Aniqlash. Transformatorlarni ichki izolyatsiyasini holatini aniqlash. Elektr jihozlarni sinash usullari

4. Izolyatsiyani sig’im tgδ qiymatlarini aniqlash. 
 
Elektrizolyatsion materiallarni sig’imi - S ni va dielektrik yoʻqotuvchanlik 
burchagi - tgδ ni oʻlchash 50 Gts li chastota bilan (most) koʻprik metodi 
yordamida 
bajariladi. 
Qoʻlanilayotgan 
sxema 
metodlarda 
sig‘im 
va 
induktivlikning 
keraksiz 
(parazit) 
kattaliklarini 
kamini 
toʻlatish 
(kompensatsiyalash) sxemada koʻrilgan boʻlishi kerak: koʻrsatilgan chastotalarda 
bu parametrlar sinov natijalariga sezilarli xatoliklarni berishi mumkin. Ushbu 
parametrlarni yoʻqotishni asosiy yoʻllaridan biri (most) koʻprikni ikki marotaba 
tenglashtirishdir. Birinchi marta (most) koʻprik namuna bilan, ikkinchi marta 
namunasiz tenglashtiriladi. Qoʻllanilayotgan oʻzgaruvchan tok mostini sinov 
oʻtkazilayotgan izolyatsion material S - sig‘imiga qarab sig‘im oʻlchash chegarasi 
boʻlishi kerak. Sinov oʻtkazilayotgan izolyatsion materialga beriladigan 
kuchlanish va ushbu kuchlanishni ta’sir etish vaqti standart yoki texnik shartda 
koʻrsatilgan boʻlishi kerak, agar bunday koʻrsatmalar boʻlmasa S va tgδ 
qiymatlarini olishda kuchlanish 1000 V ni tashkil etishi kerak. Oʻlchov xatoligi 
±(0,05 tgδ+2
.
10
-4
) dan kichik boʻlishi kerak. tgδ qiymatlarini kattaligi xarorat va 
izolyatsion materialga berilayotgan kuchlanish kattaligiga bog‘lik. Izolyatsiyani 
sig‘im tgδ qiymatlarini aniqlash bir vaqtda olib boriladi. Dielektrik
yoʻqotuvchanlik burchagi tgδ bu oʻtuvchan tokni izolyatsiyadan oʻtgan aktiv tok 
tarkibini reaktiv tok tarkibiga nisbatini bildiradi. 

---

Qoʻlaniladigan (most) koʻprik sxemalarni ikkita guruxini ajratish 
mumkin:sig’im koʻprigi va induktiv- bog’langan yelkali koʻprik.
Oʻzgaruvchan tok koʻpriklari izolyatsiyani sigʻimni va tgδ dielektrik
yoʻqotuvchanlik burchagini hamda induktivlikni oʻlchashlarda keng koʻlamda turli 
sxemalar koʻrinishida ishlatiladi. 
Quyida-jadvalda oʻzgaruvchan tok koʻpriklarining eng koʻp tarqalgan 
sxemalari va oʻlchanadigan kattaliklarni aniqlash ifodalari keltirilgan.
Ma’lumki elektr qurilmalarining izolyatsiyasida koʻp qatlamli izolyatsiya 
keng tarqalgan va ularning asosiy defekti ichki qatlamlariga namlikning oʻtishi 
natijasida xoʻllanishi xisoblanadi. 
Koʻp qatlamli dielektrikga oʻzgarmas tok kuchlanishi qoʻyilganda 
boshlangʻich xolatdagi dielektrikning qatlamlari boʻylab kuchlanishning 
taqsimlanishi shu qatlamlarining sigʻimi bilan aniqlanadi 
2
2
2
1
1
1
2
1
1
20
2
1
2
10
;
;
;
d
S
C
d
S
C
U
C
C
C
U
U
C
C
C
U








,
bu yenda d
1
d
2
– dielektrik qatlamlarining qalinligi; 
Kuchlanishning oʻtkinchi jarayon paytidagi oʻzgarishi 
T
t
е
C
C
C
U



