Asosiy qism: XI va XII asrlarda Fransiyaning iqtisodiy ahvoli

Kirish.

Asosiy qism:
1.XI va XII asrlarda Fransiyaning iqtisodiy ahvoli.
2.XI asr boshlarida ijtimoiy ahvolning zaiflasha borishi.
3.XII asrlarda Fransiyada ,,dehqonlar harakati”ning avj olishi.
4.”Jakeriya qozg’aloni” haqida.

Xulosa.

Kirish.
XI XII XIII asrlarning 2 yarmida Fransiyada ishlab chiqaruvchi kuchlarning juda tez rivojlanganligi ko’rildi.Dehqonchilik ancha o’sdi.Yerning bir qismi bir juft hokiz qo’shilgan g’ildiraksiz yengil plug bilan yaxshilab haydalar edi.Bug’doy, javdar, suli, arpa va boshqa boshoqli ekinlar hosili ko’payib ekilgan uruglikka qaraganda besh va hatto olti hissa ortiq g’alla yig’ib olinadigan boldi.Bog’dorchilik polizlarning o’sishi bilan ozuqa mahsulotlari non go’sht sabzavot va boshqalarga shuningdek turli qishloq xojalik xom ashyosiga (jun,zig’ir va hokazolarga) bo’lgan talab kopaydi.Tovar munosabatlari fransus qishlog’iga kira boshlab uni mahalliy shaharlar bilan u faqat oziga tutashgan okruglardagi qishloqlardagina emas balki ancha uzoq okruglardagi qishloqlardan ham o’zini qishloq xojalik mahsulotlari bilan ta’minlashni talab qildi.XI XII asrlarda Fransiya shaharlari katta yuksalishni boshidan kechirdi. Janubdagi shaharlarning ko’pchiligi,shu jumladan ko’pgina kohna Rim shaharlari ancha katta sanoat markazlariga aylanibgina qolmay balki ular Italiya va yaqin sharq bilan ham qizg’in savdo sotiq olib bordilar. Bular orasida Marsel, Tuluza, Mopele,Narbonna alohida ajralib turardi.Ayni zamonda shimolda va shimoliy sharqada Amen, Suasson, Lan,Sanlis,Bove,Ruan ,Reyms,Trua va boshqa kopgina shaharlar osib chiqdilar va sanoatning muhim markazlariga aylandilar.Bu shaharlarda movut va kanop gazlamalari yetishtirildi, moyna ishlanardi,temir qalayi kumush,emal va boshqalardan turli metal buyumlar tayyorlanardi.Rivojlanayotgan shimoli sharq savdo sanoatining gavjumligi ko’p sonli yar markalarda namoyon boldi.Shampanning turli shaharlarida Truada , Provenda ,Brida ,Lanida va boshqa joylarda deyarli butun yil boyi savdo sotiq qilinar edi.Umuman savdo axborotlarining miqysi va tashqi savdoda ishtirok etish jihatdan Fransiyaning shimoli sharqiy viloyatlari janubiy shaharlarga qaraganda hali orqada edilar. Ammo ikkinchi tomondan shimoldagi hunarmandchilik ishlab chiqarish janubdagiga nisbatan kamroq rivojlanga edi.shimoli sharqning savdo sotiq munosabatlari qisman xalqaro ayirboshlash (Germaniya,Niderlandiya,Shimoliy Italiya bilan savdo sotiq qilish) qisman shimoli sharqiy viloyatlar o’rtasidagi ichki ayirboshlash harakterga ega edi shuning ozi bilan sharqiy fransiyaning keng ichki bozoriga asos solindi.Ana shu ichki bozor zaminida kelajakda umumfransus milliy bozori vujudga kelishi lozim edi parij koproq savdo va sanoat markazi ahamiyatiga molik bolib bunga faqat shimoliy va shimoli sharqiy viloyatlargina emas balki shimoli g’arbiy va g’arbiy rayonlar ham yaqinlasha boshladilar.qirollik poytaxtining Sena,Marva va Luara singari buyuk daryyo havzasida joylashganligi uni shakllanayotgan milliy iqtisodiy til va madaniy aloqalarning tabiiy markaziga aylantirdi.XI XIII asrlarda Fransiyaning iqtisodiy taraqqiyotida yuqoridagilar muhim rol o’ynadi.XI asrning ikkinchi yarimidan e’tiboran shaharlarning va Tovar pul xo’jaligining rivojlanishi zaminida G’arbiy Yevropada siyosiy markazlashish jarayoni boshlandi.Parchalanib ketgan davlarlarni birlashtirish ,qirol hokimiyatini mustahkamlash va kuchaytirish jarayoni yuzaga keldi.Mamlakatni turli rayonlar bilan bog’lagan yirik shaharlarning jumladan Parij shaharlarining ertaroq vujudga kelishi siyosiy jihatdan markazlashishni ayniqsa yengillashtirdi.U yoki bu mamlakatda Tovar pul munosabatlarining rivojlanishi zaminida kuchli uchinchi toifa – shaharliklar maydonga keldi.Aholining barcha guruhlari orasida shaharliklar tarqoq feodal monarxiyasini tepaga chiqarishiga va mamlakatda mustahkam ,,qirollik osoyishtaligini’’ ta’minlashga qurbi yetadigan markazlashganqirollikka aylantirishdan juda manfaatdor edilar.Birgina qirol Lyudovik IX davriga kelgan vaxtda tanga zarb qilishda feodallar bilan raqobat boshladi.U boshqa gersog va graflarning tanga chaqa pulining shu gersog va graflarning mulklarida ozlariniki bilan bab-baravar yurg’izilishiga mone’lik qilmaslika oz vassallarini majbur etdi.Natijada eng salmoqli qirollik tanga-chaqa puli odatda feodalning yomon sifatli pullarini siqib chiqarar edi.

