holatini aniqlash. Elektr jihozlarni sinash usullari

5. Yuqori kuchlanish sinovlari. 
Sig‘im koʻprigi yordamida izolyatsion materialning S-sig‘imini va tgδ - 
dielektrik yoʻqotuvchanlik burchagini oʻlchashning printsipial sxemasi: 
1-razryadnik
2-vibratsion galvonometr 
T-kuchaytiruvchi transformator 
S
x
-oʻlchanayotgan sig’im 
S
o
-100 pF li yuqori kuchlanishli kondensator 
R
3
-oʻzgaruvchan rezistor 
R
4
-oʻzgarmas rezistor 
S
4
- oʻzgaruvchan sig‘imli shuntli kondensator 
Sig‘im koʻprigi toʻrt yelkali boʻlib yelkalarida faqat aktiv va sig‘im elementlari 
bor.
Most T - kuchaytiruvchi transformatordan kuchlanish oladi. Transformatorni 
birlamchi kuchlanishini shunday oʻzgartirish kerakki, ikkilamchi tomonda 
kuchlanishni 10 kV ga koʻtarish imkoniyati boʻlishi kerak. 
Mostni 2 ta yuqori yelkasiga kondensator S
o
va S
x
sig‘imi oʻlchanayotgan 
izolyatsion material ulangan, 2 ta pastki yelkasiga esa rezistorlar ulangan. 
Ushbu sxemada xamma kuchlanish mostni yuqori sig‘imli yelkalariga 
toʻg‘ri keladi, chunki oʻzgaruvchan tokka qarshiligi (1/ωC) rezistorli yelka 
qarshiligiga qaraganda ancha katta.
SHuning uchun mostda katta kuchlanish borligiga qaramasdan R
3
va S
4
ni 
kattaliklarini oʻzgartirib xavfsizlikni ta’minlagan xolda mostni tenglashtirish 
mumkin. 
Mostni tengligiga ikkala yelka toʻla qarshiliklari koʻpaytmalari tenglashganda 
erishiladi. 
Z
x
Z
4
=Z
o
Z
3
(1) 
Sinalayotgan izolyatsion material sig‘imini ketma-ket ekvivalent ulanish 
yoʻli bilan oʻlchanayotgan boʻlsa:

---

Z
x 
= R
s
- i 
*
(1/ωC
s
); 
Z
0 
= - i 
*
(1/ωC
0
);
Z
3 
= R
3 
Z
4 
= 1/(1/R
4
+iωC
4
) = R
4
(1- iωC
4
R
4
)/1+(ωC
4
R
4
)
2
Endi qiymatlarni (1) ga olib borib qoʻyilsa 
(R
s
- i 
*
1/ωC
s
) 
*
R
4
(1- iωC
4
R
4
)/1+(ωC
4
R
4
)
2 
= - i 
*
(R
s
/ωC
0
) 
Tenglamaning oʻng va chap tomonlarida boʻlish amalini va algebraik 
oʻzgarishlarni bajarib quyidagilarni olamiz: 
tgδ = ωC
s
R
s 
= ωC
4
R
4 
C
s 
=
C
0*
(
R
4
/R
3
) 
Yuqoridan koʻrinib turibdiki S
s
-sig‘imni muvozanati R
3
-oʻzgaruvchan 
rezistorni boshqarish va tgδ- dielektrik yoʻqotish burchagini muvozanatini C
4 
-
sig‘im yordamida erishish mumkin.
Sinalayotgan izolyatsion material sig‘imini parallel ekvivalent ulanish yoʻli 
bilan oʻlchanayotgan boʻlsa:
Ekvivalent parallel ulanishda asosan S
r
-sig‘imni oʻlchanayotgan izolyatsion 
material sig‘imi S
x
sifatida olinadi. 
Ekvivalent parallel ulanishdagi toʻla qarshilik: 
Z
x
= 1/[1/(R
r
+ iωS
r
)] 
Sinalayotgan izolyatsion material sig‘imini ketma-ket ekvivalent ulanishdagi
bajarilgan algebraik oʻzgarishlarni bajarib quyidagilarni olamiz: 
tgδ = ωC
4
R
4

---

S
x
= [S
0* 
(R
4
/R
3
)]
*
[1/(1+tg
2
δ)] 
Ushbu usul oʻlchovni yuqori kuchlanish ostida oʻtkazish imkonini beradi, 
chunki R
3
va S
4
transformatorni yuqori kuchlanish ulangan uchlaridan S
o
va S
x
kondensatorlar bilan ajratilgan. Ikki pastki yelkalar yerlangan uchlari bilan past 
kuchlanish ostida xamda sinov olib borilayotgan izolyatsion material teshilgan 
xolda esa razryadniklar bilan ximoyalangan. 
tgδ ni oʻlchash kuch transformatorlarini va uni yuqori kuchlanishli (vvod) 
kirish va chiqishlarini izolyatsiyasini xolatiga baxo berishda keng qoʻlaniladi. tgδ
ni oʻlchovini +10 dan +40
0
S gacha boʻlgan xaroratlarda oʻtkazish tavsiya etiladi. 
Elektroizolyatsion materiallardagi kabi +10
0
S past boʻlgan xaroratlarda tgδ ni 
oʻlchovlari oʻtkazilmaydi.
6-10 kV yukori kuchlanishlarda sig‘imi 0,3
.
10
-4
dan 0,4 mkF gacha 
qurilmalarda va past kuchlanish 100 V da sig’imi 0,3
.
10
-3
dan 100 mkF gacha 
qurilmalarda tgδ ni oʻlchash imkoniyatlari bor.
Elektroizolyatsion materiallar uchun tgδ=(0,0001-0,05) gacha oʻzgarishi 
mumkin. 
tgδ qancha kichik boʻlsa u yaxshi dielektrik xisoblanadi va unda energiya 
isrofi kam boʻladi.