Asosiy tushunchalar

MUSTAQIL ISH
Ishning maqsadi – Tanlangan predmet soha uchun ma'lumotlar bazasini loyihalash.
ASOSIY TUSHUNCHALAR
Ma'lumotlar bazasi (MB) - uyushgan axborot tizimi bo'lib, unda ma'lumotlar jadvallar shaklida saqlanadi va jadvallar, so'rovlar, shakllar, makroslar va hisobotlardan iborat maxsus yaratilgan ma'lumotlar bazasini boshqarish tizimi (DBMS) tomonidan boshqariladi.
Ma'lumotlar bazasi tushunchasi ma'lum bir xususiyatga ega bo'lgan elementlarni o'z ichiga olgan, maxsus tarzda saqlanadigan va tashkil etilgan har qanday ma'lumotga nisbatan qo'llanilishi mumkin - odatda jadvallar shaklida. Aslini olganda, ma'lumotlar bazasi bu qandaydir elektron fayl shkafi, kompyuterda bir yoki bir nechta fayl shaklida saqlanadigan elektron ma'lumotlarni saqlashdir. Bunday holda, ma'lumotlar bazasi bilan bir qator operatsiyalarni bajarish zarurati tug'iladi, xususan: mavjud ma'lumotlar bazasi fayllariga yangi ma'lumotlarni qo'shish; ma'lumotlar bazasiga yangi bo'sh fayllarni qo'shish; mavjud ma'lumotlar bazasi fayllaridagi ma'lumotlarni o'zgartirish (modifikatsiya qilish); ma'lumotlar bazasida ma'lumotlarni qidirish; mavjud ma'lumotlar bazasi fayllaridan ma'lumotlarni o'chirish; ma'lumotlar bazasidan fayllarni o'chirish.
Kompyuterlashtirilgan axborot tizimi - bu dasturiy ta'minot majmuasi bo'lib, uning vazifalari kompyuterda ma'lumotlar bazasini ishonchli saqlashni ta'minlash, ma'lumotlarni o'zgartirish va tegishli hisob-kitoblarni amalga oshirish, foydalanuvchilarga qulay va o'rganish uchun qulay interfeysni taqdim etishdir. An'anaga ko'ra, bunday tizimlar bilan shug'ullanishi kerak bo'lgan ma'lumotlar hajmi juda katta va ma'lumotlar bazalarining o'zi ancha murakkab tuzilishga ega. Axborot tizimlariga misol tariqasida temir yo'l yoki aviachiptalarga buyurtma berish tizimlari, bank tizimlari va boshqalarni keltirish mumkin.
Ma'lumotlar bazasining asosiy maqsadi, birinchi navbatda, uning tarkibidagi ma'lumotlarni tezda qidirishdir.
Ma'lumotlar bazasini qayta ishlash uchun kompyuterdan foydalanish axborotni qidirish va olishda yuqorida sanab o'tilgan muammolarni bartaraf etadi. Bunday holda, uni o'zgartirish juda tez va samarali amalga oshiriladi va minglab yozuvlardan iborat ma'lumotlar bazasining o'zi floppi diskga osongina joylashishi mumkin.
So'nggi yillarda ko'pgina ma'lumotlar bazalari relyatsion ma'lumotlar modellaridan foydalangan va deyarli barcha zamonaviy ma'lumotlar bazasi ma'lumotlar bazasi ma'lumotlarning ushbu turiga qaratilgan. Relyatsion model ma'lumotlarni ko'rishning maxsus usuli sifatida taqdim etilishi mumkin, bu ma'lumotlarning o'zini ham (jadvallar ko'rinishida) va ularni ishlash va manipulyatsiya qilish usullarini (munosabatlar shaklida) o'z ichiga oladi. Boshqacha qilib aytganda, relyatsion ma'lumotlar bazasi bir nechta jadvallardan foydalanadi, ular orasida munosabatlar o'rnatiladi. Shunday qilib, bitta jadvalga kiritilgan ma'lumot boshqa jadvaldagi bir yoki bir nechta yozuvlar bilan bog'lanishi mumkin.