Asosiy qism:

1.XIII asr o’rtalarida qirol byudjeti juda o’sdi.Savdo sotiqdan,sanoatdan va qirol yer mulklaridan keladigan daromadlarning tobora ko’payib borishidan tashqari Lyudovik IX xazinani boyitish maqsadida feodalning tanho yerlaridan ustalik bilan foydalandi Lyudovik IX zamonida yirik feodallardan undiriladigan vassalik to’lovi yuqori darajada oshdi.Qirol o’z vassallaridan ko’p daromad olgani singgari shahar kommunallaridan ham o’shanchalik kop daromad olardi.Fransus cherkovi sifatida qirolga katta katta mablag’ to’lardi.Lyudovik IX davrida bevosita qirol xazinaga kelib tushadigan salib solig’i davlatning davlatning doimo olib turadigan solig’i rolini o’ynardi. Umuman Lyudovik IX davrida qirollik daromadlarining osishi o’sha zamonda Fransiyaning xojalik jihatdan yuksala borganini ochiqdan ochiq ko’rsatar.edi.Pul xojaligining rivojlana boshlashi shaharlar sanoat va savdo sotiqning o’sishi oqibatida mamlakatning siyosiy jihatdan xalq xojaligining barcha tarmoqlarining taraqqiy qilishiga ijobiy ta’sir etdi. G’arbiy Yevropaning ikkita mamlakatida –Angliya va Fransiyada markazlashgan davlatlar juda tez tarkiib topdi.bu mamlakatlarda siyosiy markazlashish jarayoni , asosan XIII -XV asrlardayoq tugallandi.,, tenglar o’rtasida birinchisi’’gina bo’lgan qirollikdan iborat shaklsiz feodal monarxiyasi asta sekin ,ancha markazlashgan va tartibga tushgan toifaviy monarxiyaga aylanib,XV XVI asrladayoq mutloq monarxiyaga o’tdi. Qishloq xo’jaliklarida turli xildagi takomillashgan mehnat qurollarining yaratilishi munosabati bilan dehqonlar oz xo’jaliklarida tobora koproq mahsulotlar yetishtirib oldilar.Feodallar uchun dehqonlardan ular yomon ko’radigan barshchino orniga mahsulot bolan obrok olish foydaliroq edi.Ko’p senyorlar o’z chek yerlarga bo’lib,foydalanish uchun dehqonlarga berdilar.Krepastnoy senyorning xususiy mulki edi.uning ustidan to’la hukumron bo’lib o’zi sud qilgan.senyorning yerida tug’ilgan krepastnoy uning yerida ishlashi shart bo’lgan.Krepastnoy yerida ishlash , yer qurilishi va boshqa majburiyatlarni bajarishi,undan tashqari natural va pul ko’rinishidagi soliqlar to’lashi shart edi.
Shaharlaning rivojlanishi bilan dehqonlar savdo-sotiq ishlariga tortildi.Hunarmandlarning mahsulotlarini sotib olish uchun feodallar dehqonlardan soliqni pul ko’rinishida ola boshladi.Krepostnoylarning shaxsiy qaramligi bo’shashdi.Katta pul evaziga dehqonlar o’z ozodligini sotib ola boshladilar.Fransiyada BUyuk Karl zamonidayoq mohir hunarmandalar mavjuda bo’lib ular endi qishloq xo’jaligiga band qilinmagan.ayni shu vaxtda ularda elma –el kezib yuruvchii sayyor hunarmandlar ham paydo bo’la boshladi.Ular aslida dehqonlar bo’lib Ular bu ishni qishloq xo’jaligi mavsumi bo’lmagan paytda bajarar edi.Ilk o’rta asrlardagi mol ayirboshlash pomestyelarning yoki dehqonlarning ehtiyojlari qondirilgandan keyinortib qolgan mahsulotni bozorga chiqarib sotishdan iborat bolar edi.Ilk o’rta asrlarda cherkov va monastirlar huzurida an’anaviy maktablar bo’lar edi.Ammo bu joylarda mahalliy sotuvchilar kam bo’lardi..Asosiy savdogarlar lanbardiyaliklar,yahudiylar,suriyaliklar,arablar,vizantiyaliklardan iborat kelgindi savdogarlar edi.Ishlab chiqaruvchi kuchlarning o’sishi hunarmandchilik texnikasiga nisbatan talabning kuchayishi tufayli hunarmandchilik asta sekin alohida bir kasbga,kishilar ayrim gruppasining asosiy mashg’ulotiga aylandi.U qishloq bilan butunlay aloqasini uzib,ishlab chiqarish sharoitlari eng qo’l keladigan yangi ,doimiy joyga ko’chib bordi. X XI asrlarda yevropaga turli hunarlar orasidan mustaqil kasb sifatida ikkitasi ajralib chiqqan :temir buyumlar yasash (mettallurgiya) movut to’qish( jun gazlamalar ishalash)ayniqsa katta ahamiyat kasb etgan edi. Savdo- sotiq munosabatlari shahar va qishloq doirasidan chiqib shaharlar aro keng savdo sotiq munosabatlariga aylandi.bu shaharlar o’zaro munosabatlaridan tashqari vizantiya va arab sharqining ayrim savdo markazlari bilan savdo-sotiq aloqalaro bog’ladilar.O’rta dengiz savdosida ayniqsa Italiyaning Genduya ,Amalfi, Pizza,Valensiya shaharlari alohida ajralib turardi.Sharq bilan savdo -sotiq ishlarini rivojlantirishda janubiy Fransiya shaharlari:Marsel, Arel, Narbonna ham asosiy rol o’nadi.Kataloniya markazi Barselona ham muhim o’rin egalladi.Shimoliy dengiz bo’yidagi Niderlandiya ham ajralib turdi.Niderlandiya va Germaniyada Gent, Bryugge,Ilr ,Arras,Bryussel,Kyoln shaharlari savdo-sotiqda yetakchilikrolini o’ynadilar.O’rta dengiz shaharlari doimiy,hatto XII asrlargacha yetakchilik qilib kelardi.Eng qimmatbaho buyumlar Garbiy Yevropaga sharq mamlaktalridan kelar edi.

