Asosiy vosiтalar hisobi

2.3. Asosiy vositalar haqidagi ma’lumotlarni hisobotlarda aks ettirish

Buxgalteriya hisobining xalqaro vamilliy standartlari talablariga ko’ra moliyaviy hisobotlarda uzoq muddatli aktivlarning, shu jumladan, asosiy vosita-larning har bir toifasiga nisbatan quyidagilarni ochib berish kerak:
balans qiymatini aniqlashda foydalanilayotgan hisoblash tamoyillari. Bir necha bazalardan foydalanilaetganda bu baza uchun balans qiymati har bir toifa bo’yicha yoritilishi zarur;
foydalanilayotgan amortizatsiyani hisoblash usullari;
foydali faoliyat muddatlari va qo’llanilayotgan amortizatsiya me’yorlari;
hisobot davrining boshi va oxiridagi balans qiymati va hisoblangan amortizatsiya summasi;
hisobot davrining boshi va oxirida quyidagilarni ifodalovchi asosiy vositalarning balans qiymatini solishtirish:
asosiy vositalarning o’sishi;
chiqib ketishi;
kompaniyalarning birlashishi orqali sotib olish;
kayta baholash natijasida vujudga keladigan ko’payish yoki kamayish;
balans qiymatini qoplanadigan qiymatga etguncha qisman hisobdan chiqarish va bunday hisobdan chiqarishni tuzatuv yozuvi bilan ras-miylashtirish hollari;
amortizatsiya;
chet el kompaniyalarining moliyaviy hisobotini milliy valyutaga o’t-kazishda yuzaga keladigan valyuta kurslarining sof tafovutini;
balans qiymatidagi boshqa o’zgarishlar.
Agarda aktivlar hisobot davri mobaynida qayta baholangan bo’lsa, qo’yidagi ma’lumotlarni yoritish zarur:
aktivlarni qayta baholashda foydalanilgan asos;
oxirgi baholash o’tkazilgan sana;
qayta baholashda foydalanilgan indekslarning tavsifi;
agar aktivlar baholashga jalb qilinmagan takdirda, moliyaviy hisobot-larga kiritiladigan har bir toifadagi aktivlarning balans qiymati;
hisobot davri mobaynidagi o’zgarishlarni ko’rsatuvchi qayta baholash natijalari.
Moliyaviy hisobot shu bilan birga quyidagilarni yoritishi kerak:
asosiy vositalarga hamda majburiyatlarning ta’minoti sifatida beril-gan asosiy vositalarga bo’lgan mulkiy huquq cheklanishlarining mavjud-ligi va hajmi;
qurilish jarayonida asosiy vositalarga qilingan kapital qo’yilma-larining summasi;
asosiy vositalarni xarid qilish bo’yicha shartnoma majburiyatlaridagi summasi;


Xulosa
Xo’jalik yurituvchi sub’ektlarda asosiy vositalar amortizatsiyasi hisobi hozirgi kunda sezilarli darajada takomillashgan. Shu bilan birga, buxgalteriya hisobida amalga oshirilgan chuo’ur islohotlar, ularning zamonaviy ko’rinishlarining amaliyotga joriy etila boshlashi samarasi o’laroq, respublikamizda hali ham talaygina muammolar borligi e’tibordan chetda qolmaydi. «Asosiy vositalar» nomli 5-son BHMSning amaliyotga tadbiq etilishi, shuningdek buxgalteriya hisobi hisobvarao’lar rejasi yangi tahririning ishlab chio’ilishi xo’jalik yurituvchi sub’ektlar buxgalterlari oldida dastlabki yillarda muayyan o’iyinchiliklarni keltirib chio’armoo’da. Shuni hisobga olish kerakki, xo’jalik yurituvchi sub’ektlar asosiy vositalarga amortizatsiya hisoblashda asosan to’Yori chizio’li usuldan foydalanishi va bu o’z navbatida, asosiy vositalarga amortizatsiya hisoblashning ushbu usuli xo’jalik yurituvchi sub’ektlar uchun hisob yuritishda o’ulaylik tuYodirishi hisobga olindi. Biroq, bu usulni qo’llash ayrim tarmoo’lar uchun deyarli samarali emas. Asosiy vositalar, jumladan ularning aktiv o’ismi uchun amortizatsiya hisoblashning bosho’a usuli, ya’ni bajarilgan ish hajmiga o’arab amortizatsiya hisoblash usuli o’o’llanilsa, mao’sadga muvofio’dir. Bajarilgan ish hajmiga ko’ra amortizatsiya hisoblash usuli xo’jalik yurituvchi sub’ektlarda mavjud asosiy vositalardan samarali foydalanishni hamda mahsulot tannarxini to’Yori, odilona anio’lashga imkon yaratadi.
O’z navbatida, «Mahsulot (ish, xizmat)larni ishlab chio’arish va sotish xarajatlarining tarkibi hamda moliyaviy natijalarni shakllantirish tartibi to’Yorisida»gi Nizomga muvofiq asosiy vositalarga amortizatsiya hisoblashning tezlashtirilgan usullari qo’llanishi Solio’ kodeksida ko’rsatilgan me’yorlardan dastlabki yillarda ko’proo’ hisoblangan, ya’ni musbat faro’ o’ismi solio’ bazasiga o’o’shiladi, lekin oxirgi yillarda kamroo’ hisoblangan amortizatsiya summasi, ya’ni manfiy faro’ solio’ bazasidan chegirilmaydi.