Ikki jadvalning yozuvlari (masalan, A va B jadvallari) o'rtasida quyidagi asosiy aloqa turlari mavjud bo'lishi mumkin:
"Birga bir" (A dan har bir yozuv B dan bitta aniq yozuvga to'g'ri keladi, masalan, xodim ish haqi oladi va faqat bitta);
"Birga ko'p" (A dan har bir yozuv B ning bir nechta yozuvlariga to'g'ri keladi, masalan, uyda ko'plab aholi yashaydi);
"Ko'pga bir" (A dan ko'plab yozuvlar B dan bitta maxsus yozuvga to'g'ri keladi, masalan, bir guruhda bir nechta talabalar o'qiydi);
"Ko'pga ko'p" (A dan yozuvlar to'plami B dan yozuvlar to'plamiga mos keladi, masalan, bir nechta talabalar turli o'qituvchilar tomonidan dars beradi).
Relyatsion ma'lumotlar bazalari nazariyasidagi muhim kontseptsiya normalash bo'lib, uning tamoyillarini quyidagi asosiy tushunchalar sifatida shakllantirish mumkin:
Ma'lumotlar bazasi strukturasini ishlab chiqishda qo'llaniladigan qoidalar:
Har bir jadval maydoni noyob turdagi ma'lumotlarni o'z ichiga olishi kerak, ya'ni, xuddi shu jadvalda takroriy maydonlar bo'lmasligi kerak.
Har bir jadvalda birlamchi kalit yoki yagona identifikator bo'lishi kerak, bu jadvalning ko'plab yozuvlari orasida berilgan yozuvni noyob tarzda aniqlaydi.
Har bir asosiy kalit qiymati jadval obyekti haqida to'liq ma'lumotga mos kelishi kerak.
Birlamchi kalitning bir qismi bo'lmagan har qanday jadval maydonining qiymatini o'zgartirish uning boshqa maydonlaridagi ma'lumotlarga ta'sir qilmasligi kerak.
MA'LUMOTLAR BAZALARINI TUZISHNING ASOSIY PRINSPLARI
Ma'lumotlar bazasini loyihalash (MB) axborot tizimini (AK) yaratish bilan bog'liq eng murakkab va muhim vazifalardan biridir. Uning yechimi natijasida ma'lumotlar bazasining mazmuni, uning barcha bo'lajak foydalanuvchilari uchun ma'lumotlarni tashkil etishning samarali usuli va ma'lumotlarni boshqarish vositalari belgilanishi kerak.
Ma'lumotlar bazasini loyihalash jarayonining asosiy maqsadi quyidagi talablarga javob beradigan dizaynni olishdir:
1) Ma'lumotlar bazasi sxemasining to'g'riligi, ya'ni baza modellashtirilgan obyekt sohasining (dasturiy ta'minotning) gomomorf tasviri bo'lishi kerak, bunda har bir predmet sohasi obyekti kompyuter xotirasidagi ma'lumotlarga mos keladi va har bir jarayonda ma'lumotlarni qayta ishlashning adekvat protseduralari mavjud;
2) Cheklovlarni ta'minlash (tashqi va operativ xotira hajmi va kompyuter tizimining boshqa resurslari bo'yicha);
3) Operatsion samaradorlik (tizimning so'rovga javob berish vaqti va ma'lumotlarni yangilash bo'yicha cheklovlarga rioya qilish);
4) Ma'lumotlarni himoya qilish (apparat va dasturiy ta'minotning nosozliklari va ruxsatsiz kirishdan);
5) Foydalanishning soddaligi va qulayligi;
6) Moslashuvchanlik, ya'ni mavzu sohasidagi o'zgarishlar va/yoki foydalanuvchi talablariga moslashish va rivojlanish qobiliyati;
7) 1–4 talablarni qondirish loyihani qabul qilish uchun majburiydir.
Dizayn jarayoni quyidagi bosqichlarni o'z ichiga oladi (1-rasm):
1) tizim tahlili;
2) axborot dizayni;
3) ma'lumotlar bazasini tanlash;
4) ma'lumotlarni loyihalash;
5) jismoniy dizayn.