Asosiy qism:

2.XI XIII asrlarda Fransiyada qishloq xo’jaligi sezilarli darajada rivojlandi.Bu vaqtda uch dala keng tarqaldi, shudgor yaxshilandi,don ekinlaridan bug’doy birinchi o’rinni egalladi.Yangi jabduqlar tizimi tufayli ho’kiz o’rniga otlarda foydalanish imkoniyati paydo bo’ldi,bu shudgorlash va qishloq xo`jalik ishlarini bajarish vaxtini qisqartirdi.Janub rayonlarida iqlim va tuproqning o’ziga xos xususiyatlaridan kelib chiqib ikki dalali va yengil shudgor uzoq vaxt saqlanib qolgan.U yerda g’alla bilan bir qatorda uzumzorlar texnik ekininlar,mevali daraxtlar ham keng maydonlarni egallagan.XII asrda haydaladigan yerlar uchun lalmi yerlar va o’rmonlarni ommaviy tozalash boshlandi.Dalalarni o’g’itlash amaliyoti keng tarqaldi.Sabzavotlarda sabzavotlarning yangi navlari yetishtirildi.XII asr oxirlarida Normandiyada shamol tegirmonlari paydo bo’ldi.Keyinchalik ular Fransiyaning boshqa hududlariga tarqaldi.Mehnat unumdorligi asosan dehqon xo’jaligida o’sdi Dehqon o’z uchaskasida korvidan ko’ra ko’proq va yaxshiroq ishladi.Xo’jeyinlar uchun feodal rentasini majburiy korve mehnati ko’rinishida emas balki dehqonlar o’z uchaskalaridan olgan hosildan undirish foydaliroq bo’ldi. Asta sekin feodallar shudgorlashni tugatib,dehqonlarga ilgarigi domenlik tarkibiga kirgan yerlarni merosxorlik bilan taqsimlay boshladi.Shu asosda Fransiyada korvedan oziq ovqat ijarasiga o’tish amalga oshirildi.Bu Fransiyada dala korvesining bosqichma bosqich qisqarishi va natura shaklida tolovlarning kopayishi bilan ifodalangan.O’sha vaxtddagi tinimsiz ichki va tashqi urushlar fransus feodallarida ustadan ko’ra ko’proq jangchi xususiyatini rivojlantirdi.Uning hayotida uy ishlariga joy yuq edi,ritsar uarni o’z boshqaruvchisiga ishonib topshirdi, u odatda ijara haqqqini o’z zimmasiga oldi.Cherkov binilarida vaziyat biroz boshqacharoq edi.Domen yerlari massivlari bu yerda uzoqroq saqlanib qolgan.Ularning boshqaruvi yaxshiroq tashkil etilgan,chunki hamma narsa rohiblarning ozlari yoki umumiy manfaatlar yoki malum bir imtiyoz bilan bog’langan bo’lim a’zolari bilan nazorat qilingan.Ammo cherkov yerlariga egalik qilishda sekinroq bolsada huddi shunday ozgarishlar sodir bo’ldi.Oziq-ovqat rentasining mehnat rentasi ustidan g’alaba qozonishiga boshqa holatlar hususan o’rmonlarni tozalash ham yordam berdi.bu ishlarda asosiy ro’l dehqonlarga tegishli edi.yangi yerlarga ko’chib kelganlar,ular orasida qochqin krepostnoylar bore di,ular ko’p narsaga toqat qilmadilar.Balki senyorlarga tabiiy kvitren va oz miqdorda pul to’ladilar.Ular shaxsan erkin odamlar ,lekin yer va sud jihatidan feodalga qaram edi.Dehqonlarni kvitrentga otkazish orqali lordalar ularning yig’imlarini ko’paytirishga harakat qildi.Bu dehqonlarning qarshiligini qo’zg’atdi.bu yanggi bojlar to’lashdan bosh tortishda shaharlarga ko’chishda,yanggi joylarga ketishda,salib yurishlarida qatnashishda nomoyon bo’ldi.lekin bu qoida tariqasida mahalliy harakterga ega edi.Bojlarning ko’payishiga qarshi kurashib,dehqonlar ularni dehqon xo’jaligini yanda rivojlantirishga imkon beradigan va uning vayron bo’lishiga yo’l qoymaydigan miqdorda tuzatishga intildi.

