Aralash Fungsiyali Birikmalar

Markaziy atomga xos bo’lgan koordinatsion sonlar

Davr lar	Markaziy atomlar	Hosil bo’ladigan koordinasion birikmalarda markaziy atomning koordinasion sonlari
		2	3	4	5	6	Tekis kvad.	7	8	9
1 2 3 4 5 6 7	H-He Li-Ne Na-Ar K-Kr Rb-Xe Cs-Rn Fr-Ku	+ + + + + + +	- + + + + + +	- + + + + + +	- - + + + + +	- - + + + + +	- - + + + + +	- - - + + + +	- - - + + + +	- - - - + + +

Jadvaldan ko’ramizki, bir davrdan ikkinchi davrga o’tilganda elementlarning koordinatsion soni ortib boradi. Birinchi davr elementlarining koordinatsion soni 2 ga teng. Ikkinchi davr elementlari o’zining bitta s-va uchta p-orbitallar hisobiga qatnasha oladi. Ularning koordinatsion soni 4 ga teng. Uchinchi davr elementlarining atomlariga o’tilganda d-orbitallar ham ishtirok eta olishi sababli ularning koordinatsion soni 6 ga teng bo’lishi mumkin (s, p va d-orbitallar hisobiga), oltinchi va yettinchi davr elementlarining atomlari uchun yuqoriroq qiymatga ega bo’lgan koordinatsion sonlar uchraydi [11], [8].

Ligandlar sifatida anionlar (F^-, OH^-, CN^-, SCN^-, NO₂^-, CO₃^2-, CrO₄^2- va hokazalar) neytral molekulalar (H₂O, NH₃, CO, N₂, NO, N₂H₄, NH₂-(CH₂)₂-NH₂ va boshqalar) ishtirok etadi. Har bir ligandda bitta yohud bir nechta taqsimlanmagan (erkin) elektron juft bo’ladi.ba’zan tarkibida taqsimlanmagan elektron juftlar bo’lmagan, lekin p-bog’lanishda ishtiroki eta oladigan elektronlari bor molekulalar ham ligandlik rolini bajaradi. Ligandning s- va p-orbitallari bilan markaziy atomdagi bo’sh orbitallar o’zaro ta’sirlanishi natijasida δ-bog’lanish, ligandning p- va d-orbitallari bilan markaziy atomning bo’sh orbitallari orasida π-bog’lanishlar yuzaga chiqadi, (lekin s-va p_x-orbitallari o’zaro qoplanilaganda har doim δ-bog`lanish hosil bo`ladi). Ligandlarning donorlik xossalari ulardagi s va p-orbitallardagi elektron juftlar hisobiga; akseptorlik xossalari esa, bo’sh p-va d-orbitallar hisobiga amalga oshadi. Quyidagi jadvalda ligandlarning elektron donorlik vazifasini bajaruvchi atomlar ko’rsatilgan [9], [12], [13].