Araliq egin sipatinda jetistiriw texnologiyasi

11-LEKCIYA.OT- SHÓPLIK EGINLERDI TÁKIRAR HAM
ARALIQ EGIN SIPATINDA JETISTIRIW TEXNOLOGIYASI


Takirar egin sıpatında dánli (mákke, arpa, biyday, sulı, grechixa), dánli-sobıqlı (soya, másh, jergilikli lobiya), ot-shóplik eginler (sudan shóbi, shabdar, bersim) eginler egiledi. Sharwa malların dán, kók shóp, jem menen támiyinlew imkaniyatı jaratıladı. Sharwa ushın azıq jetistiriwde aralıq takirar eginlerdi taza yaki qosıp egiw joqarı sapalı azıq jetistiriledi hám eginlerdi egiw náwbeti durıs tańlansa topıraq ónimdarlıġıda asadı.Jaylawlarda tábiyiy ot qaplamınıń ónimi qanıǵarsız bolsa, bul otlaq joq qılınadı hám taza otlaq payda etiledi.Ma’kkeni ta’kirar egin sıpatında silos ushın egiwde to’mendegidey texnologiyalıq karta du’ziledi ha’m sol boyınsha jumıslar alıp barıladı.
Mákkeni tákirar egin sıpatında gúzlik eginlerden bosaġan jerlerge egiw ayrıqsha orın tutadı. Bunday jaġdayda gúzlik eginler tez jıynap alınadı, jer egiwge tayarlanıladı hám tuxım egilgennen soń suwġarıladı. Ulıwma, mákke tákirar egin sıpatında egilgende onıń agrotexnikası, báhárde egilgen mákke agrotexnikasınan az parq qıladı. Tákirar egin sıpatında mákkeniń tek erte piser sort hám gibridleri egiliwi kerek. Ózbekstanda házirgi waqıtta " Perekop TV" hám "Ózbekiston-306 AMV" ertepiser gibridleri egilmekte. Bul gibridler tákirar egin sıpatında egilgende gektaınan 35-50 c shekem hasıl beredi.
Suwǵarılatuǵin jerlerden tuwrı paydalanıw ushın diyqanshılıqta aralıqeginler qollanıladı. Olar gúzgi hám jazǵı boladı.Ayırım halda guzgi aralıq eginler qollanıladı.Aralıq eginler tiykargı eginlerden bosaǵan jerlerde qosımsha ónim jetistiriw ushın egin túrleri tańlanıp egiledi. Gúzde hám jazda egiletuǵın aralıq eginlerdi tańlaw ushın atız bos bolıp turatuǵın waqıtta jawıngershilik muǵdarı,paydalı temperatura jıyındısı, topıraq sharayatı hám ósimlik biologiyası esapqa alınadı. Ayırım dán eginleri (sulı, arpa, grecixa, tarı, gorox) erte jetiledi, ósiw dáwiri 60-80 kún bolıp ortasha 800-1200⁰S paydalı temperatura talap etiledi. Basqa bir topar dán eginleri (arpa, jazlıq biyday, guzlik biyday, guzlik qarabiyday, cina, noqat) 80-100 kúnde jetiledi,paydalı temperatura jıyındısı 1200-1600^oS átırapında talap etiledi. Qısqa waqıt ishinde bir orım kók shóp ónimin jetistiriw múmkin. Tiykarǵı eginlerdi óz waqtında egiw ushın aralıq eginler óz waqtında orılıwı kerek. Máselen: gúllew dáwirine jetken kók shóp ónimin jetistiriw ushın 40-80 kún jeterli, eger paydalı temperatura jıyındısı 700-1400⁰ S átirapında bolsa. Ózbekstanda bunday sharayat bar, aralıq eginlerdi bir orım kók shóp ónimin jetistiriw ushın egiw múmkin. Gúzgi aralıq egin sıpatında dáneginleriegiledi- bul sulı, arpa, qarabiyday, tritikale. Egiw múddeti oktyabr ayı, bul múddet zonalar boyınsha ózgeriwi múmkin. Egiw usılı-qatarlap, qatar arası 13-15 sm, egiw tereńligi 4-6 sm, egiw muǵdarı gektarına 3,5-4,5 mln.dana kógeriwge uqıplı tuqım. Jerdi tayarlaw, tóginlew, suwǵarıw ilajları gúzgi dán eginlerinde qabıllanǵan tártipte ótkeriledi.Bul eginler báhárde masaqlanıwı yaki gúllew dáwirinde orıladı, ortasha 150-400 c/ga kók shóp alınadı.Eginler bir waqıtta jetilmeydi. Gúzgi aralıq eginler sıpatında danli-sobıqlı eginler egiledi bular gorox, noqat, vika. Bularda qatarlap egiledi, egiw terenligi 4-7 sm, egiw muǵdarı 100-300 kg/ga átirapında. Sol eginlerge qabıllanǵan texnologiyalar boyınsha jetistiriledi. Eginler gúllegen dáwirde orıladı, ortasha kók shóp ónimi 100-150 c/ga quraydi. Bul eginlerdiń abzallıǵı- topıraq onimdarlıǵın asırıw hám kókshópti siderat sıpatında qollanıw múmkinligi. Gúzgi aralıq eginler sıpatında maylı eginlerde qollanıladı- bul gúzgi raps,xantal hám gibrid perko.Bul eginlerde qatarlap egiledi, egiw terenligi 2-3 sm, muǵdarı 8-12 kg/ga. Báhárde gúllegende orıladı, kók shóp ónimi 200-400 c/ga. Aralıq egin arasında bir jıllıq shóplerde egiledi-bul bersim,shabdar, egiw usılı qatarlap yaki tar qatarlap,egiw muǵdarı 8-10 kg/ga, terenligi 1-2sm, báhárde 100-150c/ga ónim alınadı.Rejelestirilgen ónim hám topıraq sharayatına qarap joqarıda bayan etilgen eginler tóginlenedi, gúzde sharayatqa qarap suwǵarıladı. Gúzgi eginlerden tiykarınan biydaydan bosaǵan jerlerge jazda bir neshe túrli dala hám ot-shóp eginleri egiledi.Ózbekstanda gúzgi biydaydan bosaǵan jerlerge dánli,dánli-sobiqli,ot-shóp, mayli eginler hám tamir miyweli,túynek miyweliler egiledi. Ayırım jaǵdaylarda mákke, júweri, sudan shóbi, ayǵabaǵar, másh, soya, maxsar, bir jıllıq sobıqlı shópler egiledi. Makke, júweri, ayǵabaǵar, maxsar, soya, másh keń qatarlap egiledi, sudan shóbi hám bir jıllıq sobıqlı shópler qatarlap yaki tar qatarlap egiledi.Egiw múddeti iyun, egiw muǵdarı egin túrine qarap hár túrli boladı. Jazda payda bolatuǵın sharayatqa qarap aralıq eginler (yaki takirar eginler) suwǵarıladı, qatar arasına islew beriledi,tóginlenedi, alınatuǵın ónim túrine qarap ónim jıynawǵa tayarlıq kóriledi hám arnawlı mashinalar járdeminde jıynaladı. Keń maydanda dánli eginlerden bosaǵan jerlerge hár túrli eginlerdi takirar egip qosımsha dán, kók shóp ónimi jetistiriledi.