Asosiy qism:

3.DEHQONLAR HARAKATI. XIII asrda Fransiyada qishloqning ahvolida kozga ko’rinarli o’zgarishlar yuz berdi.Mamlakatda shaharlarning o’sishi va Tovar xo’jaligining rivojlana boshashi munosabati bilan krepastnoy dehqonlarning bir qismi feodallar tomonidan pul oborotiga kochirildi.Bu masala salib yurishlari dehqonlarni ozod qilishga birinchi sababchi bolib ancha katta ahamiyat kasb etdi.Salib yurishlariga ketayotib va bunda odatda pulga muxtojlik sezgan feudal oz krepostnoylariga pul to’lab ozodlikka chiqishni yoki shu pul evaziga loaqal eng og’ir krepastnoylik majburiyatlaridan qutilishni taklif etar edi.Natural majburiyatlarni ana shu tariqa pul bilan ayirboshlarsh dehqonlarni shaxsan kozod bpo’lishga yordam qildi va bu hol esa progressive harakterga ega bo’ldi. Ammo XII asr VA XIII asrning 1 yarimida bu jarayon Fransiyada hali yetarli darajada keng tarqalmagan edi. Barshchinada ishlatiladigan va natural obrok yig’ib oladigan krepostnoylik tuzumi feudal eksplattasiyasining ustun formasi bo’lib qolaverdi. Ikkinchi tomondan, dehqonlar Tovar pul xojaligiga yetarli dsarajada tortilmaganliklari sababli obrokni pul bilan to’lashga o’tishning ozi bir vaxtta dehqonlarga og’irlik qilardi. Qirol xazinasiga to’lanadiga to’lovlar va jumladan salin yurishlari bilan aloqador nohaq soliqlar(salib yurishishi soligini to’lash, qirol Lyudovik IX ni asrlikda qutqazish uchun pul yig’ish va hkz dehqonlarning gardaniga og’ir yuk bolib tushdi.XIII asrning o’rtalarida fransus qishlog’idagi dehqonlarning hammasi ahvolining yomonlasha borishi zaminida ko’plab har qanday mahhalliy janjallar va dehqonlarning senyorlarga qarshi chiqishlari yuz berib turdi.Dehqonlarning bu chiqishlari ba’zan ancha keng tus olib, butun butun viloyatlrni o’z ichiga olgan ommaviy g’alayonlarga aylanib ketaverdi. Fransiyaning anchagina qismiga yoyolgan bunday yirik qozgalonlar jumlasiga 1251 yilda ,,cho’ponlar harakati’’ nomi bilan mashhur bolgan harakat kirdi.Mafkura jihatdan bu harakat salib yurishlari bilan aloqador edi.Dehqonlar orasida targ’ibot olib borilib,ularning o’zlarini salib yurishida jumladan qirol Lyudovik IX ni asrlikdan qutqazishga da’vat etardi. Dehqonlar yanggi salib yurishining sayyor vazgoy (Vengriyalik muallim) Yakov nomli kishibo’lib u o’zining xalqqa qilgan vazlarida senyorning (oddiy xallqqa) ko’rsatgan adolatsixliklari va zo’ravonliklari to’risidagi sotsial temalarga to’xtalib o’tardi. Ko’psonli dehqonlar olomoni Parijga to’planib songra u yerdan janubga tomon yol oladi.senyorlarning yo’lda uchragan qo’ralarini poymol qiladi va ulardagi mol mulkni bosib oladi. Qo’zg’alonchilarni Orlean va Tur shaharlaridagi kambag’allar qo’llab quvattladilar. Qo’g’alonchilarning soni tez osib bordi ba’zi voqeanavislarning aytishicha qo’g’alonchilarning soni 100 ming nafardga yetdi. Biroq yomon uyushtirilgan, harbiy ishda tajribasi bo’lmagan,oxirgi maqsadining nimaligini tushunib yetmagan va uzoq yurishning oqibatini yaxshi bilmagan dehqonlar ozlri qo’lga kiritgan yutuqlarini mustahkamlay olmadilar va harakar tezda barbod bo’ldi.Dehqonlarning ayrim to’dalari yo’lda oziq –ovqat va boshqa qiyinchiliklarga duch kelib yana oz yurtlariga qaytib ketdilar.Qo’zg’alonchilarning qolgan otryadlarini hukumat va feodallaning shaxsiy harbiy kuchlari tor mor qildi.Harkat qatnashchilarining ko’plari qirib tashlandi yoki qo’lga tushirildi.Harakat boshligi Yakov Vengerskiyning o’zi ham halok bo’ldi.
