Аҳоли сони ва такрор барпо бўлиши

Mehnat resurslari balansi

Ko‘rsatkichlar	Jami	Shahar	Qishloq
I. Hamma mehnat resurslari
Shu jumladan:
Mehnat yoshidagi mehnatga qobiliyatli aholi
Ishlayotgan o‘smirlar va pensionerlar
II. Mehnat resurslarining taqsimlanishi
II.1. Iqtisodiy faol aholi
Shu jumladan:
1. Ish bilan bandlar
Shulardan:
Rasmiy sektorda
Norasmiy sektorda
2. Ish bilan band bo‘lmagan, ishga joylashishga muhtoj shaxslar
Shulardan:
Rasman ro‘yxatdan o‘tgan ishchilar
Mehnat organlarida ish izlayotgan sifatida hisobda turuvchilar
Mehnat organlarida ro‘yxatdan o‘tmasdan mustaqil ravishda ish qidirayotganlar
II.2. Iqtisodiy nofaol aholi
shu jumladan:
Ishlab chiqarishdan ajralgan holda ta’lim olayotgan shaxslar
Yoshi bo‘yicha imtiyozli shartlarda pensiya olayotgan shaxslar, nogironlar
Ko‘p bolali onalar, bolasi 3 yoshga to‘lgunga qadar parvarish qilib ishlamayotgan ayollar
Ixtiyoriy ravishda ishlamayotgan va ishlashni hohlamaydigan boshqa shaxslar, shu jumladan uy mehnati
Izoh: 1 va 2 guruh nogironlar

Mehnat resurslarining miqdori mehnat yoshidagi mehnatga qobiliyatli aholi soni bilan mehnat yoshidan kichik va katta bo‘lib, ishlayotgan shaxslar sonining yig‘indisi sifatida aniqlanadi:

MR = MYoM + IO‘P

bunda: MR – mehnat resurslari;

MYoM – mehnat yoshidagi mehnatga qobiliyatli aholi;

IO‘P – ishlayotgan o‘smirlar va pensionerlar.

MYoM soni mehnat yoshidagi aholi sonidan (16 yoshdan 60 yoshgacha bo‘lgan erkaklar va 16 yoshdan 55 yoshgacha bo‘lgan ayollar sonidan) har ikki jinsga mansub mehnat yoshidagi ishlamayotgan I va II guruh nogironlari hamda imtiyozli shartlar asosida pensiya olayotgan ishlama yotgan pensionerlar sonini chegirib tashlash yo‘li bilan aniqlanadi:

MYoM = E_(16-60) + A _(16-55) – Nog,

bunda: E _(16-60) – 16 yoshdan 60 yoshgacha bo‘lgan erkaklar;

A _(16-55) – 16 yoshdan 55 yoshgacha bo‘lgan ayollar;

Nog – mehnat yoshida bo‘lib, ishlamayotgan I va II guruh nogironlari hamda imtiyozli shartlar asosida pensiya olayotgan ishlamaydigan pensionerlar

Axborot olish manbai:

E_(16-60), A_(16-55) – aholining jins va yosh tarkibi bo‘yicha statistika ma’lumotlari;

Nog – Mehnat va aholini ijtimoiy muhofaza qilish vazirligining mehnat yoshidagi nogironlar soni hamda imtiyozli shartlar asosida pensiya olayotgan pensionerlar to‘g‘risidagi ma’lumotlari;

IO‘P – korxonalarning 16 yoshga to‘lmagan ishlayotgan o‘smirlar va pensionerlar haqidagi statistika hisobotlari.

Iqtisodiy faol aholi soni quyidagi formula bo‘yicha aniqlanadi:

IF = IB + II,

bunda: IF – iqtisodiy faol aholi qismi;

IB – ish bilan bandlar;

II – ish bilan band bo‘lmagan, ishga joylashishga muhtoj shaxslar.

Hisobot davrida ish bilan bandlar soni quyidagi formula bo‘yicha hisoblab chiqariladi:

IB = Ir + Idx + Inr

bunda: Ir – iqtisodiyot rasmiy sektorida (korxonalar, tashkilotlar, muassasalarda) ish bilan band bo‘lganlar.

Idx – dehqon xo‘jaliklarida ish bilan band bo‘lganlar.

Inr – iqtisodiyotning norasmiy sektorida ish bilan band bo‘lganlar.

Axborot olish manbai:

Ir – korxonalar va tashkilotlarning mehnat bo‘yicha statistika hisobotlari, soliq organlarining ma’lumotlari;

Idx – statistika organlarining hisob-kitoblari va ishchi kuchini tekshirib chiqish ma’lumotlari;

Inr – ishchi kuchini tekshirib chiqish ma’lumotlari.

