Aparan yol kimi

KULTUROLOGİYANIN  PİRAMİDASI
SİSTEM Lİ KULTUROLOJİ TƏHLİLİN  UNİVERSAL 
MƏINTİQİ PİLLƏLƏRİ İNSAN, CƏMİYYƏT VƏ DÖVLƏTİN 
İNKİŞAFI ÜÇÜN  YENİ İMKANLAR AÇIR :
G Ə L Ə C Ə Y İ  G Ö R M Ə  
Y EN İ  İM K A N L A R  
T E X N O L O G İY A L A R  
İN K İŞA F  Q A N U N LA R I 
N A İLİY Y Ə T LƏ R  
T A R İX
X Ü SU SİY Y Ə TLƏ R
M A H İY Y Ə T
207

---

Kuad  Mommodov
Kulturnlogiya effektivli hovat »a faalivvata aparan yol
II  HİSSƏ. AYRI-AYRI  MƏQALƏ, MƏRUZƏ VƏ ÇIXIŞLAR
KULTUROLOGİYA  İNSANIN  HƏYAT  FƏALİYYƏTİNİN 
TEXNOLOGİYA VƏ İMKANLARI  HAQQINDA ELMDİR
Dünya  sivilizasiyasının  ən  yeni  tarixi  milli  dövlətlərin 
həyati 
maraqlanna  cavab  verən,  azad  ticarət  və  bazar  iqtisadiyyatının 
fəaliyyətini  nəzərdə  tutan 
demokratik  mədəniyyət  dəyərlərinin 
üstünlüyünü  təsdiq  edir.  Bu  üstünlüklər,  gündən-günə  daha çox  sayda 
ölkələrin 
demokratik 
mədəniyyəti 
özlərinə 
həyatfəaliyyətinin 
texnologiya  və  fəlsəfəsi  kimi 
seçmələrinə  təsir  göstərir.  Şərq 
ölkələrinin 
ruhi  və  maddi  həyatının  demokratikləşməsi, 
liberal 
prinsip və dəyərlərlə  əlaqədar  yeni  təfəkkürün  genişlənməsi, vətəndaş 
cəmiyyəti  mədəniyyətinin  təsdiqi  bir  çox  ölkələrin  ictimai-siyasi 
sistemlərinin 
təkamülünü  stimullaşdırmış,  onları  tədricən  inkişaf 
yolunun  dəyişməsinə  istiqamətləndirmişdir.  Dövlət  quruculuğu  və 
idarəçiliyinin  diqqət  mərkəzində  pozitiv  fəlsəfə,  yenilikçilik  və  insan 
dəyərlərinin prioritet olduğu ölkələrin  sayı, Avrasiya və Asiyada,  yeni 
yaranan  Müstəqil  Dövlətlər  arasında,  Şərqi  Avropa 
ölkələrində, 
Çində  və  digərlərində  getdikcə  artır.  Avropanın  siyasi,  sosial  mədəni 
və  iqtisadi  inteqrasiyası  Şərq  ilə  Qərb  arasındakı  əməkdaşlıq  və 
inteqrasiya  tendensiyalarının  güclənməsi fonunda baş verir.
Bəşəriyyətin 
bir  çox  daxili  və  beynəlxxalq  sosial 
və  siyasi 
problemlərinin  həllinin  əsası  olan  ruhi  təkmilləşmə  və  maddi  rifahın 
inkiçafı  millətin  intellektual,  etik,  hüquqi  və  idarəetmə mədəniyyətinin 
səviyyəsi  ilə  müəyyən  olunur.  Beləki,  insan  fəaliyyəti  effektivliyinin 
yüksəldilməsi,  daxili  və  xarici  dəyişiklikləri  nəzərə  alan  yeni  elm 
tutumlu 
texnologiyalar  və  idarəçilik  mədəniyyətinin 
fasiləsiz 
təkmilləşdirilməsindən  bilavasitə  asılıdır.  Yeni  kompüter  nəsilləri  və 
şəbəkə  kommunikasiyaları  imkanlarından  geniş  istifadə  olunması 
sosial-mədəni  və  iqtisadi  tərəqqinin  keyfiyyət və sürətini əhəmiyyətli 
dərəcədə  artım.  Yüksək  intellektual  mədəniyyətə  əsaslanan  müasir 
elmi-texniki inqilab, hər şeydən əvvəl,  hidrogen eneıjisi üzrə yeni növ 
alternativ  enerjiyə  keçid  üçün  yenidənemal  resurslarından  istifadə 
edən 
ucuz  və  təhlükəsiz 
texnologiyalar  hesabına  iqtisadiyyatın 
intensiv  yeniləşməsinə  yol  açır.  Bu  imkanlar  yüksək  effektivli
208
Fuad  Mammador
Kulturologiva effektivli havat ta faalivvata aparan yol
energetika  və  ekoloji  təhlükəsiz  informasiya  texnologiyaları  ilə 
artırılır. Genetika və gen mühəndisliyi sahəsindəki inqilabi nailiyyətlər 
xəstəliklərlə  mübarizə,  kənd  təsərrüfatı  məhsuldarlığının  kəskin 
artırılması  və  insan  həyatının  uzadılması  üçün  geniş  imkanlar  açır. 
Obyektlərin 
mikroskopik  quruculuğunun 
inqilabi  üsulu  olan 
nanotexnologiyalar -  ənənəvi  istehsal üçün  geniş dəyişdirici  imkanlar 
açır.
Bu  gün,  iqtisadiyyatın 
ən  yeni  informasiya  texnologuiyalan 
hesabına  yenidən  silahlandınlması ilə əlaqədar demokratik idarəetmə 
mədəniyyətinin  əhəmiyyəti  artmaqdadır.  Müasir dövlətlərin  davamlı 
inkişafının  effektivliyi  liberallaşma  yolu  ilə  inkişaf  edən  dünya 
iqtisadiyyatında,  dünya  mədəniyyəti  və  sivilizasiyasında  baş  verən 
dialektik dəyişikliyə uyğun  elmi əsaslı  ictimai  texnologiyaların  təşkil 
və  idarəedilməsindən  asılıdır.  Beləliklə, 
ümumi  milli  məhsulun 
sürətli 
inkişafını 
təmin 
edəcək 
şəbəkə  iqtisadiyyatının
formalaşdırılması,  XX  əsrin  son  25  ilində  Yapon  iqtisadiyyatında 
uğurla  istifadə  edilən 
ömürlük  muzd  və  daxili  bazann  müdafisi 
konsepsiyasına  tənqidi  nəzərlə  baxmağa  imkan  verir.  Demokratik 
idarəetmənin  vəzifəələrindən  biri  mərkəzlə  əyalət  arasında  tarazlı 
sosial  inkişafa  nail  olmağa  imkan  verən  ,  şəhərlə  kəndin  həyat 
səviyyəsini  bərabərləşdirən  ,  dövlətin 
sosial  və  daxili  siyasi 
təhlükəsizliyini  təmin  edən  və  beynəlxalq  məkanda  onun  həyat 
qabiliyyətini  artıran  -  əksmərkəzləşmədir.  İdarəetmə  və  əməyin 
təşkilinə  elmi  yanaşma,  ierarxik  proseslərdən  şəbəkə  proseslərinə 
keçid, yenilik və hər bi “insan qəlbi” uğrunda  mübarizə  prinsiplərinə 
sadiqlik,  bilik,  bacarıq, 
mütəşəkkillik,  işçilərin  etika  və 
əmək 
keyfiyyətlərinin 
yüksək 
səviyyəsi 
iqtisadiyyatda 
və 
kənd 
təsərrüfatında  ,  elm  və  təhsildə,  dövlət  quruculuğu  və  idarəetmədə 
effektivliyin  kardinal  inkişafını  təmin  edir.Buna  əməyin  təşkilinin 
aşağıdakı  formalarının  tirajlaşdmlması  yardım  edir:  qlsamüddətli 
muzdlu  əmək,  fərdi  məsuliyyət,  funksiyaların  bərabər  paylanması, 
effektivlik  və  nəticənin  idarə  edilməsi.  Müasir  şəraitdə  idarəetmənin 
effektivliyinin  artırılması  üçün  demokratiya  təşkli  mədəniyyətinin 
formalan  -   vəzifə  mədəniyyəti,  rol  mədəniyyəti,  şəxsiyyət 
mədəniyyəti,  məhsulun  keyfiyyətinin  yüksəldilməsində  ekspert 
rolunun artırılması,  eləcə də, əməkdaşların ixtisasartırmasının  xüsusi
209