CHO’PONLAR - XIII XIV asrning 1 yarimida Fransiyada va janubiy Niderlandiyadagi dehqonlar qo’zg’aloni ishtirokchilari. Qo’zg’alon boshliqlari o’zlarinini ,,Xudoning cho’ponlari’’ deb atashgan Namoyishlar shaxsiy erkinlikni ta’minlash uchun katta to’lov to’lashga majbur bolgan dehqonlar ahvolining keskin yomonlashuvi bilan bog’liq edi. Ko’pincha bunday to’lov majburiy bo’lgan va dehqonlarni sudxo’rlarga murojaat qilishga undashgan buning natijasidaular qarz qulligiga tushib qolgan. Bundan tashqari yerdan foydalanganlik uchun pul ijarasi sezilarli darajada oshdi.Cherkov feodallaridan qutqarish shartlari ayniqsa og’ir edi, bu cherkov urushlaridan norozilik bilan birga ,,cho’ponlar’’qo’zgalonining cherkovga qarshi yo’nalishiga olib keldi. Birinchi qo’zg’alon 1214 yilda Berri shahrida bo’lib o’tdi.eng muhimlari 1251 va 1320 yillardagi qo’zg’alonlar edi.Ularda dehqonlar ,shaharlar ,kambag’allar,quyi ruhoniylar vakillari qatnashdilar.Qozg’aalonlar salib yurishlarini uyushtirish shiori ostida bo’lib o’tdi.1251 yilgi qo’zgalon rahbari Yakub Quddusni kambag’allar tomonidan ozod qilishni bashorat qilgan Bibi Maryamni ko’rganini e’lon qildi.,,Chopon ayollar’’ham Sent Lyudvik IX ni asirlikdan ozod qilishni takli qildi.Qo’zg’alon aprel oyida Janubiy Niderlandiyada(Flandriya,Gennegau,Brabant)boshlandi.u yerdan salib chilarga mansublik belgisi sifatida kiyimlariga xoch tikkan uning ishtirokchilari parijga ko’chib o’tishdi. Qo’zg’alon rahbarlarini Kastiliya regent Blanka qabul qildi va dastlab ularni qo’llab quvvatladi.Solnomachilarning fikriga ko’ra Qo’zg’alonning eng katta ko’lami davrida ,,cho’ponlar’’soni 100 ming kishidan oshgan.Parijdan uch guruhga bo’lingan ,,chopon ayollar’’Tur va Orleanga jo’nab ketishdi, yo’lda monastir va cherkovlarni vayron qilishdi. Qo’zg’alon tarqagani sari bid’atchilik harakatining xususiyatlarga ega bo’ldi.,,cho’ponlar’’ yetakchilari ma’ruzalar o’qib duolar qildilar, suv va shungga o’xshashliklarni muqaddas qildilar,ruhoniylarni ta’magirlik va buzuqlikda aybladilar. Ayniqsa ,,cho’ponlar’’shaharlarning yahudiy aholisiga nisbatan shavqatsiz munosabatda bo’lishdi.qo’zg’alonchilar kuchlarining bo’linishi ularning qirol qo’shinlari tomonidanmag’lubiyatga uchrashiga yordam berdi.,,Cho’ponlarning asosiy kuchlari 1251 yilda Burj yaqinida mag’lubiyatga uchradi.
1320 yildagi qo’zg’alonga bir qator hosil yetishmovchiligi(1315yildan) soliqlarning kotarilishi sabab bolgan ,shuningdek muqaddas yerni ozod qilish shiori ostida bo’lib o’tgan .Ehtimol buning sababi 1320 yil 28 aprelda Pontuazda chaqirilgan general shtatlarning muhokamasi bo’lib,boshqa narsalar qatorida salib yurishini tashkil etishmasalasi edi. Qo’zg’alon Flandriyada Mon sen-Mishel monastriga ziyoratdan qaytgan bir guruh dehqonlar boshchiligida boshlandi,qisqa vaxt ichida Il –de-frans,Sentonj,Langedok va Fransiya qiroligining boshqa hududlarga tarqaldi.,,Cho’ponlarning’’ soni 40 ming kishiga yetdi 3 may kuni qo’zg’alonchilar Parijga kirishdi,u yerda qirol qo’shinlari bilan bir necha to’qnashuvdan so’ng ular asirlani ozod qilishdi va keyin janubi g’arbiy tomonga (Beri,Limuzin,Sentonge va okrug orqali)ko’chib o’tishdi. Tuluzadan Quyi Languduekogacha) va janubi sharqdan Papaning qarorgohi joylashgan Marsel va Avinongacha avinon papalarining asirligi)Ular yo’lda manastirlar ,boy shahar aholisi va sud xo’rlarning mol-mulki talon taroj qilingan.Tuluza,Albi,Narbonna va boshqa shaharlarda isyonchilar yahudiylarning pogromlarini uyushtirdilar.Harakatning qirol hokimiyatini ,,chopon ayollarga’’yordam berish uchun o’lim azobini ta’qiqlovchi bir qator farmonlar chiqarishga majbur qildi va Papa Ioann XXII (1316 1334)qo’zg’alon ishtirokchilarini cherkovdan chiqarib yubordi. Iyun oyida cho’ponlar otryadlari qirol qo’shinlaridan bir qancha mag’lubiyatga uchradi (Karkasson,Narbonna va b)Kuzga kelib qo’zg’alon butunlay bostirildi.

