Annotatsiyasi: O’simliklar dunyosining xar bir turi vakillarida bo’lganidek, qishloq ekini bodiringning xam zararkunanda, kasallik va begona o’tlardan ximoya qilish dolzarb mavzu xisoblanadi

Issiqxona oqqanoti (Trialeurodes vaporariorum Westw.) issiqxona oqqanoti g’o’za, pomidor, bodring, baqlajon, loviya, kungaboqar, tamaki va boshqa ko’pgina ekinlarga zarar yetkazadi. Voyaga yetgan hasharot tanasi sarg’ ish rangli 1-1,5 mm uzunlikda bo’ lib, ikki juft unsimon oqqanotlidir. Tuxumi ovalsimon 0,24 mm uzunlikda bo’ lib, dastlabki bosqichda ular och-sariq tusli bo’ladi. Boshqa aleyrodidlarniki singari issiqxona oqqanotining tuxumi ham substratga kichik poyachasi bilan yopishadi. Nimfasi 0,8 mm uzunlikda, yapaloq ovalsimon, maxsus tukchalar bilan qoplangan. Oqqanot chala rivojlanuvchi hasharot bo’ lib, tuxum 1-4 yoshli lichinka, nimfa va voyaga yetgan hasharot fazalarini o’taydi. Tuxumdan chiqqan lichinkasi yapaloq, kam harakatchan bo’lib, 3 juft oyoqli hamda qizil ko’zli bo’ ladi. Tuxumdan yangi chiqqan lichinka birinchi yoshda 0,3 mm bo’lib, dastlabki 15 saot davomida o’zi yopishadigan qulay joy qidirib faol harakat qilgan, keyin oziqlana boshlagan va harakatsiz bo’lib, mum qavat bilan qoplangan, bargni so’ra boshlagach harakatsiz hayot kechirgan. Birinchi yoshidagi lichinkalar yuqori harorat va havoning namligi past bo’lishiga sezuvchan bo’ lib, bu fazaning davomiyligi 4-6 kun bo’ lgan. Lichinkaning ikkinchi yoshida tanasi yaltiroqligi sababli uni bargda kuzatish qiyin bo’lgan. Gavdasini uzunligi 0,4 mm bo’ lib, 1-3 kun rivojlangan.
Bodring o’simligiga katta xavf keltiradigan, issiqxonalarda ko’plab tarqalgan zararkunandalar: kuzgi tunlam(Agrotis segetum Den.et Schiff), karadrina ( Sphodoptera exigua Nb), o’rgimchakkana(Tetranychus urticae Koch), issiqxona oqqanoti(Trialeurodes vaporariorum Westw), poliz biti(Aphis gossypiiGlow), shaftoli biti(Myzodes persicae Sulz.), g’o’za oqqanoti(Bemisia tabaci Genn), g’ovaklovchi pashshalar(Liriomyzasativae Blanch. ) hisoblanar ekan.
Issiqxonalarda karadrina 2 ta, o’rgimchakkana 6 ta, oqqanot 5-6 ta, avlod berishi kuzatilgan, bodringni karadrina, o’rgimchakkana, o’simlik bitlari ko’proq zararlagan. Issiqxonalarda bodringda o’rgimchakkana paydo bo’ lishi bilan oltinko’zni kanalarga qarshi 1:10 yoki 1:15 nisbatda qo’yish, kanalar miqdori hosilga zarar yetkazadigan darajada bo’ lsa, mikrobiologik preparatlardan Ekzotoksinni har gektar maydonga 1,5 litrdan qo’ llash mumkin ekan.
O’simlik bitlari paydo bo’ lishi bilan oltinko’zni bitlarga qarshi 1:10 yoki 1:15 nisbatda gallisa afidamiza pashshasini 1:2 yoki 1:5 nisbatda qo’ llash mumkin ekan. Xozirgi kunda issiqxonalarda g’ovak hosil qiluvchi pashshalarni miqdori ko’p bo’lganda Vertimek 1,8% em.k. preparatidan – 0,6 l/ga, qo’ llanganda 14-kunga kelib eng yaxshi 97,28 % biologiksamaradorlikka erishilgan. Bodringda karadrina qurtlariga qarshi Bitoksibasilinni har gektar maydonga 2,0 litrdan qo’ llash, zararkunanda sonini 87, 7% kamaytirgan.

FOYDALANILGAN ADABIYoTLAR RO’YXATI

1. Каримов И.А. Деҳқончилик тараққиёти фаровонлик манбаи. – Тошкент: Ўзбекистон, 1994. – Б.7.
2. Каримов И.А. Ўзбекистон иқтисодий ислоҳатларини чуқурлаштириш йўлида. - Тошкент: Ўзбекистон, 1995.- 34 б.
3. А.Анорбоев. Зараркунандаларга қарши энтомофагларнинг доминант турларини ўрганиш ва қўллаш. Республика илмий-амалий конференцияси материаллари ТошДАУ-2014й. 162-164б.
4. Давлетшина А.Г. К фауне тлей рода Aphidiidae Бостанлыкской леснойдачи. //В кн. : Вредители сельскохозяйственных культур Узбекистана иих энтомофаги. – Ташкент: Фан, 1970. -С.150-161.
5. Давлетшина А.Г. Тли рода Aphis L. Фауны Узбекистана. - ашкент: Наука, 1964.-135 с.
6. Дала тажрибаларини ўтказиш услублари(мақолалар тўплами, Ш.Нурматов, Қ. Мирзажонов, А. Авлиёқулов ва бошқалар таҳририятиостида). Тошкент, УзПИТИ, 2007.
7. Захаренко В.А. Тенденции изменения потерь урожаясельскохозяйственных культур от вредных сельскохозяйственных культур от вредных организмов в земледелии в условиях реформирования экономики России. //Агрохимия, 1997.- №3.- С.67-75.
8. Злобин В.В. К фауне минирующих мух семейства Agromyzidae (Diptera) Зейского государственного заповедника //Тр.зоол. инс-та АН-, 1986. –.146. -51с.