---

Fuad  Mammadov
Kulturologiva çffektivli havat va faalivvata aparan vol
proqramlannin  həyata  keçirilməsinə  əsaslanan  etika  biznesi  böyük 
əhəmiyyət qazanmışdır.
Bu  arada,  insan  əməyinin 
fəaliyyət  sahələrinə  bölgüsünün 
dərinləşməsi  və  sosial  diferensasiya 
insan  mədəniyyətinin  təbii 
müxtəlifliyi,  insanın  bəşər  mədəniyyətinə  yiyələnməsinin 
qeyri- 
mümkünlüyünə  inam  formalaşdırır.  Bu  şəraitdə  fəlsəfə  və  görkəmli 
şəxsiyyətlərin  tərəqqipərvər  inkişaf  təcrübələri,  müxtəlif  xalq  və 
dövlətlərin  nailiyyət  və  texnologiyaları  haqda  bilikləri  bəşəriyyətə 
təqdim  etmək  məqsədi  daşıyan  kulturologiyanın  rolu  ölçüyəgəlməz 
dərəcədə artır.
Kulturologiya  -   mahiyyətlər,  earixi  xüsusiyyətlər, 
inkişaf 
qanunları,  nailiyyətlər,  texnologiyalar  və  insanın  yaradıcı  həyat 
fəaliyyətinin  dəyişdirici  imkanları  haqqında  elmdir.  O,  şəxsiyyəti 
dərin  həyati  biliklərlə, 
bir  çox  nəsillərin  fəaliyyət  təcrübəsi  ilə, 
gələcəyi 
görmə 
qabiliyyəti 
ilə 
silahlandırır, 
dünya 
görüşü 
genişləndirir,  təfəkkür məhdudluğunu  aradan qaldırmağa imkan verir, 
insanı  mçüdrikliyə  aparır.  Kulturologiya  davamlı  inkişaf və  tərəqqi, 
məhsuldar  idarəçilik, 
şəxsiyyət  və  lider  formalaşdınlmasmın 
yeniləşmiş 
mənbəyi, 
istehsalın 
hərəkətverici 
qüvvəsi 
kimi, 
cəmiyyətin  intellektual  potensialının  fasiləsiz  olaraq  artıeılmasına 
yardım edir.
Kulturologiyanın  strateji  vəzifəsi  davamlı  sosial-mədəni  və  iqtisadi 
tərəqqinin  təmin  edilməsi  naminə  dövlətin,  ziddiyyətlərin  düzgün 
həlli  və  böhranların  effektlə  aradan  qaldınlmsına  yönəlmiş,