Vazn sheriy asarning ritm-oxdng xususiyatlarmii ularnish'
tarkibidagi rukshxar sonya va turiga kura ifodalovchi ulchov.
Vasl (arabcha “ulaiish”) aruz tizimi asosida yaratilgan sheriy
asarlarni ifodali ukyash jarayonvda vazn talabi bvshan ayrim yonik
xijolar oxiridati undongai updan keyin turgan xamda unli bilan
boshlangan xdjoga kushib talaffuz etish xodisasi. Ala shu koidaga amal
kshshnmasa» xijolar tartibi buzilib, oxashta va asar vazniga jvddiy
putur yetadi.
Vasli xo Aruz tizimida yaratilgan sheriy misralardagi ayrim
blik xijolarning oxirsh undoshini vazn tshazosi bilan uzidan keyin
gurgan va “x” uvdoyavj bilan boshlavuvchi xijoga kushib uknsh xodisasi.
Bu jarayonda, odatda ‘V uadopsh tushib koladi. Ushbu xodisa kam bulsada, uzbek adabiyotida, xususan, xalk ogzaki ijodi ta’sirida ijod sh sh sh
va “turkona” deb ataluvchi soda uslubga rioya kiluvchya shoirlarnig
asarlarida uchraydi.
Imola aruz atamalaridan bulib, vazn takozosi bilan tarkibida
chuzik uyuta bulgan ayrim yoish< xdjolarni, ushshni ch^zib talaffuz kdashsh
xdsobiga, chuzik xu,jo kilib ukrshni ifodalaydi. Masalan, Boburning
Yor fasli, yor vasli, dustlarntg suxbati,
She’r bsssi, shits dardi, bodanikg kayfiyat
baytidash yoz, yor, she’r, dust, shik, suzlari takibidagi o, u , e,i unlilari
ancha chuzik talaffuz kilnnadi. Bular takti’ chogida, shunnngdek, she’r
chizmasida ikki >;ijo belgisi, ya’ni bir chuzik va bir kiska xijo zdgsobiga
utadi.
Dostları ilə paylaş: |