Asosiy qism:

4.JAKERIYA QO’ZGALONI. Ko’pgina xalqlar tarixida feodallarning oddiy aholini qanday qilib shavqatsizlarcha ekspluatatsiya qilganini kuzatish mumkin.Barcha huquqlar merkantil sabalarga ko’ra urushlarni boshlagan boy zodagonlar tomonida edi.vaxti vaxti bilan odamlar o’z manfaatlarini himoya qilish uchun ko’tarilishdi.Fransiya ham bundan mustasno emas edi. Flandriya Parijga qaraganda kattaroq va aholi ko’p bo’lgan shaharlarni joylashtirgan.Ular sifatli jun mahsulotlarni ishlab chiqarishdi.tovarlar uchun xom ashyo Angliyada sotib olingan shu tufayli tumanli Albion shaharlari boyitilgan.O’z davlatining chegaralarini kengaytirmoqchi bo’lgan Fransiya bunday foydali ittifoqning oldini olishi mumkin edi.Har qanday urush vayrongarchilikka ,fermer xo’jaliklarining qashshoqlashuviga ochlikka olib keladi.Yuz yillik urush jakeriya qo’zg’alonining asosiy sababi deb hisoblanadi.Askarlardan tashqari dehqonlar feodallar tomonidan talon taroj qilinib aholiga kattasoliqlar tushirilgan.Qirol va ritsarlarni asirlikdan qutqarish va yanggi qo’shin yaratish uchun pul talab qilingan.Ammo odamlar o’zlaridan ko’proq narsani berolmaydilar. Shu bilan birga G’arbiy yevropa vabo epidemiyasidan aziyat chekdi.O’lim har bir uyning ostonasida turardi.Odamlarning sabr toqati tugadi. Fransiyaning feodallarihar doim ozlarini boqayotgan dehqonlarga xo’rlik bilan qarashgan.Ular jak Simpelton taxallusini o’ylab topdilar.Jak ismi dehqon bolalari orasida keng tarqalgan edi.Chunki Jakning orqa tomoni kuchli,shuning uchun ham u hamma narsaga bardosh bera oladi.Dehqonlar ko’proq chidashni istamasligi qo’zg’alonga sabab bo’ldi. Qo’zg’alon 1358 yilda boshlandi.U shimoliy Fransiyani ayniqsa Parij atrofidagi yerlarni qamrab oldi.Dehqonlar juda yaxshi uyushmagan edi.Ular qasrlarni vayron qildilar, feodallarni vayron qildilar,serflarning vazifalari tug’risidagi ma’lumotlarni o’z ichiga olgan hujjatlari yo’q qildilar.Avvaliga oddiy xalqning bunday hujumi bilan feodallar chalkashib ketishdi ,ammo vaxt o’tishi bilan ular o’z kuchlarini to’plashdi,o’zlarining hukumronliklari va imtiyozlari kurashish fransus va ingliz yuqori sinflari urushga qaramay birlashdilar.Navarra qiroli va Dofin Fransiyaning kelajagidagi hukumdori ikki Karl birgalikda o’z manfaatlarini himoya qilish uchun turishdi.
Dehqonlarning ittifoqchilari yo’q edi.Shaharliklar ularni kurashda qollab quvvatlamadilar.Barcha shaharlarning eshiklari isyonchilar uchun yopiq edi.Ular qo’zg’alonda qatnashishni yerni ishlov berish bilan birlashtirishlari kerak edi.Hal qiluvchi voqealar Melo qishlog’I yaqinida bo’lib o’tdi.Vaziyatga sobiq askar va isyonkor dehqonlar yetakchisi Gilom Kal katta ta’sir ko’rsatish mumkin edi.Biroq feodallar buni tushinib,hiyla nayrangga o’tdilar.Ular Kalliyani muzokaralarga jalb qilishdi va u bilan shavqatsiz munosabatda bo’lishdi. Dehqonlar yetakchisini qizigan temir halqaning tojigs qoyishdi. Gilom Kalning bosshi tanasidan judo qilingandan keyin,yuqori sinf vakillari ehqonlar haqida o’ylay boshladilar.Ritsarlar armiyasi butun qishloqlar bilan muomala qilib,yo’lida bo’lganlarning hammasuni yo’q qildi.Bu ikki oy davom etdi,yigirma mingdan ortiq dehqonlar o’ldirildi.Jakeri a’zolari maglubiyatga uchradi.Biroq xalq ommasining namoyishidan song feodalar uzoq vaxt davomida feodallar dehqonlar majburiyatini oshirishdan qorqqanlar. 8 iyun kuni minglab nayzadan iborat yaxshi o’qitilgan qo’shin bilan karl Evil isyonchilarning asosiy kuchlari joylashgan Melo qishlog’iga yaqinlashdi.Sonli ustunlikka qaramay o’qimagan dehqonlar ochiq jangda g’alaba qozonish uchun deyarli imkoniyatga ega bo’lmaganligi sababli, Gilom Kal Parijga chekinishni taklif qildi. Biroq dehqonlar o’z rahbarlanining ishontirishlariga quloq solishni istamadilar va kurashishga qodir ekanliklarini e’lon qilishdi.Keyin Kal o’z qo’shinlarini tepalikka muvafaqqiyatli joylashtirdi, ularni ikki qismga ajratdi; aravalar va yuklarning oldida u dastani yasab kamonchilar va aravachilarni joylashtirdi. Otliqlar otryadi alohida qurilgan.Lavozimlar shunchalik ta’sirlo ko’rindiki Navlskiy Karl bir hafta isyonchilarga hujum qilishga jur’at etolmadi, va oxir –oqibat hiyla- nayrangga bordi- u Karlni muzokaralarga taklif qildi . Gilom Kal uning ritsarlik so’ziga ishongan va garovdagilar bilan xavfsizligini ta’mnlamamagan .

