Aparan yol kimi

66-72, N12. s. 77-84
MƏDƏNİ  SİYASƏT MƏSƏLƏSİNƏ DAİR
(Mədəni  siyasət  sahəsində 
tədqiqatlar  üzrə  I  Beynəlxalq 
konffansdakı  məruzənin mətni.
Bergen, 10-12 noyabr  1999-cu il)
Üçüncü  minilliyin  astanasında,  çoxminillik  təkamül  nəticəsində, 
ruhi  mədəniyyət 
planetin  sosial  inkişafının  sosial  təməlinə 
və 
kompleks  qüvvəsinə  çevrilmişdir.  Bu  günki  sivilizasiya  bu  qüvvəyə 
istinad  edərək,  sənaye  cəmiyyətindən  informasiyası  cəmiyyətə  keçir. 
Texnogen  sivilizasiyam,  həm  insanlararası,  həm  də  təbiətə  yeni 
münasibətlərə  əsaslanan  müasir  ekoloji  mədəniyyət  əvəz  edir.  Bu
272
Fuad  Mammjdov
Kulturologiva cffeklivli haval va faalivvala aparan vol
dəyişikliklərdə mərkəzi  yeri, insanın inkişafın vasitəsindən məqsədinə 
çevrilməsi ilə şərtlənən, “insan inqilabı” tutur.
Müasir sivilizasiyanın səciyyəvi  cəhətlərindən biri, bəşəri dəyərlər- 
uğurlu  fəaliyyət  forma  və  nümunələri,  dünyanı  dərketmə  üsulları, 
bəşəriyyətin uzun əsrlər boyu yaratdığı  intellektual və maddi dəyərləri 
üzərində  bərqərar  olan, 
dünya  mədəniyyətinin  qloballaşması 
prosesidir.  Lakin  bəşər  mədənioyyətinin  inkişafı  müxtəlif xalqların 
mədəniyyətinin  eyniləşdirilməsi  yox,  region  və  milli  mədəniyyətlərin 
qarşılıqlı  təsiri  və  qarşılıqlı  asılılığıdır.  Hər  bir  mədəniyyətin  öz 
dəyəri,  spesifik xüsusiyyətləri və  unikal  nailiyyətləri  vardır.  Bununla 
yanaşı,  dialektik  qanunlara  uyğun  olaraq,  hər bir  milli  mədəniyyətdə 
antinomiklik,  yəni,  tərəqqinin  əsasını  təşkil  edən  ziddiyyətli  inkişaf, 
xüsusiyyətləri  vardır.  Hər  bir  milli  mədəniyyətdə  eqoizm,  altruizm, 
elitarlıq,  adilik,  fərdilik,  kollektivizm,  bilik  və  cahillik  mövcuddur. 
Məsələ 
ondan 
ibarətdir 
ki, 
mədəniyyətdə 
avtarkiya 
və 
avtoritarizmdən, mədəni inkişafin mühüm vasitəsi  olan, qarşılıqlı  təsir 
və qarşılıqlı  fəaliyyətə  doğru hərəkət müşahidə edilsin. Tərəqqipərvər 
milli  mədəniyyətlər 
xüsusi  yolla 
dünya  inkişaf  formalarını 
yaradıcılıqla mənimsəyib, bəşər mədəniyyətinin yaradılması  prosesinə 
öz şəxsi  töhfələrini  verirlər.  Bu zaman istər regional, istərsə də qlobal 
miqyasda  mədəni  dəyərlərin  ötürülməsi  baş  verir  ki,  bu  da  son 
nəticədə  dünya  mədəniyyətinin  qloballaşmasına  gətirib  çıxarır.  Onun 
səciyyəvi  cəhətləri  insan  hüquqlarının  müdafiəsinə,  humanizmə, 
şəxsiyyətin  yaradıcı  inkişafına,  elmi  biliklərin  və 
qabaqcıl 
texnologiyaların 
təbliğinə,  milli  mədəniyyətlərin 
qarşılıqlı 
zənginləşməsinə,  insanın  və  təbiətin  ekologiyasına,  insanlar  arasında 
ziddiyyətli  təsəvvürlərdən  imtina  edilməsinə 
istiqamətlənməkdir. 
Urbanizasiya,  planetdəki  milyonlarla  adamın  həyat  fəaliyyəti  və 
vasitələrinin,  formalarının,  mədəni  dəyərlərinin,  dünyagörüşünün 
əsaslı  şəkildə  dəyişməsi  ilə  bağlı  olan  qlobal  sosial-mədəni  inqilab 
insan inkişafi üçün yeni imkanlar açır.
Bununla  belə,  müasir  dünya  mədəniyyətinin  inkişaf  dialektikası 
müharibələrin  yaratdığı  böhran hadisələri,  təbii  resursların  nəzarətsiz 
istifadəsi  və  mədəni  inkişafin  qeyri-bərabərliyi  ilə  də  səciyyələnir. 
Bəşəriyyət  kütləvi qırğın silahlarının istifadə olunduğu  müharibələrin 
qarşısının  alınması,  insan  fəaliyyətinin  dəhşətli 
nəticələrindən
273