2
1
2
1
, 

t
е
C
C
C
U




)
1
(
2
1
2
2
, τ = 
1
2
1
g
C
C

Oʻtkinchi jarayonning oxirida sigʻimda yigʻilgan
Q
2š
= C
2
U
Tashqi zanjirdagi bir jinslimas dielektrikni oʻzgarmas tok kuchlanishiga 
ulaganimizda kechadigan jarayon dielektrikda adsorbirbitsiya tokning paydo 
boʻlishi bilan namayon boʻladi. Ma’lumki deffektli qatlam oʻtkazuvchanligining 
oshishi adsorbtsiya toki amplitudasining va uning ta’sir etish vaqtining kamayishi 
bilan xarakterlanadi. SHuning uchun adsorbtsiya tokining ostsillogrammasidan 
izolyatsiyaning xolati boʻyicha ma’lumotga ega boʻlamiz. 
Generator choʻlgʻamlarida kechayotgan oʻtkinchi jarayon tugagandan keyin 
xam dielektrik orqali oqayotgan oʻtkazuvchanlik tokni quyidagi ifoda orqali 
topamiz. 
2
1
2
1
g
g
g
g
U
i




bu tokni oʻlchash ancha qiyin, chunki bir tomondan son jixatdan kichik va 
ikkinchidan unga nisbatan S
1
bilan S
2
sig’imlarning keeskin oʻzgarishi kuzatiladi. 
SHuning uchun bu tokni ilgʻash maqsadida boshqa usullar xam qullaniladi, misol 
uchun dielektrik uzoq muddatga oʻzgarmas tok kuchlanishiga ulanadi, bu usulga 
«kuchlanishning qaytishi» usuli deyiladi. 
Bir jinsli dielektrikda, «dielektrik isrof» uning kimiyoviy tozaligini bildiradi, 
chunki ekspluatatsiya sharoitida paydo boʻladigan aralashmalar dielektrik isrofning 
sezilarli darajada koʻpaytiradi. SHuni takidlash joizki agar dielektrikda yetarlicha 
gazli ulanishlar payda boʻlishi dielektrik isrofni oshirmaydi. Agar dielektrikdagi 
gazli ulanishlarda maydon kuchlanganligi oʻzining kritik qiymatidan katta boʻlib 

---

qolsa, gazli ulanishda ionlanish jarayoni boshlanib undagi dielektrik isrof tgδ ning 
keskin oʻzgaradi, bu esa qattiq dielektrikda tgδ oʻzgarishiga olib keladi tgδ ning 
kuchlanishga bogʻliqligini oʻlchash orqali dielektrikdagi shikastlanishni topish 
mumkin. Ma’lumki tgδ ni oʻlchash bilan birga yoʻl - yoʻlakay bu oraliqning 
sigʻimini xam oʻlchash dielektrik boʻylab tarqalgan gazli ulanishlarining ta’siri 
profilaktika nuqta nazaridan axamiyatga ega. 
Oʻzgaruvchan 
tok 
kuchlanishidagi 
ikki 
qatlamli 
dielektrikdagi 
oʻtkazuvchanlik teng: 
)
(
)]
(
[
)
(
)
(
2
1
2
2
1
2
1
2
2
1
2
2
2
2
1
2
2
1
2
1
1
C
C
g
C
C
g
C
j
C
g
g
C
C
j
C
j
g
C
j



















Dielektrik isrofni yana bir usul sigʻimning chastotaga bogʻligini aniqlovchi 
usul «Sigʻim – chastota» usulidir. Pastda keltirilgan tenglamadan koʻrinadiki koʻp 
qatlamli isrofli dielektrikning sigʻimining chastota oʻsishi bilan kamayishini 
koʻramiz. Ya’ni 
0


(oʻzgarmas kuchlanish), 
2
0
С
С
С
Э


, yana boka 
chegaraviy xolatda
2
1
2
1
С
С
С
С
С
С
Э




bu qiymatga dielektrik oʻzgarmas tok kuchlanishi 
manbaiga ulanayotgan paytdagi sigʻimi. S
abs 
= S
0
- 

С
adsorbtsiya sigʻimi deyiladi. 
S
E
= 
2
2
2
1
1
2
2
2
2
2
1
2
2
1
2
1
1
2
2
1
2
1
1
)
(
)
(














C
C
C
C
C
C
g
C
C
C
g
С
Ikki qatlamli dielektrikning dielektrik isrof burchagi tgδ quyidagi ifodadan 
topiladi 
tgδ = 
0
С
g
э

= 
,
2
2
0
1
2





С
С
С
С
S
0
= S
2
i S
E
= 
2
1
2
1
С
С
С
С

Olingan formuladan koʻrinadiki tgδ va S
E
chastotaga bogʻliq ekan. Bu 
bogʻlanish profilaktik sinashda qoʻlanilishi mumkin. 
Jadval 

---

---