U zudlik bilan hibsga olingan va zanjirband qilingan shundan keyin ruhiy tushkunlikka uchraga dehqonlar mag’lubiyatga uchragan.Ayni paytda Dofin ritsarlari Jakning yana bir otryadiga hujum qilishdi va ko’plab isyonchilarni yo’q qilishdi. Tarixchilar Jakeriyaning sinfiy harakteri haqida bahslashmoqdalar va qo’zg’alonchilar safida zodagonlarning mavjudligini inkor qilmasdan,harakatning bir xilligini shubha ostiga olishdi.Bundan tashqari Jakeriya soliq to’lashdan bosh tortishdan tashqari dehqonlarning o’z qadr qimmatini himoya qilish istagi bilan bog’liq edi.Jakeri odamlarining onggiga jiddiy ta’sir ko’rsatdi va bundan buyon dehqonlar notinchligi ,, yakeriya ‘’ so’zi bilan umumiy ism sifatida belgilandi.
Qo’zgalonning sabablari quydagicha bo’lishi mumkin:
1 yuz yillik urush,bu soliqlarning ko’payishiga olib keldi
2 yevropada ochlik va kasalliklar bu allaqachon dehqonlar ahvolini yomonlashti
3 dehqonlar ekpluatatsiyasi kuchayib bordi.
Iqtisodiyotda o’zgarishlar yuz berdi va feodallar boshqa mamlakatlardan qimmataho buyumlar sotib olmoqchi bo’lib,puldan voz kechishni talab qila boshladilar.1348 yilda vaboning yangi to’lqini boshlandi u turli xil taxminlarga ko’ra ishchilar sonining 1/3 qismidan 1/2 qismigacha olib bordi, shuning uchun mehnat qiymati oshdi ,ammo ishchilarni ko’tarishni taqiqlash to’g’risida qaror qabul qildi.ish haqqi bu ham ichki vaziyatda iz qoldirdi.Pouteredagi maglubiyat va undan keying voqealar,oddiy aholining ahvoli, Fransiya taxti uchun kurash ,Jakeriya qo’zg’aloning asosiy sabablari…Qo’zg’alon Bovesidagi dehqonlar Dofin qoshinlari bilan bolgan janglarning birida shaharga yondashuvlarni kuchaytirishga qaratilgan majburlaovga javoban bir necha ritsarlarni o’ldirganlik bilan boshlandi. Natijada butun dehqonlarga ozod qilingan taxt vorisining g’azabi paydo bo’ldi. Qo’zgalon qamrab olagan hudud Fransiyaning shimoliy qismi bo’lib chiqdi. Ommaviy mitingning taniqli tashkilotchisi harbiy ma’lumotga ega bo’lgan,lekin ozi dehqon bo’lgan Gilom Kal edi. Uning rahbarligi ostida Jakeriya qo’zg’aloni 1358 yilda boshlangan..qisqa vaxt ichida uning bayrog’i ostiga bir necha o’n minglab odanlar o’tdilar ba’zi xromikachilar 100 ming kishilik raqamni nomlashdi,bu harakat doirasini ko’rsatadi. Qo’zg’alon Dofin va general Shtatlar shaxsida qirol hokimiyatiga tahdid slogan. E. Marsel hatto Karl bilan ittiofoq tuzdi.ammo agar ikkinchisi bu ittifoq qanday tugashini bilsa u hech qachon bungga rozi bolmas edi Etien Kal bilan tuzilgan shartnomadan tashqari Charlz bilan fitna uyushtirdi Karl Gilomni muzokaraga chaqirdi va garovga olmasdan ham Marselning qo’llab quvvatlashiga asoslanib Charlz bilan shartnoma tuzish uchun yolg’iz o’zi ketdi Kutilgandek Kalya asirga olindi, uzoq vaxt qiynoqqa solindi va oxir –oqibat oldirildi.Tashkilotchisiz qo’zg’alon birdan pasyib ketti va bir necha oydan keyin butunlay susaydi .Jakeriyaning sabablaro o’sha davrda Yevropaning ko’plab shahralari va davlatlariga xos edi ,ammo aynan Fransiyada qo’zgalon shunday ulkan miqyosda va oqibaxtlarga olib keldi.
Jakeriya kuch bilan bostirildi.Ritsarlar o’z harakatlarida ikkilanmasdan turdilar. Qatllar qo’zg’alonning faol hamma hududlarida hamma joyda bo’lib o’tdi. Dofin yordamchilari tinch aholiga qarshi zo’ravonlik qilishdi ;qirg’in bir necha hafta davom etdi. Ammo shu bilan birga,qo’zg’alon sezilmasdan otdi deb bolmaydi. Jakeriyadan keying kuchlar dehqonlar va shahar kambag’allaning fikri bilan hisoblashishni boshlaydilar.

Bostirishdan song qator islohotlar boshlandi-iqtisodiy ijtimoiy va siyosiy va armiyaga tegishli O’zgarishlar.Natijada,Fransiya ingliz bosqinchilariga qarshi yirik g’alabani qo’lga kirita boshladi va Karl deyarli butun hududni bosqinchilarda ozod qilishga muvaffaq bo’ldi.Shunday qilib Jakeriya Fransiya davlatining har tomonlama rivojlanishiga turtki berd. (Jacuarie ,,jacues Bonhomme’’ so’zidan ,, Jak Go’l’’-dvoryanlar tomonidan dehqonlarga berilgan kamsituluvchi laqab)-fransiyada 1358 yil Mulkdorlarga qarshi kotarilgan qo’zg’alon Yuz yillik urush natijasida vujudga kelgan iqtisodiy taglik , yoolangan askarlarning talon taroji va yanngi soliqlar tufayli kelib chiqqan.Qo’zg’alon 28 mayda Bovezi okrugida boshlandi.Jakeriya ishtirokchilari asosan dehqonlardan iborat bo’lib aholining boshqa tabaqalari ham qatnashgan.Qo’zg’alonchilarga Gilom Kal boshchilik qilgan.Navarra qiroli KarlX iyunda Jakeriya rahbarlarini muzokaralarga chaqiradi. Muzokara paytida G.Kal xiyonatkorona qo’lga olinib ,qattiq qiynoqlardan song boshi tanasidan judo qilindi Karl qoshinlari to’satdan qo’zgalonchi dehqonlarga hujum qiilib ularni tor-mor keltiradi.20 mingdan ziyod dehqonlar qirib tashlangan Rahbarsiz,uyushmagan va aniq rejasi bo’lmagan Jakeriya yengiladi.U dehqonlarni shaxsiy qaramlikdan ozod bolishiga imkon yaratgan.Ushbu qo’zg’alonning sabablari to’risida ko’lab fikrlar mavjud va garchi bu alohida holatlar tufayli yuzga kelgan bo’lsada uni Fransiyaning birqator o’rta asr dehqonlarining g’alayonlari va tartibsizliklari fikri bilan bog’lash mumkin. Ushbu qo’zg’alonni inglizlarning Uot Taylerning 1381 yildagi qo’zg’aloni va bohamiyedagi taboritlar harakati bilan taqqoslash mumkin. Ma’lum darajada 1358 yilgi qo’zg’alon O’rta asr dehqonlar g’alayonlari va yangi vaxt boshlanishidagi diniy haraktalar o’rtasidagi aloqaga aylandi.

