Annotatsiyasi: O’simliklar dunyosining xar bir turi vakillarida bo’lganidek, qishloq ekini bodiringning xam zararkunanda, kasallik va begona o’tlardan ximoya qilish dolzarb mavzu xisoblanadi

O’rgimchakkana (Tetranychis urticae Koch) hammaxo’r zararkunanda hisoblanib, u 248 dan ortiq o’simliklarni zararlaydi. Ayniqsa g’o’za, bodring, no’xat kabi o’simliklar va poliz ekinlarini qattiq zararlashi natijasida burglar to’kilib, sabzovot va poliz ekinlari qurib qoladi. O’rgimchakkana erta tushganda hosilni 50 % ga yaqini nobud bo’ lishi mumkin. O’rgimchakkanani bahorgi va yozgi bo’g’in vakillari sarig’ ish yashil, qishkilari esa qizg’ ish, to’qsariq tusda bo’ladi. O’rgimchakkanani kattaligi 0.3-0.6 mm keladi. Lichinkasida 3 juft, nimfa va imagolarida 4 juft oyoqlari bo’ladi. Kanalarning rivojlanishi yozda har 8-12 kunda o’tsa, kuzda va bahorda 19 kungacha davom etadi. Bir yilda 18-20 marta nasl beradi. Urg’ochi zotlari issiqxonalar, parniklarda o’simlik qoldiqlarida yakka-yakka holda yoki to’p-to’p bo’lib qishlaydi. Ular sovuqqa chidamli, –20 0S da bitta yarimtasi, sovuq –30 0S dan oshganda esa 100 % nobud bo’ladi. O’rgimchakkanaga qarshi hozirgi paytda agrotexnik, kimyoviy va biologik usullardan iborat, kompleks kurash choralari tavsiya etilgan. Biroq, o’rgimchakkanani kimyoviy vositalarga chidamliligi yil sayin ortib bormoqda. Kimyoviy kurashda dorilarni qo’ llash me’yorlarni oshirib borish esa foydali jonzotlarni qirilishiga, atrof muhitni zaharlanishiga olib kelib, inson salomatligiga salbiy ta’sir ko’rsatadi. Kuzatuvlarga ko’ra kuzda (sentyabrni birinchi o’n kuniligida) ekilgan ko’chatlarda kanasoni 1 bargda 2-3 ni tashkil etgan. Uning miqdorini oshib borishi noyabrni o’rtalariga qadar davom etib, bu davrda 1ta bargda kana soni 40-51 ga qadar borgan. Shundan keyin o’rgimchakkana miqdori dekabr oyini ikkinchi yarmigacha ya’ni ekinning vegetasiyasi oxirigacha kamayib borgan.
Olingan ilmiy izlanishlar natijalari keyingi yillarda bodring o’simligiga o’rgimchakkana zararini oshib borayotganligini ko’rsatgan. Tajribalarda bodring ko’chatlarini o’rgimchakkana bilan zararlanishi ko’chatxonalarda boshlanishi aniqlangan. Kuzatuvlarga ko’ra kuzda (sentyabrni birinchi o’n kuniligida) ekilgan ko’chatlarda kanasoni 1 bargda 2-3 ni tashkil etgan. Uning miqdorini oshib borishi noyabrni o’rtalariga qadar davom etib, bu davrda 1ta bargda kana soni 40-51 ga qadar borgan. Shundan keyin o’rgimchakkana miqdori dekabr oyini ikkinchi yarmigacha ya’ni ekinning vegetasiyasi oxirigacha kamayib borgan. Bundan tashqari biz issiqxonasharoitida o’rgimchakkana bilan oziqlanib uni miqdorini kamayishiga sabab bo’ luvchi entomofaglar turlarini ham aniqlashni o’rgandik. Bularning asosiylari oltinko’z, kanaxo’r trips, stetorus, orius qandalalaridir. Ularning miqdori ancha kam bo’lsada (100 ta bargda 5-6 tani tashkil etgan) zararkunandaning rivojlanishiga ma’ lum darajada ta’sir ko’rsatgan. O’rgimchakkana issiqxonada 6 ta to’liq avlod berib rivojlangan va bir avlodining rivojlanish davri issiqxona harorati hamda o’simlikning xolatidan kelib chiqib 14-15 kundan 19-20 kungacha davom etgan.