Aruz I. Turkiy adabiyotda, jumladan, uzbek lge’rgagshda taxminan IX
asrdardan beri kulpanib kelinayotgan sheriy ulchov tizimi nomi bulib,
xazrat Navoiynshgg ta’kidicha, ushbu ilm asoschisi X,alil ibn Axmad
yashagan joy yakshshdash vox,a nomidan olingan.
Aruz (II). Aruz ulchov tizimi asosida yaratilgan sheriy asar
baytlaridagi birinchi misraniig oxirgi rukni urni nomi. Miyeradagi shu
rukn Ukilgandan sunggina sherning kaysi baxr xamda vazn asosida
yarataotganlmgi, misraning tanlangan ulchovga suvofikdigi, shoirning
vazn tanlash, oxang yaratish maxoratini aniklash mumetga buladi.
Asl ruknler. Aru'z sheriy ulchov tizimi asosini tashkil kiluvchi
sakkiz asosiy ruka majmu’i. Lo tar fauvlup, foilun, mafoiylun,
foshklun, mustaf’ilun, maf’uvlotu, mutafoilun va mafoilatun
arkonlaridan iborat. Aruzshunos olyamlar ushbu askdarki “afoiylu
tafoiyl” deb xam ataydilar.
Baxr (arabcha “dekgiz” demakdir.) Aruz atamalaridan biri bulib,
ushbu tizimni tashkil kiluvchi asosiy, mirik ulchov turshsh ifodalaydi.
Baxrlar asllar yoki afoynlu tafoyil deb ataluvchi sakkiz ruknning
turlicha tarkibda takrorlanipshdan xosil kdshnadi.
Dostları ilə paylaş: |