Dehqonlar tartisizligi sentyabrgacha davom etdi .Xalq qo’zg’alonidan qo’rqib ketgan qirol hukumati inglizlar bilan tinchlik mizokaralarini boshlashga kirishdi.
Yuz yillik urush davomida soliqlardan ko’proq dehqonlar aziyat chekkanlar.Ammo xo’jayinlar ,,soda Jakning yelkasi keng, u hamma o’g’irlikni ko’taradi” deyishgan. Oddiy dehqonlarga nisbatan ishlatiladigan laqab ,,Jak’’ keyinchalik qo’zgalonning nomiga aylanadi.Fransiyaning Bove okrugida 1358 yil may oyida boshlangan dehqonlar qo’’zgaloni tarixda ,, Jakeriya’’ nomini oladi. Qo’shni viloyatlarga ham tarqalgan qo’zg’alonda yuz mingga yaqin kishi qatnashgan. Qo’zg’alonchilarning shiori ,,barcha zodagonlarni bitta ham qoldirmay qirib tashlash’’edi.|Bunga ularning dehqonlarga o’tqazgan og’ir zulumi sabab bo’lgan.Qo’zg’alonchilar feodallar qal’alarini talab, soliq hujjatlarini ,ro’yxatlarni yondirib yuboradilar. Ko’p o’tmay feodallar birlashib Gilom Kla boshchiligidagi qo’zg’alonni bostiradilar.Qo’zg’alonning yana takrorlanishidan qorqqan feodallar dehqonlarni to’lov evaziga qramlikdan ozod etishni tezlatadilar.Mamlakatdagi o’g’ir vaziyat may oyida dehqonlarni kuchaytirdi.,,Jak- Prostak’’dehqonlarning nafratli laqablari G’arbiy yevropa tarixining rivojlangan feodalizm davridagi ushbu asosiy qo’zg’alonning nomini yaratdi. Fransiyadagi O’rta asrlarda bolib o’tgan barcha qo’zgalonlar va xalq ko’tarilishi, ijtomoiy hayot sur’atlarining keying yillarda jadallik bilan o’sib borishi Fransiyaning rivojlangan o’rta asrlarda markazlarshuvini tezlashtirdi. Keying davrlarda esa Fransiyani Yevropaning eng rivojlangan davlatlari qatoriga kirishiga olib keldi.
Xulosa.
Yuz yillik urushda erishilgan g'alabaning eng yirik oqibati, ahamiyati Fransiyani birlashtirishning oxiriga yetkazilishi bo'ldi. Fransiya markazlashgan yagona davlatga aylandi. Butun mamlakat hokimiyatiga bo'ysundirildi.Fransiyaning markazlashgan davlatga aylanishi mamlakat xo'jaligining ravnaq topishida asosiy omil bo'ldi.Mamlakatni birlashtirishning oqibatlari. Mamlakatni birlash-tirish avvalo qirolning kuchli hokimiyatini vujudga keltirdi.Feodal tarqoqlikka butunlaiy chek qo'yildi. Feodallaraing qurolli | guruhlari shahar va qishloqlarni vayron eta olmaydigan bo'ldi. Chunk! endilikda ularda bunday guruhlarning o'zi yo'q edi.Savdogarlar butun mamlakat bo'ylab erkin savdo qilish imko-niga ega bo'ldi. Qaroqchilar hujumiga barham berildi. Qirolning o'zi shaharlarning o'sishi, savdo-sotiqning yanada kengayishiga homiylik qildi. Mamlakatda yagona pul, o'lchov va og'irlik birlik-lari joriy etildi.Mamlakatning katta savdo floti tashkil topdi. Bu esa chet davlatlar bilan olib boriladigan savdoning yanada o'sishini ta'minladi. Shu tariqamamlakat yagona iqtisodiy makonga aylandi. Uning bir qismi ikkinchi J qismisiz rivojlana olmaydigan bo'ldi.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI:

1.Ijtimoiy tarmoq:Wikipedia.org.ru , www.history.ru
2.Bassmertny Yu.L. XIV asrda fransiyda dehqonlar harakatining dastlabki shartlari va tabiati Fransiya yilnomasi 1974;
3.A.V.Konokotin Jakiya 1358 yilda fransiyada Ivonovo davlatining ilmiy yozuvlari 1964.
4.XII XIV asrlarda fransus qishlog’i va Jakeriya.Hujjatlar M.L.;1935 yil
5.Jacquarie at Meuax 1358 Froissard yilnomalaridan.
6.T.O’.Salimov F.E. Sultonov 7 sinf jahon tarixi..