Iqtisodiyotning norasmiy sektorida ish bilan band bo‘lganlarni aniqlash. Iqtisodiyot norasmiy sektorida ish bilan band bo‘lganlar jumlasiga rasmiy statistikada hisobga olinmagan, doimiy, vaqtinchalik, bir martalik va mavsumiy ishlarni yollanib bajaradigan, shu jumladan, mazkur ishlarni amalga oshirish uchun respublikadan tashqariga chiqib ketadigan shaxslar, o‘z biznesini yuritadigan, sheriklar bilan yollanmasdan ishlayotgan shaxslar, ta’qiqlanmagan, lekin ro‘yxatga olinmagan faoliyatdan daromad topadigan (masalan, chorva mol boqish, savdo-sotiq ishlari bilan shug‘ullanish, xususiy tarzda odam tashish va boshqa faoliyat turlari bilan band bo‘lgan) shaxslar kiradi.

Iqtisodiyotning norasmiy sektorida ish bilan band bo‘lgan shaxslar soni O‘zbekiston Respublikasi Mehnat va aholini ijtimoiy muhofaza qilish vazirligi tomonidan maxsus ishlab chiqilgan dastur bo‘yicha yilning har choragida ishchi kuchini tekshirib chiqish asosida aniqlanadi.

Iqtisodiyotning norasmiy sektorida ish bilan band bo‘lgan aholi sonini ishchi kuchini tanlab tekshirish ma’lumotlari asosida aniqlash uchun:

A) Iqtisodiyotning norasmiy sektorida tegishli faoliyat turlari bilan shug‘ullanayotgan shaxslar sonining so‘rab chiqilgan mehnat yoshidagilar sonidagi salmog‘i quyidagi formula bo‘yicha aniqlanadi:

SS_i = SM_i : SM · 100,

bunda: SS_i – iqtisodiyotning norasmiy sektorida faoliyatning konkret (i) turi bilan shug‘ullanuvchi so‘rab chiqilganlarning salmog‘i;

SM_i – iqtisodiyotning norasmiy sektorida konkret (i) faoliyat turi bilan shug‘ullanuvchi so‘rab chiqilganlar miqdori;

SM – mehnat yoshidagi so‘rab chiqilganlar miqdori, jami.

B) Olingan salmoqlar bo‘yicha iqtisodiyotning norasmiy sektorida konkret faoliyat turi bilan band bo‘lgan aholi soni quyidagi formula asosida hisoblab chiqiladi:

NRB_i = MYoT · SS_i : 100,

bunda: NRB_i – iqtisodiyotning norasmiy sektorida faoliyatning konkret (i) turi bilan band bo‘lganlar soni;

MYoT – mehnat yoshidagi aholi soni;

MYoT bo‘yicha axborot manbai – aholining jins va yosh tarkibi to‘g‘risidagi statistika ma’lumotlari.

V) Iqtisodiyotning norasmiy sektorida ish bilan band bo‘lganlar umumiy sonini aniqlash uchun faoliyatning har bir konkret turi bo‘yicha NRB haqidagi ma’lumotlar qo‘shiladi:

NRB = NRB_i,

bunda: NRB – norasmiy sektorda ish bilan band bo‘lganlar soni.

Mehnat resurslari balansida ish bilan band aholi soni amaldagi milliy tasniflagichlarga muvofiq iqtisodiyot tarmoqlari (iqtisodiy faoliyat turlari) bo‘yicha taqsimlanadi va bunda quyidagilar ajratib ko‘rsatiladi:

• Sanoat.

• Qishloq xo‘jaligi.

• Qurilish.

• Transport va aloqa.

• Savdo va umumiy ovqatlanish.

• Moddiy-texnikaviy ta’minot, sotish va tayyorlash.

• Moddiy ishlab chiqarishning boshqa tarmoqlari.

• Uy-joy-kommunal xo‘jaligi va maishiy xizmat ko‘rsatish.

• Ta’lim, fan, madaniyat, san’at.

• Noishlab chiqarish sohasining boshqa tarmoqlari.

Bunday qilish aholining iqtisodiy faollik darajalarini, mehnat resurslarining faoliyat turlari bo‘yicha taqsimlanishini tahlil qilish va baholash imkonini beradi. Bu esa ish bilan bandlikni davlat tomonidan tartibga solish choralarini ko‘rish uchun zarurdir.