---

K u a d  М
э ш п
Ы
о у
Kulturologiva effcktivli  havat ta faalivvata aparan vol
yaranan  ekoloji  böhran,  aclıq,  yoxsulluq  və  savadsızlığın,  yoxsul  və 
dövlətli  ölkələr  arasındakı  fərqlərin  aradan  qaldırılması,  yeni  xammal 
mənbələrinin  tapılması,  iqtisadiyyatın  gələcək  inkişafının 
təmin 
edilməsi, 
elmi-texniki  inqilabın 
mənfi  nəticələrinin  aradan 
qaldırılması  kimi  qlobal  problemləri  həll  etmək  zərurəti  qarşısında 
durmuşdur.  Bu  və  bu  kimi  bir  çox  başqa 
regional  və  qlobal 
problemlərin  həll  edilməsinin 
açan  yüksək  ruhi  mədəniyyətdir. 
Davamlı  insan  inkişafi,  həyat  keyfiyyətinin  yüksəldilməsi,  dövlətlər, 
millətlər  və  xalqlar  arasında  harmonik  münasibətlərin  yaradılması 
üçün  yeni  imkanlan  yalnız  o  aça  bilər.  Buna  görə  də,  cəmiyyətin 
“yüksək  mədəni  standartlar”-ınm  əldə  edilməsini  təmin  edən,  ruhi 
mədəniyyətin  prioritet  inkişafi  mühüm  strateji  məqsəd  və  müasir 
''  sivilizasiyanın  təhlükəsizlik bazası elan edilməlidir.
Dünya  təcrübəsi  göstərdi  ki,  demokratik  mədəniyyətli  ölkələrdə 
insan 
inkişafının 
yüksək 
nəticələri 
əldə  edilir. 
Demokratik 
mədəniyyətin  yüksək  tarixi  missiyası  və  ictimai  dəyəri  demokratik 
inkişaf  yoluna  qədəm  qoymuş  postsovet  ölkələrinin  gündəliyinə 
demokratiyanın  aşağıdakı  vəzifəsini  qoyur  :  insamn  yüksək
şəxsiyyətə,  peşəkarlıq  və  siyasi  mədəniyyətə,  mənəvi  dəyər  və 
düşüncədə,  ənənə  və  novasiyada,  sosial  etika  və  həyat  fəaliyyət 
üsullarında  insan  eyniliyinin  axtanşı  və  formalaşdınlmasına  doğru 
inkişafını  nəzərdə  tutan 
mədəni  standartlarının  təsdiq  edilməsi  . 
Demokratik  mədəniyyət  standartlarının 
dövlət  və  ictimai  həyat 
təcrübəsinə 
hərtərəfli  tətbiq  olunması  üçün  sosial-psixoloji  və 
təşkilati-hüquqi  şəraitin  yaradılması  prosesi  bütün  sinif,  etnik,  dini, 
peşə,  siyasi  -   postsovet  məkanı  xalqlarının  bütün  sosiumlannı  əhatə 
etməlidir.  Lakin  bu  proses  yeni  ictimai  sistem  və  köhnə  sosial 
mədəniyyət  tipi  arasındakı  ziddiyyətlə,  sosialist  mədəniyyət  tipindən 
demokratik  mədəniyyət  tipinə  keçiddəki  yolverilməz  geriləmələrlə 
mürəkkəbləşir.  Hal-hazırda mövcud olan  köhnə sovet konsepsiyası və 
ikinci  üstqurum  hadisəsi  kimi  təqdim  edilən  mədəniyyət  haqqında 
səhv  təsəvvürlərə  əsaslanan,  uyğun  mədəniyyət  strukturu  demokratik 
prinsiplər  üzərində  qurulan  yeni  tip  cəmiyyətlə  ziddiyyətə  girərək, 
MDB  ölkələrinin 
sosial-mədəni  inkişafinı  buxovlayır.  Həmin 
buxovlardan  azad  olmaq  üçün 
mədəniyyət  haqqında  öz  dövrünü 
keçirmiş  ənənəvi  təsəvvürlərdən  imtina  edib  novasiyalı  demokratik
274
FuadM ənımadov
Kulturologiva effcktivli h-ıval 
у э
 
faalivvala aparan vol
mədəniyyətə 
keçmək  lazımdır.  Bu  strateji  məsələnin  həlli 
mədəniyyətin  təşkil  və  idarə  edilməsində 
struktur  islahatları  təmin 
edən,  postsovet  xalqlarının  milli-mədəni  quruculuğunda  dünya 
mədəni  inkişaf təcrübəsinin  məhsuldar istifadəsini  nəzərdə tutan yeni